Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Brouwer, Adriaen]

BROUWER (Adriaen), genre- en landschapschilder, is geb. in 1605 of 1606 te Oudenaarde, begraven te Antwerpen 1 Febr. 1638. Hij was de zoon van een ontwerper voor tapijten. Toen liij 16 jaar was en wees, dus in 1620 of 1621, is hij spoorloos uit Oudenaarde verdwenen. In 1625 vinden wij hem in Amsterdam. Wellicht heeft B. zijn vader's handwerk geleerd, en verliet hij O. omdat hij iets anders wilde worden of omdat hij het handwerk van zijn vader ergens anders wilde uitoefenen. Er zijn verschillende meeningen over wat B. deed en waar hij was tusschen 1622 en 1625. Schmidt Degener vermoedt (Bode en Hofstede de Groot gelooven niet aan een 2de vroege antwerpsche periode), dat hij toen te Antwerpen was in een atelier uit de omgeving van Brueghel, zooals sommige schilderijen zouden doen vermoeden en dat hij misschien bij de troepen in den oorlog tegen Spanje streed en bij het beleg van Breda was (het in zijn bezit zijn van een kaart van Breda zou deze vermoedens versterken). Misschien was B. echter ook een tijdlang tooneelspeler in Amsterdam, waar hij na eenige avonturen berooid en beroofd schijnt te zijn aangekomen en waar hij reeds vroeg in verbinding stond met den tooneelspeler en kunsthandelaar Barent van Someren. Zeker is, dat B. een zeer avontuurlijk, vroegrijp genie was. Op 25 Juli 1626 getuigt B. te Amsterdam voor een notaris, dat hij in

[p. 150]

Maart 1625 zekere schilderijen te Amsterdam gezien heeft. Hij was toen dus reeds een zelfstandig schilder te Amsterdam. In de 2de helft van 1626 was hij lid te Haarlem van de Rederijkerskamer ‘Liefde bovenal’, hij werd er als ‘beminnaer’ opgenomen en heeft een enkel keer ook zelf gedichten gemaakt. Behalve dan eenige verhalen en anecdotes in verband met Frans Hals en zijn familie, weten wij verder niets over het leeren van B. bij dien schilder, maar hij moet zeer zeker in zijn omgeving geleefd hebben, zooals zijn werk toont. Ook de motieven zijner landschappen komen uit de buurt van Haarlem. In Maart 1627 draagt Pieter Nootmans, een zijner vrienden in Amsterdam, een gedicht over den slag van Pavia aan hem op en noemt hem ‘Constrijke en wijdberoemde Jongman Adriaen Brouwer, schilder van Haarlem’. Hij was toen pas 21 of 22 jaar oud. Van 1628 tot hij in 1631 te Antwerpen opduikt, weten wij niets van zijn. leven, misschien was hij toen te Haarlem. Van 1631/32 wordt B. als vreemde opgenomen in het antwerpsche St. Lucasgilde. In Antwerpen stond hij dadelijk met Rubens in verbinding, want op 4 Mei 1632 getuigt hij een ‘boerendans’ in Rubens' bezit slechts eenmaal geschilderd te hebben, dergelijke getuigenissen komen meermalen voor, waaruit dus blijkt, dat Brouwer zeer beroemd was. Hij was echter zeer arm en had vele schulden, zooals blijkt uit den inventaris, dien zijn geldschieters, o.a. in den zomer van 1632, lieten opmaken. Zijn hoofdgeldschieter was de zijdehandelaar Jan van den Bosch. Op 25 Febr. 1633 bevond B. zich als staatsgevangene op het kasteel van Antwerpen, misschien omdat hij aan de Vlamingen te kennen had gegeven, dat hij hollandschgezind was. Hij bleef minstens 7 maanden gevangen en leerde er verschillende kunstbroeders kennen o.a. Joost van Craesbeeck. In April 1634 vinden wij B. in huis bij den graveur Paulus Pontius. Met dezen en met Pieter de Jode maakte B. de St. Lucasfeesten mede, maar toonde ook liefde voor tooneel- en dichtkunst. De vriendschap met Rubens maakte dat deze al gauw 17 schilderijen van B. in zijn bezit had. B. toonde steeds groote belangstelling voor zijn kunstbroeders, die uit het Noorden naar Antwerpen waren gekomen, eveneens voor J.D. de Heem, die in 1635/36 uit Utrecht naar Amsterdam kwam en voor Jan Lievens, die even te voren uit Leiden was gekomen. Met A. van Dyck, die hem opzoekt, maakt hij een schilderij en ruilt kunstvoorwerpen, en met den Jezuïetschilder Dan. Seghers, met wien hij te samen een schilderij maakt, onderhoudt hij vriendschapsbetrekkingen. Op den 1sten Febr. 1638 werd B. te Antwerpen begraven, 32 jaar oud op kosten van de Carmelieten. Waarschijnlijk was zijn vroege dood het gevolg van zijn losbandig leven, waarvan vele staaltjes door zijn biographen worden opgesomd, of overleed hij aan de pest, die te Antwerpen heerschte. Dat hij echter bijna altijd in de herbergen zat, zooals ook zijn biographen beweren, kan moeilijk waar zijn, daar er thans nog ca. 150 schilderijen van hem over zijn, en het aantal wel ca. 300 zal geweest zijn.

