Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Raedt, Alhardt de]

RAEDT (Alhar[d]t de) of de Raadt, geb. te Amsterdam omstr. 1645; ‘hij verdwijnt na 1699, toen een vriend en geestverwant hem het buiten goed Clarenbeek bij Arnhem vermaakte, waar hij nochtans niet bleef, langs zwerverswegen uit de geschiedenis’ (Lindeboom, a.w., 360; Sepp, Gesch. Nasp. II, 215). Hij heeft sedert 14 Febr. 1660 te Leiden gestudeerd in de godgeleerdheid (C. Sepp, Gesch. Nasp. II, 175). Bij het eindigen zijner studiën, of juister gezegd bij zijn vertrek uit Leiden, verscheen zijn: Commentarius de punctationis Hebraïcae natura (1671), waarvan in 1683 een tweede uitgave volgde, echter alleen nieuw wat den titel betreft (zie Sepp, Gesch. Nasp. II, 213). ‘Voorstander van de hooge oudheid der vocaalteekenen’ in den hebreeuwschen tekst van het Oude Testament, ‘zoekt de Raedt rekenschap te geven van de schijnbaar willekeurige veranderingen die de vocalen in den masoretischen tekst hebben ondergaan’ (Sepp, Gesch. Nasp. II, 175 v.). Hoeveel of hoe weinig goedkeuring dit werkje van 140 blz. (aanwezig in de academische bibliotheek te Groningen) genoten heeft, weet niemand meer te zeggen. Het bevat een opdracht aan zes amsterdamsche kooplieden, met wier hulp hem de weg tot studeeren ontsloten was. Reeds toen was hij bevriend met Johannes Rothe (zie dl. I, kol. 1443-46). Bouman (zie beneden, t.a.p.) verhaalt, dat hij 13 Mei 1671 tot buitengewoon hoogleeraar in de godgeleerdheid te Harderwijk is benoemd en in het najaar dit ambt aanvaardde. Zijn verblijf aldaar duurde slechts kort, doch waarschijnlijk heeft niet de inval van de Franschen hem tot vertrek gedwongen. Sepp (t.a.p.) meent dat zijn streng Cocceanisme (zie dl. I, kol. 616-618) als vrucht van zelfstandige studiën en bijbelsche uitleg- en oudheidkunde, dus zijn geleerde overtuiging hem van deze hoogeschool vervreemdde. Hijlkema denkt daarbij liever aan zijn omgang met Rothe (zie boven) en aan de uiteenzettingen in zijn Apologia veritatis adversus Maresium (Amst. 1673) (zie Sepp, Het Godgel. Ond. II, 328-331), waarin hij het chiliasme in bescherming nam. Lindeboom (a.w., 355) zegt dat hij door dit ‘zeer radicaal dogmatisch geschrift over de nederlandsche geloofsbelijdenis, tegen Maresius gericht, niet alleen de Voetianen ergerde, maar ook zijn eigen geestverwanten. Als volgeling van Rothe zag hij uit naar de spoedige komst van het vijfde rijk’. Uit Harderwijk vertrok de Raedt eerst naar Leiden, daarna naar Amsterdam (Sepp, Gesch. Nasp. II, 177 v.). Uitvoerig vinden wij verhaald op welke wijze de Raedt met Gichtel in aanraking is gekomen

[p. 775]

