Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Nemius, Gaspar]

NEMIUS (Gaspar), bisschop van Antwerpen, aartsbisschop van Kamerijk, geb. te 's Hertogenbosch omstreeks 1587, overleed te Kamerijk 22 Nov. 1667. Krüger vermeldt: sommigen zeggen, dat hij te Geffen bij den Bosch geboren is. Zijn ouders, Mr. Dirk Nemius en Emerentia van Stadeacker, hadden het niet breed, zegt de Ram ‘quibus res angusta erat domi’. De bekende Aubertus Miraeus nam den jeugdigen Gaspar in zijn huis op als amanuensis, secretaris, en zorgde, dat hij op zijn kosten aan de universiteit te Douai zijn studie kon voortzetten. Nemius voltooide op schitterende wijze zijn studie en werd kort na zijn priesterwijding benoemd tot pastoor van Wervick in het bisdom IJperen. 1613 werd hij reeds naar Douai teruggeroepen en in plaats van zijn overleden meester en beschermer professor Willem Estius (dl. VII, kol. 418) aangesteld tot president van het Koningscollege te Douai. 1614 behaalde Nemius den graad van licentiaat. 1616 werd hij professor in het Grieksch en ontving een kanunnikdij in St. Pieter te Rijsel. 18 Juli 1617 behaalde hij den doctorsgraad in de theologie. Hetzelfde jaar werd hij leeraar der Schriftuur als hulp van den ouden professor Barth. Petri. Vervolgens werd hij koninklijk professor der godgeleerdheid en bracht met den professor Franciscus Sylvius de universiteit tot grooten bloei. Hij bewerkte 1627 een nieuwe uitgave van het groote werk van W. Estius, Annotationes in praecipua ac difficitiora S. Scripturae loca, welke hij opdroeg aan den aartsbisschop van Kamerijk van den Burcht (zie brief v. C. Nemius nog in de 4e ed. Par. 1643). Ook aan de uitgave van Commentaria in quatuor libros sententiarum quibus pariter S. Thomae summae theologiae partes omnes mirifice illustrantur door W. Estius (Duaci 1616) werkte Casp. Nemius, zooals blijkt uit het voorwoord door hem onderteekend.

Na twintig jaar in Douai geleeraard te hebben, werd Nemius door koning Philips IV benoemd tot bisschop van Antwerpen bij brieven aan den Paus, 23 Mei 1634, afgedrukt bij Sanderus, Chorogr. sac. Brab. 2 ed. I, 488. De bevestiging door Rome volgde eerst een jaar later. Daarop werd Nemius 22 Juli 1635 tot bisschop gewijd in zijn kathedraal te Antwerpen door den aartsbisschop van Mecheten Jac. Boonen en de bisschoppen Ant. Triest van Gent en Mich. Ophovius van 's Hertogenbosch. Als bisschop van Antwerpen was hij tevens abt der geïncorporeerde Cisterciënserabdij St. Bernard. Aldaar werd hij verwelkomd met een latijnschen gelukwensch, 1635 te Antwerpen gedrukt: Gaspari Nemio Antverpiensium Episcopo, Gratulatio a Bernardinis exhibita.

Zijn neef Mattheus Voochts, S.J., professor aan het college zijner orde in Antwerpen, droeg hem bij deze gelegenheid eenige latijnsche verzen op (Sommervogel, Bibl. de la Comp. de Jésus VIII, 903). Alles stelde Nemius gedurende zijn 18-jarig bestuur in het werk om den toestand van zijn bisdom, voortdurend door den oorlog geteisterd,

[p. 1206]

te verbeteren. Alle mogelijke maatregelen tot heil van zijn geestelijkheid en geloovigen wendde hij aan. Bijzonder toonde hij zich den onderdanigen zoon der Kerk, toen hij zelf het eerst van den preekstoel de bulle van Paus Urbanus VIII tegen de leer van Jansenius afkondigde en de geloovigen tot gehoorzaamheid aanspoorde. Opnieuw kondigde hij 10 Mei 1646 de bulle af en gebood, dat al zijn onderhoorigen zich daaraan zouden onderwerpen. Geheel anders was in dezen de houding van den aartsbisschop Boonen en van den bisschop Triest.

