Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 9

[Boussu, Maximiliaan van Hennin]

BOUSSU (Maximiliaan van Hennin, graaf van) of Bossu, geb. 1542, overl. 21 Dec. 1578 te Antwerpen, zoon van Jan van Hennin, heer, sinds 1555 2e graaf van Boussu en Anna van Bourgondië, uit een oud henegouwsch geslacht.

Hij werd reeds in 1559 aangesteld als bevelhebber over een der 14 Benden van Ordonnantie, en nam geen deel aan het verzet tegen Granvelle of aan het Verbond der Edelen tegen de geloofsvervolging.

Toen de Prins van Oranje in het voorjaar van 1567 ontslag vroeg uit zijn ambten wegens vertrek naar Duitschland, werd hem dit ontslag niet verleend, maar Boussu door de Landvoogdes tijdelijk aangesteld tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht (7 Juni 1567), gedurende de afwezigheid van den Prins. Hij verstrooide in 1568 in Waterland en West-Friesland het volk dat daar voor den Prins werd aangeworven. Op het vernemen van de inneming van den Briel (2 Apr. 1572) trok hij, zonder bevel van Alva af te wachten, met de bezetting van 's Gravenhage naar Maaslandsluis (2 Apr.), wachtte daar de 10 vendels krijgsvolk af, die hij uit Utrecht had ontboden en stak op 5 Apr. over naar Geervliet. Van daar voer hij over de Bornisse naar het eiland Voorne en tastte den Briel aan.

Hij voerde geen geschut mee omdat hij verwachtte de Geuzen gemakkelijk te zullen verjagen. Toen zijn troepen krachtig werden beschoten, de omgeving onder water werd gezet en de schepen in de Bornisse voor een deel in brand werden gestoken en de andere los werden gesneden en wegdreven, gaf hij den aanval op. Boussu trok nu met zijn krijgsvolk over de eilanden naar Dordrecht, maar werd daar niet binnengelaten. Wel verschafte men hem vaartuigen om over de Maas te komen op den weg naar Rotterdam. Hij wilde de tegenover den Briel gelegen steden van bezetting voorzien, maar werd ook te Rotterdam, waar hij tegen den avond van 8 Apr. aankwam, niet binnengelaten. Na een geheelen nacht van onderhandelen werd ten slotte overeengekomen dat de soldaten in afdeelingen van 25 man met gedoofde lonten door de stad zouden trekken. Toen Boussu hieraan gevolg wilde geven vond hij de poort bezet. Terwijl men onderhandelde geraakte de poort open en drongen een 40-tal soldaten binnen. Het volk trachtte de poort weer te sluiten maar Boussu stak nu eigenhandig den smid Zwartjan overhoop en beval zijn soldaten door te tasten en zich met geweld van de stad meester te maken. Hierbij werden ongeveer 40 burgers gedood. Van Rotterdam uit werd Delftshaven, waarin zich reeds Marinus Brand met eenige Geuzen geworpen had, bezet (10 Apr.), evenals Schiedam en Maaslandsluis.

Alva, die het overgaan van zoovele steden na den Briel voorn. beschouwde als een verzet tegen de invoering van den Tienden en den Twintigsten Penning, besloot die belastingen af te schaffen, mits men voor het loopende jaar 2 millioen gulden opbracht. Hij schreef de stadhouders der verschillende gewesten aan om de Staten bijeen te roepen om dit voorstel te behandelen.

Boussu kreeg last om de Staten van Holland tegen 15 Juli te 's Gravenhage te beschrijven, maar het bestuur van het gewest verkeerde in

[p. 91]

zoo'n ontredderden toestand, doordat de meeste en de voornaamste steden zijn gezag niet meer erkenden, dat hij daaraan geen gevolg heeft gegeven. In plaats daarvan kwamen de Staten der afgevallen steden op 19 Juli te Dordrecht bijeen om te bespreken hoe zij zich aan het gezag van Alva zouden onttrekken.

