Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Monnikhoff, Johannes]

MONNIKHOFF (Johannes), geb. te Amsterdam in 1707, overl. ald. 23 Juni 1787. Hij was de oudste der zes kinderen van Willem, die volgt, werd door zijn vader onderwezen in de heelkunde en aanverwante wetenschappen en legde zich voornamelijk op de herniologie toe. Ook studeerde hij onder de professoren Ruysch en Roëll. Op 1 Dec. 1730 deed hij zijn meesterproef als chirurgijn en schreef kort daarna Ontleed-, heel- en werktuigkundige zamenstelling over de scheursels of breuken, dat echter eerst in 1750 te Amsterdam het licht zag (2e druk Amst. 1792, herzien door zijn neef Aardewijn Nieuwenhuis). In 1752 werd hij aangesteld als stadsbreukmeester te Amsterdam, terwijl hij tevens werkzaam was als collegemeester bij het Chirurgijnsgilde aldaar. In 1775 lid der Hollandsche maatschappij van wetenschappen te Haarlem geworden, zond hij bij deze in een Lijst van waargenomene breuken, geplaatst in het 17e dl.. 2e st. van de Verhandelingen dier Maatschappij. Hij overleed ongehuwd.

Van groot belang voor het geneeskundig onderwijs te Amsterdam is zijn in hs. in de Univ.bibl. te Amsterdam bewaarde Na-reede (1748) op het boek Privilegien, Willekeuren en ordonnantien betreffende het Collegium Chirurgicum Amstelodamense (Amst. 1736) van Herm. Meyer. Nog meerdere handschriften op dit gebied bevinden zich in genoemde bibliotheek.

Behalve zijn eigen vak beoefende Monnikhoff ook de philosophie. Van hem is het jongere handschrift van Spinoza's verhandeling Van God, den Mensch en deszelfs welstand, waaraan voorafgaat een korte levensbeschrijving van Spinoza van de hand van Monnikhoff (zeker niet van voor 1750 dateerend), hoofdzakelijk ontleend aan die van Ds. Johannes Colerus. In 1760 werd zijn antwoord op de vraag Uti sequatur ex eo, quod aliquid existil, dari Ens necessarium, aeternum, immutabile et ab hoc universo distinctum door de curatoren van het legatum Stolpianum der uitgaaf waardig gekeurd onder den titel Vol-zeekere en bondige betooging, dat daar uit, dat er nu iet bestaat, het aanwezen volge van een noodzaaklijk, eeuwig en onveranderlijk wezen enz. (Lugd. Bat. 1760). Monnikhoff was een leerling van Willem Deurhoff en schreef het handschrift van Joan van de Velde af, bevattende in 6000 folio blz. (8 dln.) al hetgeen Deurhoff in 398 samenkomsten van 1708-1717 ter verklaring van het boek Job had voorgedragen. Bovendien schreef hij nog meerdere werken van Deurhoff af (en voorzag deze van inleidingen), die men bij Sepp vindt opgesomd. Ook maakte hij een verslag van het pleidooi van Mr. Harm. Noordkerk ter verdediging van Joan van de Velde (den uitgever van Deurhoff's werken), welk verslag Mr. M.C. van Hall voor zijn studie over Noordkerk benutte.

Bij testament dd. 12 Sept. 1786 stichtte Johan-

[p. 1171]

nes Monnikhoff (ingevolge een afspraak met zijn in 1780 overleden broeder Lambert Monnikhoff) een fonds groot ƒ 22.000, waarvan de renten moesten dienen ter uitbreiding van de kennis der heelkunde en van de leer der breuken (‘legaat van Monnikhoff’), hetwelk van 1792-1853 te Amsterdam bestond en geregeld prijsvragen uitschreef. De antwoorden op deze prijsvragen vullen 14 deelen (7 dln. Verhandelingen, Amst. 1797-1815 en 7 dln. Nieuwe Verhandelingen, Amst. 1811-1850), waarin belangrijke artikelen voorkomen van prof. C.C. Crève uit Elteville, S.Th. Soemmering uit München, prof. F.S. Alexander, Dr. Jacobson uit Koningsbergen e.a. In 1850 verklaarde de rechtbank te Amsterdam en in 1852 het Provinciaal Gerechtshof in hooger beroep het legaat echter als opgeheven, omdat tusschen 1836 en 1843 geen prijsvragen waren uitgeschreven en in het testament van Monnikhoff uitdrukkelijk was voorgeschreven, dat dit steeds binnen drie achtereenvolgende jaren moest geschieden. In 1855 werd ten slotte onder 30 erfgenamen een bedrag van ƒ 7300 verdeeld.

Het portret van Johannes Monnikhoff, geschilderd door Jacobus Buys, hangt in het Rijks-Museum te Amsterdam (Catalogus no. 668); men vindt het gereproduceerd in de dissertatie van Wintgens en bij Nuyens; gelithografeerd door L. Steinmeier.

Zie: Verhandelingen bekroond met den prijs van het legaat van J. Monnikhoff I (1797), Voorrede 3 e.v.; E. Wintgens, Johannes Monnikhoff en zijn legaat (1879); Collot d'Escury, Holland's Roem in Kunsten en Wetenschappen VII, 495; Algemeen Handelsblad dd. 17 Dec. 1852; K.O. Meinsma, Spinoza en zijn kring, Inl. XX e.v.; Maandschrift De Ned. Leeuw, 36e j. 1918, 276; C. Sepp in Godgeleerde Bijdragen, 1864, 354, 377; Gilde- en Notulenboeken van het Chirurgijnsgilde te Amsterdam (Amst. Gem. Archief); E. Gurlt, Biogr. Lex. der hervorr. Aertzte IV (1886), 266; B.W.Th. Nuyens, Het ontleedkundig onderwijs.... te Amsterdam [1928], 10 e.v.; M.B. Mendes da Costa, Catalogus der Handschriften [van de] Bibliotheek der Universiteit te Amsterdam II (1902), 1430; tijdschrift Themis, 1928, 304, 306.

Wijnman