Bisschop Nemius was den kloosterorden zeer genegen. Voordat hij bisschop was, had hij reeds geijverd voor de afscheiding van de abdij St. Bernard van het bisdom Antwerpen. Reeds sinds jaren streefden de Bernardijnen naar deze losmaking en als universiteits-professor had Nemius, die met de abdijheeren, voornamelijk met hen die te Douai studeerden, bevriend was, een hun gunstig advies gegeven. Als bisschop-abt bleef Caspar Nemius bij zijn gevoelen. Na nog vele moeilijkheden kwam, na een onderhandeling, met den bisschop, een overeenkomst tot stand 10 Dec. 1636, die door den Koning en den Paus moesten goedgekeurd worden. De bezittingen en inkomsten der abdij zouden in twee gelijke deelen worden gescheiden. Het bisdom mocht daaruit de keuze doen. Nog rezen na de overeenkomst veel twijfel en tegenstand, zoodat opnieuw de gevoelens van vele godgeleerden en rechtskundigen gevraagd werden, o.a. ook van Franc. Silvius, die een tegenstrijdige beslissing gaf. Zie in zijn Opera omnia V, 716-720. Eindelijk gaf Paus Innocentius X 1645 zijn goedkeuring, nadat de koninklijke regeering haar toestemming gegeven had, waarop de abdij een eigen abt, Judocus Gilles, licentiaat der universiteit van Douai, koos (Sanderus, Chorogr. Sacr. Brab. I; Papenbrochius, Annales Anv, IV, 354-361). Nemius wilde van zijn recht om de keus voor te zitten geen gebruik maken, omdat deze geschiedde vóór de aankomst van de goedkeuring des Pausen.

Als begunstiger en weldoener van vele kloosters wordt bisschop Nemius vermeld o.a. van de Kartuizers van Vucht, van de Brigittijnen van Coudewater, van de Norbertinessen van Oosterhout, van de nonnen van Oostmalle, die in of bij Antwerpen een toevluchtsoord moesten zoeken, verjaagd door de staatsche troepen. Hij kwam tusschenbeide in den strijd van den pastoor van Sint Andries, G. v. Tichelt, met de paters Jezuïeten over het prediken in deze kerk, 1638 (v.d. Gheyn, Catal. des ms. de la bibl. royale VI, 579). Hij stond zijn jurisdictie over de Dominicanessen van Antwerpen aan de paters dezer orde af, 1635. Baarde hem de benarde toestand van zijn bisdom tijdens den oorlog zware zorgen, de vrede van 1648 bracht nieuwe moeilijkheden, wegens de vervolging der Katholieken in het gedeelte van zijn bisdom in Noord-Brabant, dat onder het gebied der nederlandsche republiek lag. De verordeningen, de besluiten door den bisschop uitgevaardigd en in druk uitgegeven tegen misbruiken en voor het behoud der goede zeden, de gehouden vergaderingen met de dekens van zijn bisdom vindt men opgesomd bij de Ram, Synodicon Belgicum III; Krüger, Gesch. bisdom Breda II, 219. In 1643 deed hij in druk verschijnen: Onderwijsing en manier om de christelijke leering in het bisdom van Antwerpen te verspreiden. In de verbouwde St. Jacobskerk van Antwerpen wijdde de bisschop verschillende altaren en de eerste sluitsteen van het gewelf van het nieuwe koor prijkt met het wapen van den weldoener, bisschop Nemius.

[p. 1207]

Met toestemming van koning Philips IV koos het metropolitaan kapittel van Kamerijk Nemius den 24. Aug. 1649 tot aartsbisschop van Kamerijk. Paus Innocentius X bevestigde eerst 1 Dec. 1651 deze keus en verleende hem 22 Januari 1652 het pallium. 19 Maartdaaropvolgend nam hij door een procureur bezit van zijn aartsbisschoppelijken zetel. 23 Maart verklaarde hij aan het antwerpsch kapittel ontslagen te zijn van het bestuur van het bisdom. In zijn nieuwen werkkring ijverde hij, evenzeer als in Antwerpen, om de wonden en rampen door den oorlog veroorzaakt, zoowel op geestelijk als stoffelijk gebied, te heelen. Hij bevorderde het herstel en den bouw van kloosters en kerken. Niettegenstaande het verzet der pastoors en van het kapittel stond hij aan de paters Ongeschoeide Karmelieten toe een klooster in Kamerijk op te richten. 10 Juli 1652 deed hij in Bergen (Mons) zijn plechtige intrede.

