Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Knuyt, Frans of François de]

KNUYT (Frans of François de) of Cnuyt, doopsgezind leeraar te Zierikzee in het begin van de 17de eeuw. Zijn gemeentenaren werden ‘Stilstaanders’ of ‘Neutralisten’ genoemd, omdat zij zich in 1567 onzijdig hadden gehouden toen elders, na de mislukte poging van Friezen en Vlamingen, velen de partij der Vlamingen gekozen hadden. Kühler (zie beneden) prijst de kloeke houding van deze gemeente en zegt: ‘Hier bleef men neutraal of, zooals de uitdrukking luidde, “in stillestant”.’ De broeders gaven zelfs een boekje uit, waarin zij de strijdenden ernstig wezen op den christenplicht van verzoening .... De Friezen zoowel als de Vlamingen veroordeelden eenstemmig deze onzijdigheid en zeiden schamper: zij hadden wel gelezen van vromen en onvromen, van rechtvaardigen en onrechtvaardigen, maar nooit van stilstaanders. De Zierikzeeërs werden van weerskanten in den ban gedaan.

Het eerst treedt de Knuyt voor ons op in een twistgesprek tusschen drie gereformeerde predikanten en vier doopsgezinde leeraars. Daarvan is een Kort en waerachtig verhael van een seker gespreck, gehouden in Colyns-plate, 5 Nov. 1606 tusschen Dierick van Ecke, Frans de Knuyt, Victor N. Zeemverkooper en Klaas Roone, van de zijde der wederdoopers, en Eduardus Adriani Booms (zie dl. I, kol. 407), Henricus Brandt Willemsz. (zie dl. I, kol. 450-452), Anthonius Laurentii Stampers .... van de zijde der geref. gemeente (Midd. 1620; herdr. Dordr. 1646). Hierna ontmoeten wij hem op 4, 6 en 23 Sept. 1609. Dan houdt hij twistgesprekken te Zierikzee, zooals wij lezen in: Corte notulen van seker ghespreck, gehouden over den artyckel van de Mensch-werdinge onzes Heeren Jesu Christi, tusschen de predikanten van Zierikzee ter eene en Cornelis de Cuyper ..., Jan van Voorden .... en Frans de Knuyt. Hier zijn bij ghevoecht 1. Sekere annotatiën .... die Fr. de Kn. op deze notulen ghestelt heeft ....; een cort en waerachtig verhael .... als boven (Zierikzee 1620). Op 2 Mrt. en 12 Apr. 1615 is te Aardenburg een vergadering van Doopsgezinden gestoord. Een stedelijk plakkaat van 18 Dec. 1614 had hun het vergaderen verboden. Ook Fr. de Knuyt werd gevangen genomen en tot een geldboete veroordeeld. De Generale Staten hebben hem en de zijnen evenwel van vervolging ontslagen. In 1617 is hij te Sommelsdijk in een openbaar dispuut opgetreden over den wederdoop en den kinder-

[p. 534]

doop tegen Abraham Stamperius, den gereformeerden predikant aldaar. Toen deze daarvan uitgaf een Waerachtigh verhael van het gespreck ghehouden te Sommelsdyck, schreef Fr. de K. daartegen nog in 1617 een Verantwoordinghe, van welke werken wij geen exemplaar vinden in de bibliotheek van de doopsgez. gemeente te Amsterdam. In 1618 verscheen van hem: Onder verbeteringhe, een corte bekentenisse onses geloofs .... Met eenige christelycke gebeden .... Achterin: Sommige psalmen ende geestelijcke liedekens (z. pl. of j.; 1e dr. 1618, 2e dr. Amst. 1623, 3e dr. Haarl. 1635, 4e dr. Amst. 1642, nog herdrukt Haarl. 1648 en 1684, Gron. 1709). De gereformeerde predikant te Zierikzee Godefridus Udemans (geb. 1582; sedert 1599 (?) te Haamstede, sedert 1604 te Zierikzee overl. 1649) schreef daartegen een dik boek: Noodighe verbeteringe ... (Zierikzee 1620; 2e dr. Dordr. 1646). De roomsche Arnout van Geluwe, bijgenaamd ‘de vlaamsche boer’ (zie: F.A. Snellaert, Arnout van Geluwe ...., Rousselaere 1855) schreef nog tegen Fr. de Knuyt: Een onverwinnelycke schrift-matighe Roomsche Catholijcke belijdenisse des gheloofs .... ghesteldt teghen de onschriftmatighe belijdenisse der nieuwghesinde wederdooperen, voor desen uijt-ghegheven door Fr. de Knuyt .... (Antw. 1654).

In de Doopsgezinde Bijdragen van 1897 en 1898 vinden wij uitvoerig meegedeeld, vooral uit zijn Corte bekentenisse onses geloofs, hoe hij gehecht was aan het ‘stil gebed’ in de gemeentelijke samenkomsten en dit gebruik met kracht en talent verdedigde tegen de vele bezwaren die zich daarbij voordeden. Ook op dit punt is hij fel bestreden, niet alleen in eigen kring maar vooral door gereformeerde predikanten als G. Udemans, Franciscus Lansberghe (zie dl. II, kol. 772), Hermannus Faukelius (zie dl. VI, kol. 507-509), Johannes Cloppenburch (zie dl. I, kol. 613), Abraham à Doreslaer (zie dl. I, kol. 741-743), Petrus Jacobi Austro-Sylvius (zie dl. I, kol. 197), P. de Bontemps (zie dl. VI, kol. 150-152) enz.

Zie: de Bie en Loosjes, Biogr. Woordenb. van Protest. Godgel. in Ned. V, 69-72; B. Glasius, Godgeleerd Nederland II ('s Hert. 1853), 283; Doopsgezinde Bijdragen (1876), 86, (1877), 25. (1897), 106-117, (1898), 57, 73-75, (1908), 106; Catalogus van de bibliotheek der Ver. doopsgez. Gem. te Amsterdam (Amst. 1919), 170 v., 182, 197, 203 v.; Mennonitisches Lexikon (Frankf. a/Main und Weierhof 1913 enz.), i.v.; S. Hoekstra Bz., Beginselen en leer der oude Doopsgezinden (Amst. 1863), 191; Kerkelijk Handboek (1909) Bijl., 155; W.J. Kühler, Gesch. der ned. Doopsgez. in de zestiende eeuw (Haarl. 1932), 293, 369, 373 v. (over het stil gebed), 419 (over de stilstaanders).

Knipscheer