Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Hackaert, Jan]

HACKAERT (Jan), gedoopt als Joannes in de Nieuwe Kerk te Amsterdam 30 Jan. 1628, vermoedelijk ongehuwd overl. aldaar nà 1685, landschapsschilder, teekenaar en graveur. Zijn familie was afkomstig uit Antwerpen. Zijn vader Jan Hackaert was aldaar omstr. 1593 geboren; met zijn vrouw Catrijna Antheunis en zijn dochtertje Anna (geb. te Antwerpen 1624, in 1650 te Amsterdam getrouwd met den kruidenier Johannes Stael; zie Elias, De vroedschap van Amsterdam II, 1039) was deze omstr. 1625 naar Amsterdam getrokken, waar hem nog een zoon Peter (gedoopt in de Nieuwe Kerk 4 Aug. 1626) en de latere schilder werden geboren. De vader kocht 3 Juni 1638 het huis ‘de vergulde winthont’ op de Keizersgracht rechts naast het poortje van Coster's Academie; hij was koopman en werd 29 Jan. 1639 lid van het makelaarsgilde. Van de jeugd of opleiding van den schilder is niets bekend. Vermoedelijk werd door zijn degelijke naaste familie met leede oogen gezien, dat hij de richting van de kunst uitging. Eerst na den dood van zijn vader, die in 1652 stierf, ging hij ter ontwikkeling van zijn talent op reis. Volgens de dateeringen in het Stamboek-Hackaert (thans in het Museum-Bredius te 's Gravenhage) was hij 20 Juli 1653 te Bazel, daarna te Schaffhausen, Zürich, Glarus enz.; de laatste dateering is 4 Juli 1656 te Schaffhausen. Tijdens deze reis moet hij ook in Italië geweest zijn. Hoogewerff noemt nog teekeningen uit den vreemde van Hackaert uit 1658. Bredius vond hem in dat jaar wederom woonachtig op de Keizersgracht te Amsterdam. Houbraken vertelt ons, dat hij na zijn terugkomst een smakelijk verhaal wist te doen, hoe hij eens door de zwitsersche bergwerkers als toovenaar was gevangen genomen, doch door tusschenkomst van een magistraatspersoon, dien hij kende en die Duitsch sprak, van zijn boeien verlost werd. Op 8 Jan. 1667 getuigde hij ten overstaan van notaris H. Rosa te Amsterdam, dat hij op 30 Dec. 1666 aanwezig was op de kamer van den schilder Reynier Hals in de herberg ‘int groen orgel’ op den Singel, toen de herbergier de schilderijen van den wand liet nemen wegens huurschuld. Er was toen een heele volksoploop ontstaan. De acte is geteekend: Joan Hackaert. Na dit voorval hoort men niets meer van Hackaert. Zijn laatste gedateerde schilderij is van 1685. Vermoedelijk is hij niet lang daarna overleden. Vroeger heeft men verondersteld, dat hij op lateren leeftijd den schilderskiel aan den kapstok heeft gehangen en koopman is geworden; dit steunt echter op niets. Eveneens is uit de lucht gegrepen het jaartal 1699 als jaar van zijn overlijden (meestal wordt deze mededeeling ten onrechte op naam van Houbraken gesteld). Aangezien zijn naam nòch in de huwelijksregisters van Amsterdam, nòch in het register der collaterale successie aldaar (waarin ieder met eenig vermogen vermeld staat, die zonder rechtstreeksche erfgenamen overleed) voorkomt, mag men veronderstellen, dat hij te Amsterdam in armoedige omstandigheden is overleden; zijn omgang met een Bohémien als Reynier Hals wijst wel eenigszins in die richting. Mogelijk is natuurlijk, dat hij elders is gestorven.

