Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Rotgans, Lucas Jacobsz]

ROTGANS (Lucas Jacobsz.), stammend uit een oud-amsterdamsch geslacht van aanzienlijke kooplieden, werd in Oct. 1654 te Amsterdam geboren. Zijn ouders ontvielen hem vroeg. De jonge wees kwam bij zijn grootmoeder te Breukelen in huis, die hem op de latijnsche school te Utrecht deed. Liever dan studeeren ging hij in 1672 als vrijwilliger onder dienst; slechts 2 jaar, omdat den vaandrig de gewenschte bevordering te lang uitbleef. Na een reis door Frankrijk vestigde hij zich op het familiebuiten ‘Kromwijk’ bij Breukelen (in 1672 door de Franschen verwoest, maar door grootmoeder herbouwd). 's Winters woonde hij veelal in Utrecht. In 1687 huwde hij Anna Adriana de Selengre, die hem 2 dochters schonk. Zij overleed reeds in 1689. De eenzame begon ‘gemeenzamer met de Muzen om te gaan’, zag gaarne lettervrienden als Vollenhove en Moonen bij zich en ging tot afwisseling met stichtsche regenten op jacht, voor wie hij dan aan den weeldrigen disch ‘zommige zijner hoog- dravende Dichtstukken uitbromde, dat vloer en wanden scheenen te beeven’. Bruilofts- en lijkzangen, maar vooral Geschiedzangen waren zijn eerste dichtproeven sinds 1684. In 1698 verschenen te Utrecht de eerste 4 boeken van zijn heldendicht Willem III, van welke hij ‘de huuwlijksliefde de hoofdstoffen’ noemt, terwijl de 4 (in 1700) volgende de krijgsdaden (tot den vrede van Rijswijk) in alexandrijnen verhalen. Dit heldendicht, in 1735 herdrukt, is het eerste in onze letterkunde en werd door Witsen Geysbeek als een waardigen tegenhanger van van Haren's Friso geprezen. In 1705 verscheen zijn treurspel Eneas en Turnus en vier jaar later Scilla, dat het langst in den amsterdamschen schouwburg bleef en in den Hollandschen Spectator geroemd werd. Een jaar vóór Scilla verraste R. zijn vrienden met een gansch ander soort gedicht, wel het meest bekende, en het beste van alle, De Boerekermis. ‘Mij lust het jaarfeest van de buurt eens af te malen’; in 2 boeken volgt een schildering van

[p. 837]

de kermisgangers en van de bonte kermispret, zoo levendig, zoo aanschouwelijk, dat de lectuur ervan Kloos sterk ‘doet denken aan Ostade en Jan Steen.’ Vóór zijn dood (Nov. 1710) voltooide hij nog Zedelessen uit de oude verdichtzelen getrokken, en in verscheide dichtmaat opgestelt. De uitgave ervan mocht R. niet beleven. Zij werden met alle andere gedichten, behalve Willem III, door zijn vriend François Halma te Leeuwarden gedrukt: Lukas Rotgans Poëzij, van verscheide mengelstoffen; met konstplaaten versiert (1715; 2e dr. 1735). De uitgever gaf aan ‘den dichtlievenden lezer’ in een ‘Voorberecht’ van ruim 40 blz. een levensschets van R., ‘pronk der Nederlandsche dichteren.’

Zijn portret is in prent gebracht door M. Pool.

Zie: van Kampen, Geschied. der Ned. Lett. en Wetensch. I, 371; Witsen Geysbeek, Biogr., Anthol. en Crit. Wdb. V, 184-190; Almanak voor Blijgeestigen (Brussel 1830), 67-75; Jonckbloet, V (Gron. 1866), 85, 99, 109; Kalff, IV (Gron. 1909), 586-591; Willem Kloos, Een daad van eenvoudige rechtvaardigheid (Amst. 1909), 15-49; Eigen Haard (1910), 709-712; Jaarboekje van het oudheidkundig Genootschap ‘Niftarlake’ (Utrecht 1917), Een Vechtpoëet, 16-23; te Winkel, De Ontwikkelingsgang V (Haarl. 1924, 2e dr.), 15-23.

R. Zuidema