Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Nozeman, Cornelis]

NOZEMAN (Cornelis), ook Noseman, geb. te Amsterdam 15 Aug. 1721, overl. te Moordrecht 22 Juli 1786. Zijn ouders waren Jacob Nozeman en Geertruida Maria Costerus; zijn grootouders Johannes No(o)zeman en Anna van Rijndorp (zie dl. IV, kol. 1034 v.). Hij werd remonstrantsch predikant te Alkmaar in 1744, te Haarlem 16 Maart 1749, te Rotterdam 30 Maart 1760. Na een ongelukkigen val werd hem zijn arbeid in menig opzicht te zwaar, waarop de kerkeraad, om hem te kunnen behouden, op 17 April 1785 zijn dienst verlichtte tot slechts vijftien keer prediken in het jaar. Zijn dood volgde daarop vrij spoedig. Hij is getrouwd met Johanna Hoving (overl. 7 Jan. 1760), dochter van Albert Hoving en Johanna Boot; vervolgens op 3 Dec. 1760 met Maria de Beurs, dochter van Johannes de Beurs en Anna Maria Naberman.

In de eerste jaren was hij vooral bekend om zijn liefde voor de natuurlijke historie, die niet alleen bleek uit zijn beroemde verzameling van vlinders, vogels enz., maar ook uit eenige werken op dat terrein: Eerste proefneming omtrent de uytwerkingen van de inentinge der ziekte van het rundvee, gedaan in de Beverwijk door C.N., Agge Roskam Kool (zie dl. IV, kol. 855) en Jan Tak (Amst. 1755); de vertaling en uitbreiding van een werk van D.H.G. Moeringh met den titel: Geslachten der vogelen.... (Amst. 1757); Wat is er tot nu toe over de natuurlijke historie van ons vaderland geschreven?.... in Werken der Hollandsche Maatschappij van wetenschappen (1769); Beschrijving en afbeelding der nederlandsche vogelen met 88 gekleurde platen (Amst. z.j.), later meermalen herdrukt, bijv. als: Nederlandsch Vogelwerk, voortgezet door M. Houttuijn (zie dl. VIII, kol. 859 v.) en C. Sepp (zie dl. III, kol. 1168; dl. V, kol. 724 v.), vier deelen met vele platen (Amst. 1824), enz. Toen hij nog te Haarlem was, verscheen van hem: Twee brieven

[p. 679]

aan den eerwaardigen heer N.N. over zijn Ed. wijsgeerig onderzoek in het tweede en derde stukvan het Hollandsche Magazijn (blz. 285-341 en 601-700), of er een ander wereldgestel van even groote goedheid als het tegenwoordige mogelijk zij (1751-52); ook: Beschouwingen der beste weereld, of philosophische bedenkingen over Gods goedheit en wijsheit (Amst. 1752). Met verwijzing naar onze artikelen over Nicolaas Holtius (zie dl. III, kol. 602-605) en Alexander Comrie (zie dl. VII, kol. 316) vermelden wij zijn: Betoog der kwade trouw van de schrijveren van 't examen des ontwerps van tolerantie omtrent de Christelijke gezintheden der Remonstranten (Leyd. 1755). Met verwijzing naar onze artikelen over Petrus Hofstede (zie dl. IV, kol. 762-764) en Johannes Barueth (zie dl. II, kol. 92-94) noemen wij zijn geschriften, verschenen in den zoogenaamden ‘Socratischen oorlog’: Socrates' eere gehandhaafd (Rott. 1769) en: Aenmerkingen van C. Nozeman op het aenhangsel van.... P. Hofstede achter de onlangs vertaalde verhandeling van den hoogleeraar J.J. Zimmerman (Leid. 1770). Uitvoerig is alles wat samenhing met de verschijning van Jean François de Marmontel's Bélisaire (Paris 1767) beschreven door J.P. de Bie (zie beneden). Knappert (zie beneden) schrijft: in het geschrift over Socrates wordt ‘de wijsgeer verdedigd, en betoogd dat alle brave lieden uit alle landen hiernamaals deel zullen hebben aan een naar hun staat evenredig geluk’. Het ‘lijvig’ antwoord van P. Hofstede heeft den titel: De beoordeeling van den Belisarius, voornamelijk met betrekking tot Socrates, tegen den heer C. Nozeman en andere verdedigd: ten nader bewijze dat de voornaamste heidenen, uit hoofde van derzelver deugdsaamheid, geen voorwerpen der godlijke barmhartigheid hebben konnen zijn. Motto.... Spr. 18:17 (Rott. 1769). Met deze en veel meer geschriften werd de strijd over het aangegeven onderwerp pas geopend.