Hackaert was een talentvol landschapsschilder, hoewel hij vergeleken bij grootmeesters als Ruysdael, op het tweede plan staat. Hij blijft zichzelf niet steeds gelijk: dan eens geeft hij zijn onderwerp

[p. 315]

meer romantisch, dan weder meer realistisch weer. Voor zonlichteffecten heeft hij een groote voorliefde. In ieder geval is hij van een uitgesproken individualiteit, vandaar dat men zijn leermeester tot dusverre niet heeft kunnen aanwijzen; ook leerlingen of navolgers heeft hij niet gehad. Hij was zeer bevriend met Adriaan van de Velde, die verschillende zijner schilderijen met figuren heeft gestoffeerd. Dit deden ook Jan Lingelbach, Nic. Berchem e.a.

Een van zijn bekendste schilderijen is de esschenallee in het Rijks-Museum te Amsterdam (een dergelijk stuk is in de coll.-Six te Amsterdam en in een collectie te Mülheim a.d. R.), waar zich ook het Trasimeensche meer bevindt. Een derde belangrijk stuk van den meester, een indrukwekkend zwitsersch landschap, bevindt zich in de coll.Nostitz te Praag. Verdere schilderijen van hem zijn in Berlijn, Frankfurt, den Haag, Kopenhagen, Leningrad, Londen, München, Rotterdam enz. Slechts zeer weinige dezer stukken zijn gedateerd. Behalve het reeds genoemde stamboek-Hackaert (met teekeningen van zijn hand en talrijke uitbundige lofdichten) bestaat er een folioband met teekeningen van Hackaert in de coll. van de Züricher Kunstgesellschaft, buitendien bezit de vm. Hof-Bibliothek te Weenen teekeningen van hem in de banden Helvetia en Variae tabulae van den Blaeu-atlas. Ten slotte graveerde hij o.a. een zestal landschappen, uitgegeven door Clement de Jonghe te Amsterdam.

Een gedeelte zijner familie behoorde tot de vlaamsche gemeente der Doopsgezinden. Dit kwam doordat zijn grootmoeder Maria of Mayke Jans, weduwe van Dirck Hackaert, zich op 2 April 1632 met haar oudsten zoon, den boekhouder Dirck Hackaert, bij deze gemeente te Amsterdam had laten doopen. Uit het testament van Mayke, op 26 April 1639 ten overstaan van notaris Warnaerts te Amsterdam verleden (zelf woonde zij toen te Oosterhout bij Breda), blijken de namen harer kinderen: Dirck (1589-1658, in 1645 gehuwd met Maria Berck, zie maandschrift De Ned. Leeuw (1924), 249), Geertruyt (gehuwd met N.N. van Uffelen), Jan, Martin (wiens weduwe Magdalena Cocq in 1649 te Amsterdam hertrouwde met den makelaar Lucas Abrahamsz. van de Capelle), Maria (gehuwd met Jeremias Kock, te Antwerpen woonachtig).

Het huis ‘de vergulde winthont’ te Amsterdam werd door Hackaert's moeder op 8 Mei 1656 voor ƒ 6000 aan Dirck Helleman verkocht. Bij de overdracht compareerden haar zoon Pieter Hackaert, benevens Johan Stael en Steven Verstegen; de schilder vertoefde toen nog buitenslands.

Zie: Houbraken, De groote schouburgh der Ned. konstschilders III (1729), 46-48; J. Immerzeel Jr., De levens en werken der Holl. en Vl. kunstschilders II (1855), 5; C. Kramm, De levens en werken der Holl. en Vl. kunstschilders II (1858), 622; Oud-Holland III (1885), 146; A. von Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon I (1906), 627; A. Bredius in Amsterdam in de 17e eeuw (1901-04) III, 152; F.O. Pestalozzi in Brun, Schweiz. Künstlerlexikon II (1908), 4; G.J. Hoogewerff in Thieme-Becker's Künstlerlexikon XV (1922), 407 (met opgave der oudere catalogi); Oud-Holland XLI (1923-24), 259, 260; Hofstede de Groot, Beschreibendes und kritisches Verzeichnis der hervorragendsten holl. Maler IX (1926), 1; nog te verschijnen publi-

[p. 316]

catie van den zwitserschen kunstgeleerde S. Stelling-Michaud over Hackaert.

Wijnman