B.'s werk is te verdeelen in 3 perioden; 1ste voordat hij met Frans Hals in verbinding kwam van 1621-26; 2de de haarlemsche tijd onder invloed van Frans Hals 1626 tot eind 1631; de laatste periode is de antwerpsche tijd van 1632 tot begin 1638. De eerste periode omvat schilderijen met een vlaamsch karakter, heldersprekend coloriet (rose en geel), motieven à la Brueghel. Hiertoe behooren volgens Schmidt

[p. 151]

Degener de ‘boeren van Moerdijk’ in de verzam. M. Kann, de boerenmaaltijd in coll. A. Schloss te Parijs en een interieur te Kassel. In B.'s hollandschen tijd zien wij geen rose kleur meer, veel hel-donker, luchtperspectief en het zeer virtuose in de behandeling, zooals hij dat bij Frans Hals zag, de personen worden grooter voorgesteld, meer portretachtig. Het zijn ook dikwijls boeren en straatmuzikanten, vooral in zijn vroegen tijd, later zijn het meer kleine burgers, voornamere personen, oude vrouwen, in de plaats van den karakterschilder zien wij meer den figuurschilder, meer coloriet, zijn landschappen zijn vol stemming. Tot deze 2de periode behooren o.a. de rooker in Gal. Lacaze, het schilderij in Frankfort, de levensgroote drinker in verzam. Schloss te Parijs, die in coll. Nardus (Suresnes), het schilderij uit de coll. Steengracht in den Haag, uit de coll. Warneck te Parijs. Uit de 3de periode zijn de soms mathematisch afgesloten en overlegde (wat de compositie betreft) schilderijen, o.a. de 7 doodzonden, de 5 zinnen en de kaartspelers uit München. Op het allerlaatst wordt alles rustiger, de grijze kleur is van overwegend belang. Hiertoe behooren o.a. de krantenlezer uit de verz. Schloss, en de dobbelende soldaten uit München. W. Drost heeft in zijn Motivübernahme bei Jacob Jordaens und A. Brouwer, duidelijk gemaakt aan schilderijen, welken invloed hij meende, dat Brouwer ondergaan heeft en op wien B. invloed heeft uitgeoefend.

Er zijn 10 à 12 landschappen van hem bekend, welke zeer merkwaardig zijn; ze zijn zeer impressionistisch geschilderd, zoodat ze doen denken aan Corot en aan Constable en tevens aan sommige landschapschilders der haarlemsche school onder invloed van Hals' techniek. Het Museum te Berlijn bezit er drie van.