(t.a.p., 178 v.), en hoe met geldelijken steun van Koenraad van Beuningen, burgemeester van Amsterdam (zie dl. VII, kol. 118-120), en met medewerking van den proponent Everard van Someren (zie dl. II, kol. 1343v.), het zooeven genoemde werk tegen Maresius werd vertaald als: De vijfde monarchie, ofte 't Rijke der Heyligen Schriftmatig bewesen. Door Alhart de Raedt, professor in de H. Theologie in zijn boek genaemt: Verantwoordinge der Waerheijt. Uijt het Latijn vertaelt, en met een predicatie over de zelve stoffe verrijkt door Everard van Someren. Gedrukt op eygen koste (Rott. 1674) (zie Sepp, Gesch. Nasp. II, 180-200). Ook werd de Raedt door den invloed van Gichtel voor Böhme gewonnen. Samen wierpen zij zich op Böhme's wijsheid, weer gesteund door Koenraad van Beuningen. Reeds in 1681 had de Raedt een uittreksel vervaardigd uit de werken van Böhme: Meletemata Böhmiana, welks openbare uitgaaf echter niet heeft plaats gehad. Wellicht is dit door Gichtel gekeerd. ‘Bij de wetenschap dat er nog handschriften van Böhme aanwezig waren, en de in druk verschenen werken zeer slordig uitgegeven, moesten de vrienden den wensch koesteren een correcte uitgaaf te zien verschijnen van geschriften die naar hunne overtuiging letterlijke ingevingen waren van de hemelsche jonkvrouwe Sophia’ (zie Sepp, a.w., 200 v.). Zoo verscheen: Des Gottseligen Hocherleuchteten Jacob Böhmen, Teutonici Philosophi, alle theosophische Schriften (Amst. 1682) (zie Sepp, a.w., 139 v., 161-166; vgl. Bibl. theol. et philos., Burgersdijk en Niermans, 71, no. 1755): ‘vele honderden vellen compressen druk binnen de ruimte van een enkel jaar’. Over de afzonderlijke illustratie-uitgave, zie Sepp, a.w., 223 v.

Sepp bespreekt in zijn Bibl. meded. (zie beneden) nog twee manuscripten van de Raedt, aanwezig in de academische bibliotheek van Leiden: Reys Israëls uit Egypte na Canaän en Verborgentheidt der wedergeboorte, grondelijk aangewezen. Het eerste stuk is ingekleed als gesprek tusschen Paulus en Timotheüs, namen voor twee Christenvrienden of broeders die elkander niets toegeven in het symboliseeren van de verhalen in het Oude Testament, en zich daarbij ook beroepen op onmiddellijke openbaringen Gods. Ongetwijfeld is het opgesteld nadat zijn betrekkingen met Gichtel verbroken waren, welke ongeveer tien jaren bestonden (tot 1684). ‘Zehen Jahr hat de Radt ernstlich um die himmlische Sophiam gefreyet’ schrijft Gichtel. Belangrijker acht Sepp het tweede stuk: ‘een innemende milde geest spreekt daarin waardige taal’.

Alleen een broeder Jacobus de Raedt is uit zijn familiekring verder bekend (Sepp, Gesch. Nasp. II, 216 v.).

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland III ('s Hert. 1856), 135 v.; J. Reitsma, Gesch. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk, 4e dr. (Utr. 1933), 390, 395 v.; Bibliotheca theol. et philos. (Lugd. Bat., Burgersdijk en Niermans, 1900), 71, no. 1755; R. Arrenberg, Naamregister van Nederd. boeken tot 1787, 70 v.; de Bie en Loosjes, Biogr. woordenboek v. protest. godgel. in Ned. III, 245 v.; C.B. Hijlkema, Reformateurs I (Haarl. 1900), 44; II (Haarl. 1902), 69 v., 121, 142, 148 v., 196-201, 408; H. Bouman, Gesch. v.d. voorm. Geldersche hoogeschool.... I (Utr. 1844), 226 v.; J. Lindeboom, Stiefkinderen van het Christendom ('s Gravenh. 1929), 310, 354-360; C. Sepp, Geschiedk. Nasporingen II (Leid. 1873), 138, 166-226; dez., Godgeleerd onderwijs II (Leid. 1874), 231, 328-

[p. 776]

331; dez., Bibliographische mededeelingen (Leid. 1883), 257-266; Herzog's Realencyklopädie für prot. Theologie VI (Leipz. 1899), 659.

Knipscheer