Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Poolman, Willem]

POOLMAN (Willem), geb. te Amsterdam 4 Sept. 1809, overl. te 's Gravenhage 7 Juli 1873, trad op zeer jeugdigen leeftijd, namelijk bij de oprichting in 1824, in dienst van de Nederlandsche Handelmaatschappij en vertrok in 1832 naar Java, waar hij klerk werd bij haar factorij te Batavia. Hij werd spoedig wegens zijn ijver opgemerkt en werd omstreeks 1840 tot secretaris en in 1842 tot een der leden van de factorij benoemd. Hij was aldaar bovendien bestuurder van verschillende inrichtingen van openbaar nut, in het bijzonder vice-president van het weezengesticht van Parapattan en bestuurslid van de spaarbank der Maatschappij tot nut van het algemeen. In 1850 repatrieerde hij en was hij eenige jaren op het bureau der Handelmaatschappij te Amsterdam werkzaam, maar in Dec. 1854 werd hij weder door haar naar Batavia gezonden, nu als president der factorij, welke betrekking hij in Mrt. 1855 aanvaardde.

In dezen tijd werd de verhouding tusschen het rijk en de Handelmaatschappij gewijzigd, doordat met het consignatiestelsel van van den Bosch (dl. II, kol. 221) gebroken werd en de maatschappij de goederen in plaats van voor het rijk voortaan hoofdzakelijk voor particulieren verscheepte. Ook bevorderde hij het verleenen van voorschotten aan suikerfabrieken tegen een billijke rente, 6%, terwijl vóór dien tijd tot 15% 's jaars betaald werd. Daar hij bij zijn superieuren weinig medewerking in zijn plannen tot verbetering van de toestanden op Java vond, repatrieerde hij voor goed in 1859. Hij werd na zijn terugkomst door de conservatieven te Amsterdam candidaat voor de Tweede Kamer gesteld, hoewel hij een vrij hooge waardigheid bij de vrijmetselarij bekleedde. Hij werd bij herstemming tegenover een Roomsch- Katholiek, die door de liberalen gesteund werd,

[p. 749]

op 3 Apr. 1860 gekozen, maar reeds 12 Juni d.a.v. werd hij, doordat de anti-revolutionairen zich met de combinatie liberaal-roomsch vereenigden, niet herkozen.

Waarschijnlijk omdat het langzamerhand bekend werd, dat hij eerder vooruitstrevend dan conservatief was, is hij niet meer door de conservatieven, en omdat hij te onafhankelijk was, is hij niet door de liberalen candidaat gesteld.

Intusschen heeft hij zich steeds blijven inlaten met al hetgeen hij zoowel in Nederland als in Indië in het algemeen belang achtte.

Hij werd bestuurslid van de in 1859 opgerichte Maatschappij voor het aanmaken van spoorwegmaterieel, waaruit zich de Maatschappij tot exploitatie van staatsspoorwegen ontwikkeld heeft. Hij werd daarvan, toen aan haar op 11 Aug. 1863 concessie voor de exploitatie der staatsspoorwegen in geheel Nederland was verleend, een der vijf directeuren, maar trok zich reeds in 1865 met het oog op zijn bemoeiing met den beneden te vermelden nederl.-ind. spoorweg terug.

Hij ontwierp met jhr. J.C. Reynst en A. Fraser een spoorwegnet voor geheel Java, maar in 1861 is het hun niet gelukt concessie daarvoor te krijgen. Wel verkreeg Poolman in 1863 concessie voor den aanleg van den spoorweg Semarang-Vorstenlanden en in hetzelfde jaar droeg hij die over aan een vennootschap, die door hem werd opgericht.

Hij werd voorzitter van het bestuur der Indische stoomvaartmaatschappij, een engelsche maatschappij, die later door een nederlandsche vervangen is.

Ook organiseerde hij de Nederlandsch-Indische Handelsbank te Amsterdam, vooral om aan de Handelmaatschappij het monopolie, dat zij in Indië had, te ontnemen. Hij bleef daarvan commissaris tot zijn overlijden.

Eindelijk was hij de oprichter van de Nederlandsch-Indische spoorwegmaatschappij. Hij verkreeg daarvoor concessie, maar stond alle voordeelen, aan de concessie verbonden, bij de negociatie der aandeelen aan de houders daarvan af. Hij heeft verscheidene jaren, dat het deze maatschappij zeer slecht ging, medegemaakt en heeft een oogenblik, toen toegezegde regeeringshulp uitbleef, om zoo te zeggen den laatsten gulden van zijn privaat vermogen verbonden tot uitbetaling van den laatsten wissel. Toen kwam die hulp nog juist bijtijds en Poolman heeft den opbloei der maatschappij nog mogen beleven.

Mr. H.P.G. Quack, Herinneringen, 2e druk, (Amst. 1913), zegt blz. 137 van hem: ‘Hij was een echte ‘go-ahead-man’, geheel bijzonder en oorspronkelijk in zijn doen en laten. Zoon van zijn eigen werken, slim, doortastend en altijd eenigszins avontuurlijk, bijna driest, had hij een ‘flair’ voor zaken zooals geen ander in die dagen. Was hij het niet, toen ten tijde president der Factorij te Batavia, die de Handelmaatschappij wees op het gebruik, dat deze instelling voor wisselen banktransacties van Singapore kon maken: die dus aandrong op het vestigen van een kantoor aldaar, welke vestiging voor de Handelmaatschappij in de toekomst zeer belangrijke voordeelen zou opleveren?’

Ramaer