Zooals hierboven is gebleken was B. reeds tijdens zijn leven zeer beroemd; ook Rembrandt bezat zes schilderijen van Brouwer, tevens twee copieën en ook een schetsboek. Thans bezit München 18 schilderijen van hem en zijn er vele bij parijsche particulieren; in Engeland werd hij niet zoo gewaardeerd, en ook thans zijn daar maar weinig schilderijen van hem te vinden. Nadat de wetenschap allerlei vondsten over zijn leven en zijn werk had gedaan en de verzamelaars steeds hooger prijzen betaalden, hebben de kunsthandel en de kunstcritici vele schilderijen opgespoord en zoo kon het gebeuren, dat op de veiling Steengracht te Parijs een goed schilderij van den meester voor ½ millioen francs werd verkocht. Gesigneerde en gedateerde schilderijen kent men slechts van 1633. 1634 en 1635 (drie stuks in het geheel).

Teekeningen van zijn hand zijn o.a. de bladen uit een schetsboek, welke zich bevinden te Berlijn, te Dresden, Victoria- en Albertmuseum te Londen, in de vroegere verzameling Straeter te Aken (alle uit zijn haarlemschen tijd); bladen van een ander schetsboek zijn te Stockholm; twee teekeningen als ontwerp voor zijn schilderijen bevinden zich te Weenen in de Albertina. De teekeningen uit coll. Hofstede de Groot worden thans aan Egbert van Heemskerk toegeschreven.

Prenten schijnt A. Brouwer zelf niet gemaakt te hebben, hoewel er vroeger een geheele reeks op zijn naam stond.

Naar hem maakten prenten: J. Mac Ardell, A. Bartsch, le Bas, Basan, C. Bega, J.C. Bendorp, A. Blooteling, D.v. Bremden, J. v.d. Bruggen, J. Burke, Ph. Calmé, C. Corbut, Dane, A. v.d. Does, P. Fendi, J. Gronsveld, P. Halm, W. Hollar, J.L.

[p. 152]

Krafft, L. Kühn, J.C. Loedel, P. Maloeuvre, T. de Mare, Mariette exc., J. Marum, J. de Meere, F.L. Meyer, G. Noble, F. Piloty, Ploos v. Amstel, A.H. Riedel, W. Rohr, Savery, A. Schlicht, J. Simon, J. van Somer, J.A. Strengmaier, C. Stürzer, J.P. Thelott, Trogg, W. Vaillant, C. le Vasseur, C. Visscher, J. Visscher, L. Vorsterman Sr. en Jr., S. Vouillemont, C. Waumans, H. Weyer, W. Woernle, J. Wölfle, F. van de Wijngaerde, Joost van Craesbeeck en J.M. Molenaar hebben sommige van B.'s schilderijen verder voltooid. Tot zijn leerlingen behooren Jan Bapt. Dandoy en Joost van Craesbeeck; tot zijn navolgers: David Teniers d.j., A. Diepraam, H.M. Sorgh, H. en C. Saftleven, P. de Bloot, H. van Ravesteyn, Jol. Natus, Jan en Harmen Hals, H. Bolongier, P. Quast, P. Potter, A. Both, H. Bogart, E. van Heemskerk.

Zijn geschilderd zelfportret is in het Mauritshuis in den Haag, een door A. van Dijck geschilderd portret bij den Hertog van Buccleugh; prenten o.a. door S. à Bolswert naar A.v. Dijck, door J. Houbraken, A. Maurin, E. Vermorcken.

Zie: A.v. Wurzbach, Niederländisches Künstlerlexikon I (Wien u. Leipzig 1906), 193; III (1911), 40; F. Schmidt Degener in U. Thieme u. F. Becker, Allgemeines Künstlerlexikon der Bild. Künstler V (Leipzig 1911), 74; W. Bode, A. Brouwer, sein Leben u. seine Werke (Berlin 1924); verdere literatuur in den Catalogus der kunsthistorische bibliotheek van het Rijksmuseum te Amsterdam (Amsterdam, 1ste deel, 1934). Voor reproducties naar zijn werken en verdere gegevens raadplege men het materiaal van het Rijksmuseum te Amsterdam (afd. Prentenkabinet) en de gegevens in het Rijksbureau voor kunsthistorische documentatie te 's Gravenhage.

J.M. Blok