Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Plockhoy, Pieter Cornelisz.]

PLOCKHOY (Pieter Cornelisz.), geb. te Zierikzee, overl. in Nieuw-Nederland, geboorte- en sterfjaar zijn onbekend. In de dagen der kentering van de macht der Puriteinen in Engeland, omstreeks 1658, vertoefde hij in Londen; hij zelf behoorde waarschijnlijk tot de Doopsgezinden. Voor de verwezenlijking van zijn idealen op kerkelijk gebied wendde hij zich tot Cromwell. De protector had hem persoonlijk aangehoord en kennis genomen van twee aan hem gerichte brieven, waarin hij hem vurig bad om gelijkheid voor allen in zake de religie. Zijn ideaal was, dat er in iedere stad een algemeene christelijke ver-

[p. 808]

gaderplaats zou gebouwd worden, waarin voor allen de H. Schrift werd gelezen, waarna dan ieder gelegenheid moest hebben zijn overtuiging omtrent het voorgelezene te uiten. Alle secten zouden er dan allengs aan wennen in één tempel samen te komen, waardoor het rijk van Christus zich veel verder dan thans zou kunnen uitbreiden. Na Cromwell's dood, 3 Sept. 1658, gal hij den moed niet op. Hij liet zijn brieven aan C. drukken onder den algemeenen titel: The way to the peace and settlement of these nations (1659). Al waren de tijdsomstandigheden niet gunstig, toch liet het denkbeeld eener algemeene broederschap hem niet los; allengs kwam bij hem de vraag boven, hoe het mogelijk zou kunnen zijn het schrille contrast tusschen rijkdom en armoede op te heffen. Zijn ideeën legde hij neer in het geschrift: A way propounded to make the poor in these and other nations happy, by bringing together a fit, suitable and well qualified people into one house-hold government or little commonwealth (1659). Hiertoe moesten dan eenige vermogenden het kapitaal verstrekken om de broederschap tot stand te kunnen brengen. Hij stelde zich voor vier categorie ën uit te noodigen: landbouwers, koop- en ambacht slieden, zeevaarders en visschers en meesters in kunsten en wetenschappen. Men zou zes uren daags werken, met uitzondering der loondienaars, wier dagelijksche arbeidstijd 12 uur zou zijn, totdat ook zij voor het lidmaatschap in aanmerking konden komen. Er zou geen gemeenschap van goederen zijn, ieders eigendomsrechten van roerende en onroerende goederen bleven gewaarborgd. Ieder zou deelen in de winst door de gemeenschap gemaakt. De maaltijden zouden gemeenschappelijk zijn. Huwen buiten hun kring was veroorloofd. Het bestuur zou berusten bij een gouverneur van omstreeks 40 jaar, door de leden te kiezen, met drie mannen naast zich belast met het beheer der gelden van het genootschap, om het jaar af te treden. Het geschrift had echter weinig vat op de tijdgenooten van den wuften Karel, die sedert 1660 den troon der Stuarts weer beklommen had. R. vestigde nu zijn aandacht op Nieuw-Nederland, waar sedert het charter van 1629 het land voor de zoogenaamde patroonschappen open stond. Hij trad daarom in onderhandeling met den magistraat van Amsterdam en gaf een pamflet uit: Kort en klaar ontwerp dienende tot een onderling accoort om den arbeid, onrust en moeijelijkheit van alderleij handwercxluijden te verlichten door een onderlinge compagnie of volkplanting aan de Zuijt-rivier in Nieu- Nederland op te rechten (Amsterd. 1662). Naar de gewoonte dier tijden was er een klinkdicht aan toegevoegd door den bekenden rijmelaar Karel Verloove, en eenige ‘prikkelvaerzen’ van Jacob Steendam, den dichter van Nieuw Nederl. Het verscheen naar aanleiding der overeenkomst door hem op 9 Juni 62 met burgemeesteren van Amsterdam aangegaan, waarbij P. op zich genomen had om met 24 anderen met hun gezinnen, te zamen vormende een sociëteit, per eerste scheepsgelegenheid naar genoemde kolonie te vertrekken, waar zij in het Swanendal zooveel land konden kiezen, als zij bebouwen konden, welke akkers zij in vollen eigendom zouden bezitten. Voorts genoten zij vrijheid van tienden en van belasting voor den tijd van 25 jaar. Aan elken deelnemer zou een leening van 100 gld. verstrekt worden voor uitrusting en overtocht, vrouwen en kinderen kregen van stadswege vrije passage. Overigens werd P. volledige vrijheid van regeling en inrichting der kolonisatie toegestaan. De kolonisten, evenals hij, allen doopsgezind, hebben Amerika in goeden welstand bereikt en er het land aan de Delaware of Zuidrivier in bezit

[p. 809]

genomen. Echter viel kort daarna dit gebied in handen der Engelschen (6 Sept. 1664). Sir Robert Carr stelde zich in het bezit der Delaware, vernietigde de geheele nederzetting en verdreef de ingezetenen. Hun verder lot is onbekend. Men weet alleen, dat dertig jaar later, in 1694 in Germantown (Pennsylvanië), gesticht en bewoond door Doopsgezinden uit Crefeld, een ellendige blinde man verscheen, door zijn vrouw vergezeld. Het bleek Plokhoy te zijn. Uit medelijden gaf men hem aldaar voor zijn leven een stukje land voor huis en tuin, dat voor hem gebouwd en aangelegd zou worden door Jan Doeden en Willem Rettinghuizen. In Holland was deze idealist zoo geheel vergeten, dat een zekere Abraham van Akkeren P.'s engelsche brochure als zijn eigen werk durfde vertalen en uitgeven (Amsterd. 1688), maar zoo slecht en zoo verbasterd, dat het geschrift niemands aandacht getrokken schijnt te hebben. Na drie eeuwen werd hij nog dankbaar in de Ver. Staten herdacht, toen in Sept. 1913 Dr. William Elliot Griffiths, predikant en auteur, naar de trouwzaal van het raadhuis te Zierikzee een bronzen gedenkplaat overbracht, als geschenk der nederlandsche vereeniging te Philadelphia ‘ter eere van Pieter Cornelis Plockhoy van Zierikzee, pionier eener christelijke colonisatie in America’.

De naam Plockhoy kwam in die stad en omstreken meer voor, ook thans bestaat hij nog. In de lidmaten-boeken der 17de eeuw wordt hij ook Ploquoy, Pluquoy en Pluckhoy geschreven.

Zie: Quack, Beelden en groepen (Amsterd. 1892); Pennypacker, The settlement of Germantown in het Pennsylvania Magazine of hist. and biogr. IV (1880), 34; Cassel, Geschichte der Mennoniten mehr speciell ihre Ansiedlung und Ausbreitung in Amerika (Philadelphia 1890), 59, 60; Asher, Bibliogr. and hist. essay on the dutch books and pamphlets relating to New- Netherland (Amsterd. 1868), 207; Versteeg, Twee vermaarde Zierikzeeërs in N. Nederl. in de N. Rott. Crt. van 5 Nov. 1927; naar aanteekeningen van J.C.E. Bartelds.

Kossmann