Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Praevostius, Bartholomeus]

PRAEVOSTIUS (Bartholomeus), of Praevoost, geb. te Amsterdam 11 Febr. (volgens sommigen 11 Sept.) 1587, overl. aldaar 1 Aug. 1669. Uit Genève schreef hij 27 Aug. 1612 een brief aan Simon Episcopius (zie dl. I, kol. 829-832) over zijn reis door Duitschland en Zwitserland, zoodat hij waarschijnlijk eerst daarna predikant van de Gereformeerde kerk te Vreeswijk (ook ‘De Vaert’ genoemd) werd. Toen Carolus Niëllius, predikant te Utrecht (zie dl. I, kol. 1373-75), naar de synode te Dordrecht gedaagd was, preekte hij voor dezen in de Waalsche gemeente, het geen de utrechtsche vroedschap hem 9 Febr. 1619 verbood (zie Brandt, a.w. III, 393). Op 9 Juli 1619 ontzegden de Gedeputeerde staten van Utrecht hem het recht van ambtelijk optreden; op 12 Aug. 1619 zette de provinciale synode hem uit zijn ambt en dreef hem (27 Aug.) in ballingschap. In Sept.-Oct. 1619 was hij op de vergadering der uitgebannenen te Antwerpen aanwezig, en sedert deed hij overal in den lande dienst, na 1630 te Amsterdam en te Arnhem, na 1 Maart 1632 als vast predikant te Amsterdam. Niëllius stond hier naast hem. Na den dood van Simon Episcopius gaven beiden ook onderricht aan de studenten. Toen in 1623 in Gelderland en Utrecht eenige Remonstranten zich weer begaven tot de Gereformeerde kerk, gaf hij uit: Nijmeegsch accoort, ofte bedenckingen over de vereeniginghe tusschen de ghedeputeerden des Gelderschen Synodi ende de afghesette predicanten van Nijmeghen beraemt (Hard. 1623). Het bedoelde accoord, van 8 Maart 1623 is hierin opgenomen. Hij had de voldoening, dat Assueris Joannisz. van Baarn en Wilhelmus Riddersbach van Tull en 't Waal zich weder uit het gemaakt ‘accoort’ terugtrokken. Veel invloed had Praevostius door zijn: Onderwijs in de christelijke religie bij vragen en antwoorden ingestelt tot dienst der jeugdige aenkomelingen en bejaarde eenvoudige luiden, mitsgaders de kleine vragen en antwoorden aengaende de religie voor de kleine kinderen. Dit werk is acht malen verschenen. Er wordt een uitgave uit 1640 genoemd,; vgl. echter Joh. Tideman, Hist. overzigt van de catechetische litteratuur der remonstranten (Rott. 1852; niet in den handel), blz. 27 v. Bewaard zijn de herdrukken: Hoorn 1666; Rott. 1679; Rott. 1718; Rott. en Gouda 1726 en 52; Amst. 1741, 51 en 76. Ook schreef hij: Predicatie over psalm 122 tot opweckinghe van dancksegginghe tot God wegen de gepubliceerde eeuwige vrede en tot betrachting van het gemeen beste, gedaen te Amsterdam den 10 Junij (Amst. 1648). Met Nicolaas Loedingius (Loeding of Luiding), predikant te Delft, gaf hij uit: Het verkorte kerkelijke formulier (6 Aug. 1652). In de laatste jaren van zijn leven was hij geheel blind. Tijdgenooten getuigden van hem, dat hij was ‘een persoon van goede geleerdheid en zonderlinge bekwaamheid om 't gemeene volk te onderwijzen....’.

Er is nog een brief van Paschier de Fijne (zie dl. VI, kol. 530-537) aan Praevostius d.d. 31 Juli, waarschijnlijk van 1643 of 44 (zie Archief voor Nederl. kerkgeschiedenis II, 's Gravenh. 1887, 381-386); en een van J. Naeranus aan hem d.d. 11 Maart 1643 (zie: Catalogus v.d. boek-

[p. 760]

verkooping bij J.L. Beijers te Utrecht 22-31 Mei 1933, no. 15).

Zijn pseudoniem is Christiaan Gijsbertsz.

Er is een portret van hem, ook afgebeeld in het werk van H.C. Diferee (zie a.w., blz. 152).

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland III ('s Hert. 1856), 126 v.; H.C. Rogge, Bibliotheek der Remonstr. geschr. (Amst. 1863), 165 v.; Catalogus van handschriften op de bibl. der Rem. ger. gem. te Rotterdam (Amst. 1869), nos. 117, 137, 1014, 1664-74; R. Arrenberg, Naamregister van nederduitsche boeken tot 1787, 420; J. Tideman, De Remonstr. broederschap, Biograph. naamlijst (Amst. 1905), 15, 35, 96, 218, 260, 275-282, 305; Reitsma en van Veen, Acta VI, 361-365, 417, 488; J. Tideman, De stichting der Remonstr. broederschap, 1619-34 I (Amst. 1871), 99, 142, 145, 292; II (Amst. 1872), 37, 80, 83, 106, 136, 144, 193, 217, 292, 373, 377, 385, 404, 439, 441, 447, 469; G. Brandt, Hist. der reformatie III (Rott. 1704), 393, 940, 962-971; H.C. Diferee, Drie eeuwen kerkgeschiedenis.... Gedenkboek (Amst. 1930), 151-153; J.I. van Doorninck, Bibliotheek van nederl. anonymen en pseudonymen ('s Gravenh., Utr. [1870]), kol. 15 (no. 131); dez., Vermomde en naamlooze schrijvers II (Leid. 1885), kol. 16 (no. 93); Kobus en de Rivecourt, Biograph. handwoordenboek II (Zutph. 1870), 571.

Knipscheer