Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[p. 1281]

S.

[Saxe, Christophorus]

SAXE (Christophorus), Saxius of Sachsius, geb. te Eppendorf in Saksen 13 Jan. 1714, gest. te Utrecht 3 Mei 1806. Hij werd in 1735 te Leipzig als student ingeschreven, waar hij o.a. onder Ernesti studeerde. In 1738 werd hij daar bevorderd tot philosophiae magister. Tot 1746 schreef hij veel over philologie en geschiedenis in de Acta Lipsiensia diurna en de Nova acta eruditorum; tegelijk gaf hij te Leipzig privaat-onderwijs aan aanzienlijke jongelieden. In 1746 werd hij naar den Haag ontboden om als gouverneur op te treden bij de Back, den bekenden secretaris van Willem IV. Daardoor kwam hij in aanraking met het hof; daaraan had hij het zeker voor een deel te danken, dat hij in 1752 tot buitengewoon en in 1755 tot gewoon hoogleeraar in de oudheidkunde en fraaie letteren aan de utrechtsche academie werd benoemd; dit ambt heeft hij tot zijn dood bekleed. Het eerste ambt aanvaardde hij met een Oratio pro antiquitatis scientia (Traj. ad Rh. 1753, 4^o), het tweede met een Oratio aditialis de artium Graecarum Romanarumque iudicio hodie regundo (Traj. ad Rh. 1755, 4^o; ook in Ned. vert.: Redevoering over de noodzakelijke verbeteringen des hedendaags heerschenden smaaks in de konsten naar dien der Grieken en Romeinen (Utrecht 1755, 4^o). Als rector magnificus sprak hij in 1761 uit een Oratio in septem artium liberalium magistros (Traj. ad. Rh. 1761, 4^o), nogmaals in 1766 een Diatribe academica de dea Angerona (Traj. ad Rh. 1766, 4^o), nogmaals in 1776 een Oratio ad veteris et medii aevi historia in academiis potissimum discenda docendaque (Traj. ad Rh. 1776, 4^o), eindelijk in 1793 een Oratio honoraria in legis regiae patronos, habita die XX VIII Martii 1793 cum magistratu academico se quartum abdicaret (Traj. ad Rh. 1793, 4^o); ook in C. Saxii et Jo. Luzac Orationes academicae duae, quarum prior est in legis regiae patronos, posterior de Socrate cive.... ed. repetita (Lipsiae z.j.). Saxe heeft behalve deze oraties in zijn lang leven zeer veel geschreven. Allereerst moet dan worden herinnerd aan zijn pennestrijd met Lieven de Beaufort, die begon met een beoordeeling van diens romeinsche geschiedenis in de Nova acta eruditorum. De Beaufort antwoordde daarop met Remarques sur la critique d'un certain Allemand, die hij voegde achter zijn Sur l'incertitude de l'histoire romaine.

Nog veel scherper was de strijd van Saxe met Burman, die in 1756 en volgende jaren de gemoederen in beweging bracht. Saxe was gouverneur geweest der kleinkinderen van Caspar Burman. Diens bibliotheek was daarna in handen gekomen van Petrus Burman en nu beschuldigde deze Saxe, dat hij zich een groot gedeelte van de bibliotheek van den ouden Burman had toegeëigend. Inderdaad heeft Saxe een aantal boeken aan Burman teruggezonden, maar deze hield niet op hem van boekendiefstal te beschuldigen. Er gebeurde nog erger. In 1760 had Saxe in het programma funebre van van Irhoven een minder gelukkige uitdrukking gebruikt over dien hoogleeraar. Burman schreef daarover den 27. Februari 1761 een zeer hatelijken latijnschen brief aan zijn broeder Franciscus, die ook in het Nederlandsch werd vertaald en die Saxe in een allerongunstigst licht stelde. Saxe werd daarom voor de utrechtsche vroedschap gedaagd en zag zich genoodzaakt zich te verantwoorden. Hij deed dat dan ook in een korte Elenchus censurae quam Fr. Burmannus orationi

