Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Reland, Adriaan]

RELAND (Adriaan), geb. te de Rijp 17 Juli 1676, overl. te Utrecht 5 Febr. 1718, zoon van Johannes Reland en Aagje Prins. Zijn naam wordt in het Latijn geschreven als Hadrianus Relandus en komt overigens ook voor als Relant, Reelant en Reeland.

Zijn vader was eerst predikant te de Rijp, vertrok daarna naar Alkmaar en vervolgens naar Amsterdam. In laatstgenoemde stad bezocht de jonge Reland reeds op zijn elfde jaar het athenaeum. Later studeerde hij te Utrecht en te Leiden. Beroemde Hebraïci hebben tot zijn taalkundige vorming bijgedragen, o.a. Willem Surenhuys en Johannes Leusden. Reeds vroeg gaf hij blijk van veelzijdigheid: in 1694 verdedigde hij een Dissertatio de libertate philosophandi en te Leiden hoorde hij twee jaar lang den grooten natuurkundige Senguerd. In 1699 werd hij geroepen om aan de universiteit te Harderwijk op te treden als hoogleeraar in de philosophie, welk ambt hij het volgend jaar aanvaardde met een Oratio de incremento, quod Philosophia cepit hoc seculo. Intusschen maakte hij ook naam als latijnsch dichter; zijn Galatea, een gedicht van dertien zangen in de elegische versmaat (1701), was indertijd zeer beroemd. (Ook zijn jongere broeder Petrus Reland, die leefde van 1678-1714 en jurist was, beoefende de latijnsche dichtkunst). Reeds in 1701 verwisselde Reland zijn ambt te Harderwijk met dat van hoogleeraar in de oostersche talen te Utrecht. In 1713 werd hem ook het onderwijs in de hebreeuwsche antiquiteiten opgedragen. Tot zijn vroegtijdigen dood heeft hij zijn ambt te Utrecht vervuld, zonder op vereerende uitnoodigingen om elders hoogleeraar te worden, in te gaan.

De beteekenis van Reland kan niet licht overschat worden; enkele van zijn werken zijn voor de tegenwoordige wetenschap nog van belang. Zijn groote verdienste ligt op het gebied van de studie der archaeologie, der oude geographie en van den godsdienst van het Oosten, terwijl zijn talenkennis enorm was. Zijn professoraat te Utrecht aanvaardde hij met een Oratio pro lingua Persica et cognatis literis Orientalibus (1701), in

[p. 852]

welke rede hij reeds vergelijkende taalstudie aanbeval. Van de joodsche literatuur was hij een uitstekend kenner, wat blijkt uit de uitgave van zijn Analecta Rabbinica (1702). Door zijn studie van de arabische taal kwam hij tot die van de philosophie en den godsdienst der Arabieren. In 1701 had hij een hollandsche vertaling gegeven van het bekende geschrift van Ibn Tofail over Hai ibn Joktan, onder den titel van De natuurlijke wijsgeer (zie daarover het artikel Ibn Tufail van T.J. de Boer in Encyclopaedia of Religion and Ethics VII). Zeer merkwaardig is zijn werk over den Islam, De Religione Mohammedica libri duo (1705, ed. alt. 1717), dat in heel Europa werd verspreid en te Rome op den Index geplaatst werd. In dit geschrift werd voor het eerst een poging gedaan van Christelijke zijde om een juist beeld van den mohammedaanschen godsdienst te geven. Tot dusver had men zich bepaald bij de bestrijding daarvan uit allerlei onzuivere bronnen te putten en tot de meest dwaze beschuldigingen tegen de Mohammedanen te komen. Reland volgt een anderen weg en bestudeert den Koran zelf. Hoewel het ook hem om bestrijding van den Islam te doen is, is hij toch vaak genoodzaakt, dank zij zijn diepere kennis daarvan, zich tegen vroegere bestrijders te richten en het voor dien godsdienst op te nemen. Verder wijst hij op het groote nut van de arabische taalstudie, ook tot beter verstaan van het oud-testamentische Hebreeuwsch.

Van minder algemeene beteekenis dan laatstgenoemd werk, maar, van historischen kant bekeken, niet minder interessant is een serie studiën door Reland uitgegeven onder den naam van Dissertationum miscellanearum partes tres (1706-08). Deze verzameling bevat verhandelingen van allerlei aard, maar vooral is zij merkwaardig doordat hij hier zijn aandacht wijdt aan de niet-semietische oostersche talen. Al heeft het meeste, wat hij zegt van de talen van Voor-Indië, van den Indischen Archipel, van Japan en China, ja zelfs van die van Amerika, benevens de taalvergelijkende beschouwingen, die hij daaraan vastknoopt, voor de wetenschap van thans weinig waarde meer, toch moet men zijn streven in een tijd, waarin men aan deze dingen weinig of niet dacht, ten zeerste waardeeren.

Bijzonder belangrijk zijn Reland's bijdragen tot de betere kennis van de archaeologie en geographie van Palestina, vooral zijn Antiquitates sacrae veterum Hebraeorum (1708) en zijn Palestina ex monumentis veteribus illustrata (2 dln. 1714). Laatstgenoemd werk, waarvan in 1719 een nederlandsche bewerking verscheen, ligt nog heden ten grondslag aan de geographische kennis van het oude Palestina. Het is van goede kaarten voorzien. Zijn bekwaamheid in de cartographie toonde Reland ook door het vervaardigen van kaarten o.a. van Perzië en Japan.

Zie: Serrurier, Oratio funebris in obitum viri celeberrimi Hadr. Reland (1718). Deze lijkrede is, in het Nederlandsch vertaald, te vinden vóór de vertaling van Reland's Palestina. Een lijst zijner geschriften vindt men o.a. bij Glasius, Godgeleerd Nederland III; Snouck Hurgronje in Nord una Süd (1913) II, 285 vlg.; Ph. S. v. Ronkel, Zeventiende-eeuwsche wijsheid over het Maleisch in Koloniaal Tijdschrift, 8e jaarg. no. 3, 296 vlg.; J. Nat, De studie van de Oostersche talen in Nederland in de 18e en de 19e eeuw (1929), 12 vlg.

Nat