Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[p. 231]

[Cuno, Johann Christian]

CUNO (Johann Christian), geb. te Berlijn 3 April 1708, overl. te Weingarten bij Durlach 1783, letterkundige. Hij was de zoon van een passementmaker en kreeg van 1712-15 huisonderwijs van den silezischen dichter Johann Christian Günther. In 1715 kwam hij op het gymnasium, in 1722 werd hij huisleeraar bij de kinderen van den philoloog J. Leonh. Frisch. Op het punt staande zijn universitaire studiën te beginnen, werd hij wegens zijn kolossalen lichaamsbouw in 1724 geprest als soldaat bij het befaamde lijfregiment van koning Friedrich Wilhelm I van Pruisen. Na eenigen tijd gelukte het hem door invloedrijke relaties een jaar verlof te verkrijgen om aan de universiteit te Halle te studeeren, niet echter in de theologie, zooals zijn plan was, maar in de rechten (1727). Na zijn terugkeer in zijn regiment bleef hij gewoon soldaat, hoewel men hem den officiersrang had beloofd. In 1731 bevorderde men hem tot vaandrig; hij werd daarop werfofficier en als zoodanig naar Kroatië, Slavonië, Hongarije en Italië gezonden. Tien jaar lang oefende hij dit eigenaardige beroep uit; niettemin zag hij kans tijdens zijn reizen in aanraking te komen met geleerden en letterkundigen. Te Rome ondervond hij in 1740 vele onaangenaamheden, in verband waarmede hij besloot te deserteeren. Hij begaf zich nu te voet naar Amsterdam, zonder geld en midden in den winter. Aanvankelijk voorzag hij te Amsterdam in zijn onderhoud door les geven in talen en muziek; ook werkte hij als corrector voor een boekverkooper. Ten bewijze van zijn voortvarendheid kan gelden, dat reeds spoedig van hem verscheen een Neue holländische Grammatica, oder hinlängliche Anleitung vor die Hochteutsche, nicht allein die Holländische Sprache in Büchern und Umgang gründlich zu verstehen, sondern solche auch zu schreiben und zu sprechen. - Nieuwe Hollandsche grammatica enz. (Amst. 1741). Het boek (met titelprent voorstellend een profiel van Amsterdam door G.J. Marstalter) werd anoniem uitgegeven, doch de voorrede is onderteekend J.C.C.; het is thans zeer zeldzaam (ex. in Kon. bibl. den Haag en Univ. bibl. Amst.). In Amsterdam maakte hij kennis met Elsje Warsink, op den Kloveniersburgwal, weduwe van den wijnkooper Johan Adolph Volkers, en dochter van Harmen Warsink, die eveneens wijnkooper was geweest. Op 27 April 1741 had de huwelijksinteekening plaats; de bruidegom woonde toen op den Groenburgwal en behoorde tot de luthersche gemeente. Cuno bracht de wijnkooperszaak van zijn vrouw, die eenigszins verloopen was, wederom tot bloei en werd 15 Febr. 1742 poorter van zijn woonplaats. Aangezien hij veel geld verdiende, kon hij na verloop van tijd zijn zaak aan kant doen en zich geheel wijden aan letterkundige studiën. Des winters woonde hij in Amsterdam, des zomers op zijn buitenverblijf ‘Namaals beter’, in druk verkeer met hollandsche letterkundigen. Aangezien hij

[p. 232]

veel liefhebberij had in de studie der plantkunde, kweekte hij op zijn buitenverblijf verscheidene vreemde gewassen; Buttner heeft daarvan een lijst aangelegd, die geplaatst is achter het gedicht, waarin Cuno zijn tuin bezong: Ode über seine Garten Nachmals besser (Amst. 1749, 2e Aufl. nebst Zugaben ald. 1750). Te zijner eer heeft Linnaeus een plantensoort Cunonia genaamd (fam. der Ericeeën). Eenige jaren na den dood van zijn vrouw, die in 1761 overleed, trad Cuno in dienst van de Oost-Indische Compagnie. Dit legde hem evenmin windeieren. Ten slotte vestigde hij zich te Weingarten, waar hij zijn veelbewogen leven eindigde. Hij was lid van het Deutsche Gesellschaft te Göttingen.

Behalve de beide genoemde werken schreef hij: Versuch einiger moralischen Briefe an seinen Enkel und Pflegesohn Joh. van der Laag in gebundener Rede. Mit einer Vorrede von J.J.D. Zimmermann (Amsterdam 1747, Hamburg 1753, 1766); Moralische Briefe in Reimen (Amsterdam 1747, 2e dr. ald. 1757, 3e dr. ald. 1766); Creuztriumph oder besungener Sieg des gekreuzigten Ueberwinders... nach dem holländ. J. Vollenhoves, Kruistriumph (Amst. 1748, Hamburg 1760); Klag- und Trostschrift an... Fr. Wagner (Hamb. 1750); Geistliche Lieder (Hamb. 1758-64); Messiade in zwölf Gesängen (Amsterdam [u. Frankfurt] 1762, 2e uitg. Hamburg 1767); Isaak of de afschaduwing des Heilands, tooneelspel uit het Italiaans van P. Metastasio (Amsterdam 1765, in 1774 door Lucas Pater berijmd uitgegeven); Gedichte (Breslau 1802); Aufzeichnungen eines Amsterdamer Bürgers über Swedenborg (1769), hrsg. von Aug. Scheler, nebst Nachricht über den Verfasser (Hannover 1858). Als dichter is hij voor de duitsche letterkunde van weinig of geen beteekenis.

Zijn zinspreuk was Juste, candide, caute. Zijn portret werd gegraveerd door G.J. Marstaller, naar C.A. Arstenius (1746, met onderschrift van F. van Steenwijk); het portret van zijn vrouw door J. Punt, naar J.C. C[uno].

Zie: Poorterboek en Huwelijks-inteekenregister van de Pui (Gem. Archief Amst.); C.G. Jöcher, Gelehrten-Lexico Fortsetzung II (1787), 583; Wilh. Heinsius, Allgem. Bücher Lexikon; Neues gelehrtes Europa XVI, 980-1031; Allgem. Encyclopädie der Wissenschaften und Künste hrsg. von J.S. Ersch und J.G. Gruber XIX (1829); K. Goedeke, Grundriss zur Geschichte der deutschen Dichtung, 3e Aufl. IV, 1 (1916), 211; Meister, Charakteristik deutscher Dichter II, 27-41; A. Scheler in het Weimarisches Jahrbuch IV, 189-201; Allgemeine deutsche Biographie IV (1876), 642, 643; J.F. van Someren, Beschrijvende catalogus van gegraveerde portretten (1890) II, 213; Frederiks en van den Branden, Biographisch woordenboek van Noord- en Zuidnederlandsche letterkunde, 2e dr. (1892), 183.

Wijnman