Te Haarlem was Nozeman medeoprichter van de ‘Maatschappij der wetenschappen’ omstreeks 1750; te Rotterdam van het ‘Bataafsch genootschap der proefondervindelijke wijsbegeerte’ in 1771. In 1767 werd hij lid van de Maatschappij. der Nederlandsche letterkunde en in 1778 van het Provinciaal genootschap van Utrecht.

Voorts vertaalde hij een werk van T. Watson als: Dierlijke waereld ter beschouwing opengezet (Amst. 1761), tegelijk het verbeterend en verrijkend met ‘echte afbeeldsels der bijzondere dieren’; een werk van William Warburton als: De leer van genade, of de dienst en werkingen van den Heiligen Geest gehandhaafd tegen de beschimpingen der ongeloovigheid.... in drie brieven, met bijvoegselen en verbeteringen van den bisschop zelven door C.N. (Amst. 1767); voorts van S. Werenfels uit het Latijn: Zwarigheden over het leerstuk der predestinatie, met een voorrede (Leyd. 1756).

In handschrift bewaart de Remonstrantsche gemeente te Rotterdam nog zijn dictaat uit 1738: Christianae theologiae synopsis. Scripsit in collegio ordin. C. Nozeman; 19 brieven van C. Nozeman aan A. Stolker (zie dl. IV, kol. 1272-74), 9 brieven van Stolker aan hem, geschreven tusschen 1776 en 1786; en een brief van hem aan C. Westerbaen, d.d. 16 Febr. 1754, waarin hij de Remonstrantsche sociëteit verplicht acht te protesteeren tegen schandelijke aantijgingen, en het ontwerp van een request aan de Staten bijvoegt.

Zijn portret is geschilderd door Dionijs van Nijmegen, na zijn dood nogmaals door denzelfde,

[p. 680]

en door een onbekend schilder, het laatste bewaard in de Remonstrantsche kerk te Rotterdam.

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland II ('s Hert. 1853), 589-591; J. Tideman, De Remonstr. broederschap. Biogr. naamlijst (Amst. 1905), 48 v., 56, 290, 293, 296, 454 (vgl. 57, 80, 85, 183, 200, 209, 228, 456); B. Tideman Jz., De Remonstrantsche broederschap verdedigd door de Haarlemsche gemeente en haren predikant C. Nozeman in 1754 in Archief voor Nederl. kerkgeschiedenis VI (1897), 302-313; Kobus en de Rivecourt, Biographisch handwoordenboek II (Zutph. 1870), 432; J.P. de Bie, Het leven en de werken van Petrus Hofstede (Rott. 1899), 79, 177-237, 265, 276, Bijl., blz. 4 v., 18-24; H.G. Rogge, Bibliotheek der remonstr. geschriften (Amst. 1863), 209 v.; dez., Bibl. der contra-remonstr. geschr. (Amst. 1866), 72 v.; R. Arrenberg, Naamregister v. nederd. boeken tot 1787, 381; J.I. van Doorninck, Bibliotheek v. Nederl. anonymen en pseudonymen ('s Gravenh., Utr. z.j. [1870]), kol. 269 (no. 2616), kol. 584 (no. 5633); dez., Vermomde en naamlooze schrijvers I (Leid. 1883), kol. 103; II (Leid. 1885), kol. 678; L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk.... II (Amst. 1912), 82 v., 152, 162; dez., Bibliografische inleiding tot de theologie (Leid. 1925), 113 v.; J. Reitsma, Gesch. v.d. Hervorming en de Herv. Kerk der Ned., 4e dr. (Utr. 1933), 430 v.; Bibliotheca theologica et philos. (Lugd. Bat., Burgersdijk en Niermans, 1900), 448; C. Sepp, Bibliotheek van Nederl. kerkgeschiedschrijvers (Leid. 1886), 341 v.; A.H. Garrer, Corn. Nozeman en zijn Haarlemsche vrienden in Uit de Remonstrantsche Broederschap XX (1909), 33; Catalogus van handschriften op de bibliotheek der Rem. geref. gemeente te Rotterdam (Amst. 1869), 44 (no. 464), 64 (no. 681), 123 (no. 1564).

Knipscheer