Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 10

[Abba, Mr. Bartholomeus]

ABBA (Mr. Bartholomeus), ged. in de Nieuwe Kerk te Amsterdam 9 Juli 1641, begr. aldaar in dezelfde kerk 8 Mrt. 1684, dichter. Hij was een zoon van Cornelis Dirksz. Abba (1604-75), vermogend brouwer ‘in de Vijffhoeck’ op den Singel, vele jaren (1646-57 en 1661-75) commissaris van huwelijksche zaken in zijn woonplaats, commissaris van de desolate boedelkamer tijdens het faillissement van Rembrandt (1658) en kapitein der burgerij (1658-72). Zijn moeder heette Sara Bartholomeusdr. van der Wiere. Vermoedelijk bezocht Bartholomeus de latijnsche school en het Athenaeum te Amsterdam. Op 17 Juni 1666 werd hij als jur. cand. te Harderwijk ingeschreven. Nog in hetzelfde jaar promoveerde hij, waarna hij zich als advocaat in zijn woonplaats vestigde. Zonder twijfel had hij zich gemakkelijk een plaats kunnen verwerven in de amsterdamsche magistratuur (zijn oom Albert Pater was raad, daarna schepen en burgemeester van Amsterdam, een tweede oom Jan de Wael burgemeester van Haarlem, enz.), doch hij voelde zich blijkbaar tot het openbare leven niet aangetrokken. Zeer de vraag is of hij als advocaat veel praktijk had. In de bewaard gebleven Amsterdamsche Heerenboekjes uit dien tijd (1680, 1682, aanwezig op het Gem. Archief Amsterdam) komt hij voor als advocaat, gevestigd op den Singel ‘in de Vijffhoeck’ of ‘in de Eendracht’. Van 23 Dec. 1672 tot 1674 was hij vaandrig in wijk XXII, in welke wijk zijn vader vele jaren als kapitein had gediend. Hij bleef ongehuwd. Bij zijn overlijden woonde hij in de Amstelkerkstraat; hij liet slechts na een obligatie ter waarde van ƒ 3000.

Aanvankelijk had men van Abba als dichter groote verwachtingen. Hij was nauwelijks 22 jaar, toen Jan Soet (dl. I, kol. 1477) zijn bundel Parnassus aan't IJ opdroeg aan ‘den Wel-geoeffende

[p. 2]

en doorlugtigen Poêt Bartholomeus Abba’, in welke opdracht Soet o.a. zegt: ‘Met recht heeft den Doorluchte Joost van de Vondel, Prins, en Vader der Nederduitse Poëten, Uw E. geacht te zijn, d'Eer en roem der Amsterdamse jongelingen; wijl ghy, in de bloem, en 't bloeyen van uwe jaren, niet alleen een menigte van grijze koppen, en doorletterde harssenen beschaamt; maar, wat meer is, de lier van Flaccus, de luitte van Homeer, en Goddelikke Harpe van Apollo, door Uw E. Gezangen, schijnt te honen enz.’ Vondels uitspraak is van elders niet bekend, doch men zal overigens deze en dergelijke loftuitingen cum grano salis moeten opvatten. Abba behoorde niet tot de dichterbent van Jan Soet, zooals Kalff veronderstelt; hij kwam uit een geheel anderen maatschappelijken kring dan de leden van dit gezelschap. Dat hij als vroolijk student de herberg van Jan Soet met zijn bezoek vaak vereerde, is echter niet onwaarschijnlijk.

Abba heeft niet aan de verwachtingen voldaan. Hier en daar zijn gedichten van zijn hand bewaard gebleven, welke geen hoogen dunk geven van zijn talent. Van der Aa zegt: ‘Zijn verzen waren vrij vloeyend, doch hebben geen bijzondere verdiensten’. Hij werd meer en meer een gelegenheidsdichter, die bij alle mogelijke gebeurlijkheden tegen betaling verzen maakte. Zijn latere vijanden - waartoe al spoedig Jan Soet en diens vrienden Pieter Rixtel (dl. II, kol. 1218) en Pieter Verhoek en ook Hier. Sweerts (dl. III, kol. 1223) behoorden - beschuldigden hem er zelfs van, dat hij zijn gedichten niet zelf maakte, doch van anderen kocht. Ook zou hij dikwijls zijn drukker niet hebben betaald (Kleerkooper publiceert een notarieele acte van 30 Jan. 1676, waarbij iemand wordt gemachtigd voor de weduwe van den drukker Jan Jacobsz. Schipper een som gelds bij Abba te innen) en zijn tijd in herbergen hebben verdaan. Op het laatst schijnt hij - na het vermogen van zijn ouders te hebben verbrast - niet veel meer dan een verloopen dronkaard te zijn geweest.

Van zijn gedichten noemen wij: een lofdicht voor Dirck Heyncks blijspel Veranderlijk geval of standvastige liefde gedateerd 17 Mrt. 1663; een vers in het album amicorum van den dichter Mr. Joan Blasius (dl. II, kol. 176) in de Univ. Bibl. te Amsterdam, gedateerd 10 Sept. 1664; Leiden's Wellekomst aen d'E. Heere Mr. Cornelis de Witt, Borgemeester en Raedt tot Dordrecht, Ruwaert van Putten, Hoogeschoolbezorger te Leiden (1667), verder een drietal gedichten gericht aan leden van het geslacht de Witt, o.a. Op d'afbeeldinge van Mejoffer Joanna de Witt (ook bij van der Aa), alle te vinden in Het swart tooneelgordijn opgeschoven voor de Heeren Gebroederen Cornelis en Joan de Witt (z.p. 1676); Aen d'E.

