Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Loten, Johan Gideon]

LOTEN (Johan Gideon), geb. 16 Mei 1710 te Maartensdijk (U.), overl. te Utrecht 25 Febr. 1789. Hij vertrok 28 Dec. 1731 in den rang van onderkoopman in dienst der O.I.C. op hetschip ‘Beekvliet’ van Amsterdam, waarna hij Aug. 1732 te Batavia behouden aankwam. Als weinigen van zijn tijdgenooten toonde hij groote belangstelling voor de natuur, in het bijzonder voor de fauna zijner omgeving, vandaar zijn vele uitstapjes in de omstreken van Batavia. Lang is hij daar niet gebleven; op 10 Juni 1733 werd hij benoemd tot fiscaal van Java's N.O. kust. Ook in Semarang maakte hij excursies landwaarts in, o.a. in Nov. 1740 met von Hohendorff, toen zij zekere oudheden van Java ‘met zeer bijzondere aandacht’ in oogenschouw namen. Van 1741-44 was hij weer te Batavia werkzaam. In begin 1744 kwam zijn benoeming af tot gouverneur van Makassar, waarheen hij zich 2 Maart 1744 inscheepte. Hij is daar gebleven tot 1750, toen hij bevorderd werd tot raad extraord. van Indië en het bestuur overgaf aan Cornelis Rosenboom, wien hij daarbij ter hand stelde zijn Rapport over Makasser, behelzende zijn verrichtingen aldaar. Door den boekhouder en maleischen tolk, Jean Michiel Aubert, liet hij een nieuwe kaart van Celebes vervaardigen, die thans in de collectie Bodel Nijenhuis (univ. bibl. Leiden) is opgenomen. Op Java viel hem in 1752 tijdens den oorlog tegen de sultanspartij in Bantam de moeilijke taak te beurt om den bejaarden regent tot onmiddellijke abdicatie ten behoeve van den kroonprins over te halen, terwijl hij tegelijkertijd de overbrenger was van een ontwerp-overeenkomst waardoor het eenmaal zoo fiere Bantam tot een leenrijk der Compagnie werd verlaagd. In 1752 ontving hij zijn benoeming tot gouverneur van Ceilon. Op 30 Sept. 1752 kwam hij te Colombo aan. Daar werd hij de beschermer van den ‘native-artist’ de Beveren (dit deel kol. 91). Tot in Maart 1757 is hij daar werkzaam geweest. In den rang van raad ordin. keerde hij naar Batavia terug om in 1758 te repatrieeren als admiraal der retourvloot. Uit de aanteekeningen die zijn platen-

[p. 1074]

collectie vergezelden, blijkt dat zijn teekenaar in Indië achtergebleven is. De volledige titel is Aanteekeningen am indertijd te kunnen dienen tot het in order brengen van het geene ik successive heb verzameld zo in tekenen naar het leeven als geschriften om eenig licht te kunnen bijbrengen tot de natuurlijke historie van O.I. en voornamelijk van Java, Celebes en Ceylon (25 Dec. 1754). Na eenige jaren vestigde hij zich te Fulham bij Londen; ook daar legde hij zich ijverig op de beoefening van dier- en plantkunde toe. Ten behoeve zijner engelsche vrienden en belangstellenden schreef hij vele van zijn aanteekeningen in het Engelsch. Zijn platen hebben o.a. dienst gedaan voor George Edwards' Gleanings of natural history (3 dln. 1758-64) en Brown's vervolg daarop Illustrations of zoology. Op haar beurt zijn die copieën weer gebruikt voor andere geillustreerde werken. De Bouwkunst der dieren van P. Harting (1861) prijkt nog met een afbeelding van de Beveren's origineel, voorstellend het nest van het snijdervogeltje, doch nu in zeer grove navolging. In Nov. 1775 reisde Loten voor familieaangelegenheden naar de Kaap, kwam daar Febr. 1776 aan en aanvaardde de terugreis in Maart 1777. Hij is niet tot zijn dood in Engeland gebleven, maar weer naar Nederland verhuisd, waar hij zich te Utrecht metterwoon vestigde. Onder zijn platen schijnen ook enkele van hem zelf te schuilen, want ook hij beoefende de teeken- en schilderkunst. Na zijn dood is de verzameling in onbekende handen gekomen, tot zij in 1885 op een boeken-auctie der firma Mart. Nijhoff in den Haag in het bezit kwam van den heer P.J. van Houten.

Hij was gehuwd op ?4 Aug. 1733 met Anna Henriëtte van Beaumont. Bij haar overlijden (10 Aug. 1755) liet zij hem een dochtertje na. Op 4 Juli 1765 hertrouwde hij te Bansted (Surrey) met Lititia Cotes, die in 1810 is overleden.

Zijn portret door een onbekend kunstenaar is in het bezit van Mr. J.A. Grothe te Utrecht.

Zie: Ferguson, Joan Gideon Loten and Willem Hendrik v. Beveren in Ind. Mercuur, 1906, 187, 1908, 362, Valentijn, Oud en Nieuw O.I. IVa. 168, 200; Veth in Kron. Hist. Gen. (Utr. 1860) 109; Grothe in Berigten v.h. Hist. Gen. Va. 1853; de Haan, Priangan II; van Deventer, De Nederl. op Java II (Haarl, z.j.); Sirks, Ind. natuuronderzoek (1915).

Bartelds