Boussu trachtte zijn gezag in zijn gewesten te herstellen; een aanslag op Haarlem (Juli) en op Gouda (Aug.) slaagde niet, Amersfoort, waarnit de Geuzen-bezetting verdwenen was, liet hij bezetten (Nov.), Naarden werd door het leger van Don Frederik uitgemoord (1 Dec.).

Daarna werd Boussu in beslag genomen door het beleg van Haarlem (11 Dec. 1572-12 Juli 1573). Hij legerde zich met zijn krijgsvolk bij het Huis te Kleef, het hoofdkwartier van Don Frederik. Het uitputtende beleg gedurende den strengen winter duurde veel langer dan men verwacht had. Ook bleef over het Haarlemmermeer de gemeenschap met de belegerde stad bestaan. Boussu slaagde er in een aanzienlijke scheepsmacht (33 schepen en 7 galeien) op het meer bijeen te brengen, waarmee hij de Geuzenvloot onder Marinus Brand en van Batenburg versloeg (28 Mei 1573). Hiermee werd de verdere toevoer over het meer afgesneden en was het lot van Haarlem beslist.

Na de inneming van Haarlem heeft Boussu nog een poging gedaan om Medemblik onder zijn gezag terug te brengen, maar zonder gevolg. Hij moest nu zijn hulp verleenen aan de krachtige maatregelingen van Alva om het Noorderkwartier van de land- en van de zeezijde aan te grijpen en nog voor den winter te bedwingen. Als admiraal der sterke vloot zou hij den aanval van de zeezijde leiden. Hij bemachtigde de Schellingwouder schans en de schansen aan den Waterlandschen dijk maar werd in den zeeslag voor Hoorn verslagen en op 12 Oct. als gevangene binnen die stad gebracht. Boussu werd met de edelen en officieren ondergebracht in het leegstaande St. Mariaklooster, waar het verblijf hem zoo draaglijk mogelijk werd gemaakt. Zijn pages en bedienden werden hem gelaten en op zijn verzoek werd de Stadsdoctor Nicolaus Burlius hem als geneesheer toegevoegd.

Al spoedig vernam Boussu dat de nederlaag tegenover Alva geweten werd aan zijn verkeerd beleid en hij kreeg vergunning om zich te rechtvaardigen. Tevens drong hij in het schrijven aan Alva er krachtig op aan dat de gevangenen zouden worden uitgewisseld.

Alva was hiertoe niet te bewegen, hoeveel moeite ook de vrienden van Boussu zich daarvoor gaven. Hij liet 65 haarlemsche burgers naar Amsterdam brengen om opgehangen te worden en eerst door den tegenstand van Verdugo en eenige spaansche bevelhebbers werd de uitvoering van het vonnis opgeschort. De gevangenneming van Boussu redde ook het leven van Marnix van St. Aldegonde, die bij de verovering van de schans bij Maaslandsluis (14 Nov.) gevangen was geraakt. De Prins liet dadelijk aan Alva weten dat Sonoy zich tegenover Boussu evenzoo zou gedragen, als men van spaansche zijde tegenover Marnix zou doen.

Toen het bekend werd dat Alva zou heengaan openbaarde zich ook bij de Spanjaarden een neiging om tot vrede te geraken. In Nov. kreeg Boussu gelegenheid om die pogingen door een brief aan Noircarmes, zijn plaatsvervanger, te ondersteunen. Hij schreef dat als men maar eens tot besprekingen kon geraken de vrede wel tot stand zou komen. Het groote bezwaar was dat men de partij van den opstand na de opgedane ervaringen niet kon doen gelooven dat de Spanjaarden hun beloften ook zouden nakomen.

[p. 92]

Intusschen werden in den loop van 1574 de gevangen genomen edelen en officieren uitgewisseld en kon Boussu zich met den Prins in verbinding stellen. Hij stelde voor, dat men hem, onder belofte van te zullen terugkeeren, naar Brussel zou laten gaan, waar hij hoopte het sluiten van den vrede te kunnen bevorderen en gedaan te krijgen, dat hij tegen den Graaf van Buren, 's Prinsen oudsten zoon, zou worden uitgewisseld.