[p. 3]

Joffers, Mejoffers Alida en Geertruida Bollen en Aen d'E. Joffer Mejoffer Anna Maria Coltermans, in Nieuwe verzameling van Nederduitsche Mengeldichten (1727), 211, 212; Uitvaert van.... Isaäk Zweers onderamirael van Holland en West-Friesland (1673), zie Tiele, 6831; twee grafschriften voor gedenkpenningen bij den dood van Vondel (1679), waarvan één gereproduceerd is op den omslag van Een keuze-catalogus van het Vondel-museum (1919); gedicht op den dood van Rijklof van Goens (1682), zie Alg. Ned. Fam. blad XII (1895), 242; grafschrift op Paul Wirtz bij Wagenaar, Amsterdam in zijn opkomst II, 106.

Arn. Moonen (dl. VIII, kol. 1172) maakte een gedicht op zijn beeltenis door Cornelis Janssens van Ceulen (1665), Vondel op zijn portret in uniform van vaandrig (1673). Jer. de Decker (dl. I, kol. 691) bezong zijn geboortedag en zijn promotie als doctor in de rechten. Rixtel en Sweerts daarentegen beschimpten hem in hun gedichten; vooral laatstgenoemde schreef in Het derde en laatste deel der koddige en ernstige opschriften (1685) onder het pseudoniem Jeroen Jeroense verschillende gedichten en grafschriften op Abba, waarin deze voor alles wat leelijk is wordt uitgemaakt. Men duidde hem in deze gedichten aan met A.B., B.A. of Bartel of noemde hem ook dikwijls met vollen naam.

Abba behoorde vermoedelijk tot de veertien dichters, die het lijk van Vondel grafwaarts droegen. Uit de genoemde gedichten van en op Vondel mag echter niet dan tot een zeer oppervlakkige relatie tusschen beiden besloten worden. Houbraken verhaalt ons, dat de Lairesse Abba als Apollo op den Parnassus heeft geschilderd. Genoemde schilder had nl. eens een weddingschap aangegaan, dat hij in één dag den geheelen Parnassus met de Muzen en Apollo zou schilderen. Dit gebeurde; Abba, die toevallig dien dag kwam oploopen, werd toen mede geconterfeit (de Parnassus van de Lairesse in de Gemälde-Galerie te Dresden?).

Abba is door Alberdinck Thijm sprekende ingevoerd in diens Portretten van Joost van den Vondel (1876), 172 e.v., 219, 220.

Clara Abba (1631-71), een zuster van Bartholomeus en echtgenoote van Jan Lensen, komt voor op een schilderij der regentessen van het Leprozenhuis door Ferd. Bot (1668) in het Rijksmuseum te Amsterdam.

Zie: Doop- en Begraafboeken van de Nieuwe Kerk en Register van de Collaterale successie, 4, 375 (Gem. Archief Amsterdam); Arn. Houbraken, Groote schouburgh der Nederl. konstschilders III (1721), 112; J.C. Weyerman, De levensbeschr. der Nederl. Konstschilders II (1729), 411, 412; A. Moonen, Poëzy (1700), 683; Jer. de Decker, Rijmoeffeningen II, 158, 242; J.v. Vondel, Poëzy I (Franeker 1682), 589; Vondels Werken, ed. van Lennep V, 151-52, XII, 225; ed. Unger, dl. 1659-79, 376; ed. van Vloten, I, 762; ed. Diferee II, 946; Nederduitse en Latijnse keurdigten (Rott. 1710), 574; Jan Six, Pandora, 337 (hs. ten huize van mevr. de douair. prof. jhr. Dr. J. Six); P. Rixtel, Mengelrijmen, 2e dr. (1717), 30, 96, 97, 98, 100; Het derde en laatste deel der koddige en ernstige opschriften (Amsterdam bij Jeroen Jeroense 1685), 7, 21, 22, 76, 153 e.v., 167, 223; Album Studiosorum van Harderwijk; A.J. van der Aa, Nieuw biogr. anthol. en kritisch woordenboek der Ned. dichters I (1864), 1 e.v.; Kobus en de Rivecourt, Beknopt biogr. handwoordenboek van Nederland I, 2; J.A. Jochems, Amsterdams oude burgervendels

[p. 4]

(1888), 56; E.W. Moes, Iconographia Batava I (1897), 9; Elias, De Vroedschap van Amsterdam I, 418; W. Zuidema, Jan Zoet in Oud-Holland XXIII (1905), 87, 88; G. Kalff, Gesch. der Ned. letterkunde IV (1909), 462, 463; P. Leendertz Jr., Het leven van Vondel (1910), 343; Catalogus der handschriften (in de) bibliotheek der universiteit van Amsterdam IV, 1 (1911), 2; Catalogus der Vondel-tentoonstelling gehouden in Febr. 1879 te Amsterdam (1879), no. 134; Een keuze-catalogus van het Vondel-museum (1919), 6; Catalogus van de Vondel-tentoonstelling te Amsterdam Dec. 1926 (1926), no. 22; M.M. Kleerkooper-van Stockum, De boekhandel te Amsterdam (1914-16), 692; J.C. van der Does, Jan Luyken en de vrienden van zijn jeugd in Stemmen des tijds, 1931, II, 626-29; H.F. Wijnman, Mr. Barth. Abba. Uit het leven van een Amsterdamschen Bohémien in het Haagsch Maandblad (1935).

Wijnman