Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Lampe, Friedrich Adolph]

LAMPE (Friedrich Adolph), geb. te Detmold (graafschap Lippe) waarschijnlijk 18 Febr. 1683, overl. te Bremen 8 Dec. 1729. Zijn voorouders woonden te Bremen, zijn vader was predikant te Detmold (overl. te Königsberg in 1690). Hij studeerde te Bremen, de ‘herberg Gods’. Ter voltooiing van zijn godgeleerde studiën reisde hij in 1702 naar Franeker, waar de leerlingen van Coccejus (zie dl. I, kol. 616-618) reeds getracht hadden de ‘verbondsleer’ te verzoenen met de ‘praxis pietatis’ van Voetius (zie dl. VII, kol. 1279-1282). Hij werd predikant te Weeze (bij Kleef) in 1703, te Duisburg in 1706, te Bremen in 1709, waar hij in 1715 trouwde met Maria Sophie Eleonore von Diemar, uit Franken. In 1720 werd hij hoogleeraar in de dogmatiek en in 1726 ook in de kerkgeschiedenis te Utrecht, waar hij tot 1727 bleef, toen hij te Bremen werd benoemd, waar hij nog slechts twee jaren arbeiden kon.

Als zijn hoofdwerk wordt beschouwd: Geheimnis des Gnadenbundes, dem grossen Bundesgott zu Ehren und allen heilbegierigen Seelen zur Erbauung geöffnet (Bremen 1712; later meermalen herdrukt), ook met een voorrede van P. Boudaan (zie dl. IV, kol. 266) in het Nederlandsch uitgegeven (Amst. 1717). Studiën over den bijbel zijn verzameld in: Syntagma dissertationum, twee deelen (Amst. 1737) en in de Bibliotheca Bremensis, een theologisch tijdschrift (1718-27). Omvangrijk is zijn: Commentarius analytico-exegeticus in Evangelium secundum Johannem, drie deelen (Amst. 1724 en 1725), en in twee deelen in het Duitsch (Leipzig 1729). De bestudeering van al deze werken doet ons begrijpen hoe groot zijn invloed was, hoewel hij toch slechts weinige jaren leefde. Bestrijding vond hij bij Nicolaus Holtius (zie dl. III, kol. 602-60)5, die in zijn boeken ‘sociniaansche meeningen ontdekte’ (Reitsma) en bij Jacobus Fruytier (zie dl. VI, kol. 525). Zijn inaugureele rede te Franeker als hoogleeraar in de kerkgeschiedenis in 1726 had als titel: De memoria sanctorum per studium ecclesiasticum pie et prudenter colenda. Reeds vroeger verscheen o.a. van hem: De cymbalis veterum libri III, met afbeeldingen (Bremae 1700; Traj. 1703); Excercitationum sacrarum dodecas .... over ps. 14, twee deelen (Bremae

[p. 572]

1715; vert. door M. Gargon, Dordr. 1720, Middelb. 1732); Gestalte des bruids van Christus voor haren uitgang uit Babel .... over Openb. 12: 1-5 (Duisburg 1711, Amst. 1719), nog herdrukt Utr. 1739, te zamen met zijn afscheidsrede te Bremen in 1720; Balsem uit Gilead tegen aanstekende ziekten, ter gemeen stichtinge bij deeze gevaarlijke tijden medegedeelt en vermeerdert met ... (Bremen 1713; vert. door L. le Long, Amst. 1719 en 1722; Utr. 1767); Het heilige bruidcieraad der bruiloftsgasten des Lams aan zijn verbonts tafel, en eene verhandeling van het regte gebruik des H. Avondmaals .... (Bremen 1719; vert. Amst. 1720). Spoedig na zijn komst te Utrecht verscheen: Synopsis Historiae Sacrae et Ecclesiasticae, ab origine mundi ad praesentia tempora, secundum seriem periodorum deductae (Traj. ad. Rhen. 1721; herdr. 1726), breedvoerig door Sepp (zie beneden) beschreven. Voorts noemen wij: Compendium theologiae naturalis in usum scholae privatae concinnatum (Traj. ad Rhen. 1723); Delineatio theologiae activae ex limpidissimis doctrinae Evangelicae fontibus petitae et ad dirigendam totius vitae spiritualis actuositatem cuivis vere Christiano competentem .... (Traj. ad Rhen. 1727); Historia ecclesiae reformatae ex Hungaria et Transylvania .... (Traj. ad Rhen. 1728); Rudimenta theologiae elenchticae in usum scholae privatae concinnata (Bremae 1729); Orationes de summa sapientia (Traj. ad Rhen. 1720, ook vert.); Oratio de insignibus academiae trajectinae (Traj. ad Rhen. 1727); Oratio de Urim et Thummim typum doctoris Evangelici (Bremae 1727; vert. 1728). Eindelijk: Geestelijke gezangen, waarbij gevoegt zijn eenige verbondsliederen en dankpsalmen (Utr. 1724). Om al zijn werken te noemen, zouden wij vele bladzijden moeten vullen.

Lampe is voorganger geworden van die gemoedelijke, streng ascetische piëtisten, de Lampeanen, die door hun eigenaardige tale Kanaäns meer afstooten, dan om hun denkbeelden billijk is. Lampe doet vaak aan Lodenstein denken, tot Luyken of Camphuysen verheft hij zich nooit. Toch hebben zijn liederen vele verwante zielen gevoed en de gansche periode door piëtistische vroomheid bevorderd. Nog op het eind der 18e eeuw heet een deftige zwaarmoedige dame in Willem Leevend (VI, 66) van Wolff en Deken ‘eene strikte, zuivere, lampiaansche matrone’.

Zijn geschilderd portret door J.G. Colasius is in de universiteit te Utrecht; gegraveerde portretten vervaardigden H. Pothoven (in zwarte kunst, naar Th.v. Dijk), C. Fritsch, J.M. Berningeroth en een onbekend kunstenaar.

Zie: B. Glasius, Godgeleerd Nederland ('s Hert. 1853), 340; R. Arrenberg, Naamregister v. Nederduitsche boeken tot 1787, 295; Alphab. naamlijst van boeken enz. (1833-49), 378; Realencyklopädie für protest. Theologie und Kirche XI (Leipz. 1902), 233-236; J. Reitsma, Gesch. van de Hervorming en de Herv. Kerk der Nederlanden, 3e dr. (Utr. 1916), 673 v., 676, 683, 690, 695; L. Knappert, Gesch. der Ned. Herv. Kerk II (Amst. 1912), 22-27, 42, 91, 147v., 310 (portret tegenover blz. 22); Bibliotheca theol. et philos. (Lugd. Bat., Burgersdijk en Niermans 1900), 783 (no. 517 en 518); C. Sepp, Johannes Stinstra en zijn tijd, twee deelen (Amst. 1865, 1866) I, 39, 66, 90, 120-129, 132-135, 170, 226, II, 15, 19, 302. Over de hoogleeraren aan de hoogeschool te Franeker, zie: W.B.S. Boeles, Frieslands hoogeschool.... (Leeuw. 1879), vooral dl. II, 156-163, 288-294, 843.

Knipscheer