De Prins achtte de kans van slagen te onzeker om er vergunning toe te geven. Op 15 Juli 1575 kreeg Boussu bezoek van zijn broeder den Heer van Haulsy, die, met toestemming van den Prins, met hem kwam overleggen over zijn vrijlating. Hiërges, de stadhouder van Gelderland, die zich 15 Oct. 1576 bij de beweging tegen de Spanjaarden had aangesloten, schreef 19 Oct. aan Boussu om hem over te halen dat ook te doen.

Voor het sluiten van de Pacificatie van Gent had de Prins Boussu doen polsen of hij door toezegging van vrijlating er toe te bewegen zou zijn, om de plaatsen in Holland, die door zijn troepen bezet waren, te doen ontruimen. Boussu antwoordde, dat hij vroeger gehandeld had op bevel van den Landvoogd en dat wat hem nu gevraagd werd moest geschieden met goedvinden van den Raad van State. Hij wilde wel beloven de Spanjaarden niet meer te zullen begunstigen en schreef aan eenige hoplieden om hun oordeel te vernemen. Ook verzocht hij naar Middelburg te mogen komen om een mondgesprek met den Prins te kunnen houden.

De Prins liet hem toen daarheen komen. Boussu werd 9 Nov. onder geleide van admiraal Cornelis Dirksz en eenige voorname personen naar Alkmaar gebracht. Hij werd daar door Sonoy ontvangen, die hem tot Delft vergezelde, terwijl de alkmaarsche burgemeester Philip Cornelisz. zich bij het geleide naar Middelburg aansloot, waar men op 27 Nov. aankwam. Krachtens de op 8 Nov. gesloten Pacificatie werd Boussu dadelijk op vrije voeten gesteld. Hij beloofde de zaak der Vereenigde Gewesten te zullen bevorderen en reisde in Dec. door naar Brussel. Daar werkte hij mee tot het sluiten der Unie van Brussel (9 Jan. 1577) waarbij de Algemeene staten en de Raad van State zich verbonden om de Pacificatie te handhaven.

Boussu werd door de Algemeene staten naar Utrecht gezonden en wist met Hiërges te bewerken dat de spaansche bezetting het Vredenburg ontruimde (11 Febr.). Daarna werd hij afgevaardigd naar Haarlem, Amsterdam, Schoonhoven en eenige andere plaatsen om deze steden over te halen zich bij de Pacificatie aan te sluiten. Op 19 Aug. nam hij deel aan een bijeenkomst van de voornaamste edelen, die, nu Don Juan niet langer door de Algemeene staten als landvoogd erkend werd, een afgezant naar den Keizer van Duitschland zonden om hem te polsen over het voorstel, zijn broer Matthias als landvoogd naar de Nederlanden te zenden. Men hoopte, dat deze neef van koning Philips ook voor hem aannemelijk zou zijn.

Boussu werd benoemd tot bevelhebber van een deel van het Statenleger.

Na het ongelukkige gevecht te Gembloux (31 Jan. 1578), dat geleverd werd terwijl de opperbevelhebber Lalaing en de meeste bevelhebbers zich op een bruiloft te Brussel bevonden, werd Boussu belast met de verdediging van het bedreigde Brussel.

Over het nieuw gevormde leger werd hij, op aanbeveling van den Prins, tot opperbevelhebber benoemd en hij slaagde er in bij Rijmenam (31 Juli) het leger van Don Juan terug te dringen.

Tegen het eind van het jaar werd Boussu door

[p. 93]

hevige koorts aangetast, waaraan hij op 21 Dec. overleed. Hij had zich door zijn bekwaamheid en dapperheid de achting van alle partijen verworven. Zijn dood werd door den Prins als een groot verlies voor het land beschouwd. Boussu was gehuwd met Charlotta van Werchin.

Portret in het West-Friesch Museum te Hoorn; gegraveerde portretten door Paul Wttewael (1573), A.P. Dischler, J. Punt, e.a.

Zie: Bor, VI, 336, 348, VIII, 84; Velius, 317, 441, 452; Eikelenberg, Alkmaar, 374; Wagenaar, VI, 346, 375, 447, VII, 135, 141; verder Motley, Blok, Pirenne.

Wijdenes Spaans