De meeste schrijvers beweren, dat Nemius zijn naam van den Bosch of Dubois, in Nemius veranderde, toen hij professor te Douai was, om wille van zijn collega, Franciscus Silvius of Dubois, geb. 1581 te Gravenbrakel, (Braine-le-Comte) sinds 1613 professor te Douai, schrijver van zeer gewaardeerde, herhaaldelijk uitgegeven, theologische werken. Gaspar Nemius gaf als professor der universiteit zijn goedkeuring aan diens werk Commentarius in totam primam partem sancti Thomae Aquinatis (Duaci Gerard. Patté 1631). Hij gaf ook een goedkeuring voor het deel: In totam primam secundus Sancti Thomae Aquinatis Commentarius, doch terwijl het gedrukt werd, was Nemius verheven tot bisschop van Antwerpen. Hierom droeg Silvius het deel bij zijn verschijnen (Duaci G. Patté 1635) aan den nieuwen bisschop op (Revue des sciences ecclésiastiques LXX (1894), 203, 205). Het verhaal over de naamswijziging kan echter niet juist zijn, daar zijn vader reeds in 1578 te 's Hertogenbosch Dirk Nemius werd geheeten. Zijn zusters Maria en Emerentia Nemius komen als meter onder dezen naam voor in de doopboeken van de Sint-Jan in den Bosch, 1610 en 12, ook bij den doop van Theodorus Voochts, die evenals zijn broeder Christiaan door hun oom den bisschop tot hooge kerkelijk waardigheden kwam (zie dl. VII, kol. 1284, 1285). Ook een Jan Marten Nemius komt 1595 voor in de doopboeken te 's Hertogenbosch met zijn zoon Claas.

Als aartsbisschop en hertog van Kamerijk deed Nemius te Kamerijk drukken: Statuta ordinata ab Illustrissimo et Reverendissimo D.D. Gaspare Nemio archiepiscopo et duce Cameracensi in congregatione decanorum christianitatis (Cameraci Kal. Oct. 1661). Te voren verscheen van hem Manuale parochorum ecclesiae cameracensis (Cam. 1659). Van hem of van zijn theologaal Joh. Palman, overl. 1657, of van beiden, was de eerste catechismus van Kamerijk.

Zijn geschilderd portret, bewaard in de groote sacristij van Onze Lieve Vrouwekerk te Antwerpen, door een onbekenden schilder, is gemaakt als aartsbisschop-hertog van Kamerijk, zooals uit zijn wapen met hertogelijke kroon duidelijk blijkt. Erasmus Quellinus schilderde ook een portret van hem, dat zich bevindt in het museum te Antwerpen, afkomstig uit de O.-L.V. kerk. Een gegraveerd portret vindt men bij Butkens, Trophées de Brabant Supplément II, 422 ('s Gravenh. 1726) en hetzelfde in le Roy, Grand théatre sacré de Brabant II, 1, 21; als graveurs worden vermeld Jac. Neeffs (naar G. Seghers) en J.B. Jongelinx.

De aartsbisschop overleed hoog bejaard, be-

[p. 1208]

treurd vooral door de armen. Hij werd in het koor zijner kerk begraven, waar 1822 zijn overblijfselen gevonden werden. Zijn naneef, pronepos, Christ. Jos. Delacroix, overl. 10 Maart 1725, deed een grafmonument voor zijn oudoom oprichten en op zijn grafzerk een opschrift beitelen, vermeld door le Glay en Fisquet, met den datum 22 Nov. 1667. Op dezen dag werd hij ook ingeschreven in het doodenboek der abdij St. Bernard, waarjaarlijks zijn jaargetijde moest gehouden worden. De abt van Sint Bernard Joannes van Heymissen, 1663-1678, zoon van den organist in de St. Jan te 's Hertogenbosch, was een bloedverwant van den aartsbisschop.

Zie: Coppens, Nieuwe beschr. bisd. 's Hertogenbosch II, 310-311; Krüger, Gesch. bisdom Breda II, 212-221; Gallia Christiana III, 62, V, 134-135; le Glay, Cameracum Christ., 71; Fisquet, La France Pontificale métrop. de Cambrai, 275-278; de Ram, Synodicon Belg. III, XLII, IV, 248-273; (le Roy) Grand théatre sacré de Brab. 55-67; Graf- en gedenkschr. prov. Antw. passim; Biogr. nat. Belg. XV, 583; Diercxsens, Antverpia Christo nascens VII, 216, 223, 227-235, 264, 266, 269, 295, 305, 314; Verbalen, acten, conferentiën mitsgaders den concordate gesloten den 14 Jan. 1650 tusschen de gecommitteerde van den E.H. Gaspar Nemius bisschop van Antw.; item de priorinne des cloosters van Ouwergem, den H. past. van Eekeren, den graeve van Hoochstraten, ende die proprietarissen van Eekeren.... nopende de thienden op de dijkagielanden onder Eekeren (Antw. 1651).

Fruytier