[p. 1282]

funebri in obitum Gulielmi Irhovii inserere ausus erat eaque deinceps charta versioni Batavae depulsionis adiecta est (Tr. a. Rh. 1761, 4^o) en uitvoeriger in zijn Justa depulsio immanis calumniarum atrocitatis, qua in ipsum ab aliquot annis, imprimis scripta ad fratrem theologum epistola grassatus est Petrus Burmannus Minor.... (Tr. a. Rh. 1761, 4^o), ook in het Ned.: Rechtmatige afkeering der verregaande lasteringen, op hem zedert eenige jaren uitgespoogen.... met eenige ter waarheid dienende stukken en aanteekeningen vermeerdert (Utrecht, Amst. 1762, 4^o). Op een Interim van Burman antwoordde Saxe weer met een Epistola ad baronem Santhorstianum hoc est Petrum Burmannum Minorem (Tr. a. Rh. 1762, 4^o). Van Burmans kant kwam toen uit een Deductie ter verdediginge van Mr. Pieter Burman.... tegen de zoogenaamde Afkeering van Christophorus Saxe.... ('s Grav. 1763, 4^o). Daartegen gaf Saxe weer uit Nodige Aanmerkingen op de wijdlopige deductie der zoogenaamde verdediginge van meester Pieter Burman.... (Utrecht 1764, 4^o). Ook in de Vaderlandsche Letteroefeningen en andere periodieken werd deze merkwaardige strijd behandeld, waaraan in 1764 door bemiddeling van den utrechtschen magistraat een einde kwam.

Behalve redevoeringen en pamfletten heeft Saxe nog allerlei wetenschappelijk werk gepubliceerd. Reeds als student gaf hij uit: Vindiciae secundum libertatem pro Maronis Aeneide cui manum Johannes Harduinus.... iniecerat (Lipsiae, 1737, 4^o). Uit later tijd zijn de volgende studiën te noemen: Lapidum vetustorum epigrammata et pauculum animadversionem ad aliquot classica marmorum syntagmata (Lipsiae, 1746, 4^o); Ad leg. 2 cod. de aedificiis privatis (L.B. 1751, 4^o); Disputatio de jure rei monetariae apud Batavos (Tr. a. Rh. 1754, 4^o); Diptychon Magni Consulis nunc primum luce publica donatum, animadversionibus illustratum (Hagae Com. 1757, fol.); Observationes antiquario-philologicae ad vetus chirographum Thesauri Muratoriani, mancipationis formulam continens (Tr. a. Rh. 1757, 4^o); Praefatio ad Joh. Alstorphii de hastis veterum opus posthumum (Amst. et Lipsiae, 1757, 4^o); Tom. V Virgilii Maronis Operum sive Monumenlorum per totum opus sparsorum Index. (Rot. et Hag. C. 1764, 4^o en 8^o); Quaestiones literariae (Tr. a. Rh. 1767, 8^o); Epistola ad.... Henr. van Rijn de veteris medici ocularii gemma sphragide prope Trajectum ad Mosam nuper eruta (Tr. a. Rh. 1774, 8^o); Dionysii Catonis Disticha (Tr. a. Rh. 1778, 8^o); Museum numarium Milano-Viscontianum (Tr. a. Rh. 1782, 4^o; met Bouduin); Tabulae genealogicae sive stemmata deorum, regum, principum, virorum illustrium.... (Tr. a. Rh. z.j. 8^o); Monogrammata historiae Batavae (Tr. a. Rh. 1784, 8^o).

Dat alles had in zijn dagen waarde als studie over philologie, archaeologie en historie. Meer blijvend nut heeft Saxe gesticht door zijn biographischen en bibliographischen arbeid. Hij gaf eerst uit: Onomasticum literarium sive Nomenclator praestantissimorum omnis aevi scriptorum, praecipue Graecorum et Latinorum (Tr. a. Rh. 1759, 4^o), dat goede diensten heeft bewezen bij de studie der klassieken. In den loop der jaren heeft Saxe dit boek uitgebreid tot alle andere cultuurvolken. Zoo kon hij later uitgeven: Onomasticon literarium sive Nomenclator historico-criticus praestantissimorum omnis aetatis, populi, artium formulae

[p. 1283]

scriptorum (Tr. a. Rh. 1775-93, 8 dln. 8^o). Later gaf hij nog een Onomastici literarii epitome (Tr. a. Rh. 1792, 8^o). Het Onomasticon wordt nog steeds bij litterairhistorische onderzoekingen gebruikt en zal dus de herinnering aan Saxe bewaren.

Zie, behalve de gewone biographische woordenboeken: N. Gel. Europa XV, 709; Wyttenbach, Bibl. Crit. XII, 94; dez. Opuscula II, 214; Sepp, Johannes Stinstra en zijn tijd II, 26 vlg.; Hartog, Santhorst in Gids 1882, II, 238 vlg., ook: Uit de dagen der patriotten, 1 vlg.

Brugmans