Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Isselt, Michel van]

ISSELT (Michel van). Zijn geboortejaar is niet bekend; hij stierf te Altona 17 Oct. 1597. Niet geheel zeker is het waar hij werd geboren, te Amersfoort of te Dokkum; het meeste pleit voor eerstgenoemde stad. Zijn familienaam ontleende hij aar Isselt, een ridderhofstad met kasteel, op een kwartier afstands van Amersfoort gelegen, waar de voorouders van v.I. zullen gewoond hebben. Zijn vader was een tijdlang geneesheer te Amersfoort, later in Dokkum en Leeuwarden. Wel staat het daarentegen vast, dat hij zijn jeugd in Amersfoort heeft doorgebracht; immers hij zelf verklaart in zijn Historia a sui temporis in zijn jonge jaren omgang te hebben gehad met Theodorus van der Eem, welke later in den Briel om het geloof zou gemarteld worden, en diens oom, Paulus Buys; beiden woonden toen zeker daar. Zijn godgeleerde studies heeft v.I. te Leuven in het college ‘Het Varcken’ gedaan; hij was daar bevriend met Florens van der Haer, die een niet minder verdienstelijk historicus is geworden dan hij zelf, en besteedde een gedeelte van zijn tijd aan het beoefenen der schoone letteren; Italiaansch leerde hij van Jordanus Louffius. Na tot priester te zijn gewijd keerde hij naar Amersfoort terug. Voor de

[p. 907]

jaren 1576-78 komt hij voor op de lijst der regenten van ‘de Poth’, een gasthuis aldaar ter verpleging van armlastigen. Al zijn beschikbare tijd was aan studie gewijd, totdat hij in 1579 gedwongen werd Amersfoort te verlaten. De stad was overwegend katholiek en had zich in 1578 wel bij de Pacificatie van Gent aangesloten, maar later niet bij de Unie van Utrecht, uit vrees dat volgens die Unie wel eerst algemeene vrijheid van godsdienstoefening zou ingevoerd worden, doch daarna verdrukking van het Katholicisme zou volgen. Toen Amersfoort onwillig bleef, hebben de Staten van Utrecht de stad belegerd, en 10 Maart 1579 ingenomen. Hetgeen de katholieke magistraat had gevreesd, voltrok zich nu spoedig; op 12 Maart kwamen twee predikanten uit Utrecht over; in den nacht van 12 op 13 Maart werd er in de O.L. Vrouwekerk (thans verdwenen) gebeeldstormd; op 13 Maart in diezelfde kerk voor het eerst de nieuwe leer gepredikt, en weinige dagen later de stadsregeering afgezet, en tegen de aloude privileges zoowel als het pas gesloten verdrag, door Gecommitteerden der Staten van Utrecht een nieuwe Raad benoemd. Reeds in Juni daarop werd na een tweeden beeldenstorm de uitoefening van den katholieken eeredienst in Amersfoort verboden. In zijn voornaamste geschiedwerk spreekt hij (op blz. 648) met fierheid over zijn ballingschap ‘om wille van Christus ondergaan’. Dit lot trof hem vier dagen na de inneming der stad; dus op 14 Maart 1579; hij was te voren de stad uitgegaan, wel voorziende wat haar boven het hoofd hing; had eenigen tijd op het platteland vertoefd, daarna te Amsterdam. Toen hij nu in Amersfoort terugkeerde werd hem en drie anderen bewoners aangezegd, dat zij de stad hadden te verlaten; hun misdaad bestond in hun gehechtheid aan den voorvaderlijken godsdienst en hun trouw aan den Koning. Volgens de Historia (blz. 695) begaf hij zich nu naar Zwolle; doch ook daar liet men hem niet met rust; in een vergadering van Calvinisten werd hem door den goudsmid, Henricus van Ootmarsum, aangezegd de stad te verlaten. Gelijk zoo vele andere katholieke bannelingen trok hij thans naar Keulen en bleef daar van 1580 tot 1589. Niet minder dan een viertal zijner werken verschenen in deze negen jaren van zijn ballingschap; uit de opdracht van één dezer, een bundel Meditatie's, welke in 1587 het licht zag, blijkt dat hij toen verbleef in het klooster Herren-Leichnam, dat tot de Congregatie van Windesheim behoorde. In 1589 ontmocten wij hem als pastoor van Nijmegen, welke stad hij reeds in 1591 moest verlaten, nadat prins Maurits haar had veroverd. Keulen was thans wederom zijn toevlucht; maar spoedig daarop vertrok hij naar Altona, de voorstad van Hamburg. Alessandro della Rocha, een florent ijnsch koopman, te Hamburg gevestigd, had voor zich en voor andere kooplieden uit den vreemde van Adolf XV, graaf von Schauenburg, de gunst verkregen, dat zij in een onaanzienlijk huurhuis aldaar en in het verborgene als Katholieken hun godsdienstige bijeenkomsten zouden mogen houden. Toen de predikanten van Hamburg het hun niettemin te lastig maakten, verlegden zij die verga-

[p. 908]

deringen naar Altona en wisten door bemiddeling van keizer Rudolf II van het stadsbestuur een vrijbrief te verkrijgen voor het houden hunner bijeenkomsten. Deze omstandigheid heeft tot den opbloei der voorstad niet weinig bijgedragen. Hler verkreeg v.I. zijn laatste standplaats en heeft er als pastoor zes jaren lang gearbeid. In 1597 kwam hij daar nog onverwacht te sterven. Toch heeft een Jezuïet, uit Schotland afkomstig, Jacob Gordon geheeten, die als schipbreukeling te Hamburg was geland, hem nog de Sacramenten der Stervenden kunnen toedienen. Deze volgde hem op als missionaris te Altona en aldus is die statie aan de Orde der Jezuïeten gekomen, Men begroef v.I. in het voormalig klooster der Benedictinessen te Buxtehude, niet ver van Hamburg gelegen. Zijn broeder, Jan v. Isselt, is zijn eenige erfgenaam geweest. Waarschijnlijk slaat op dezen het bericht van het ‘Policeyboek’ der stad Amersfoort, waarbij een I.v. Isselt op 27 Oct. 1606 werd aangezegd, dat hij uit de stad zou verbannen worden, zoo hij het nogmaals waagde bij een roomsche godsdienstoefening tegenwoordig te zijn. Wij moeten ten slotte nog spreken over de beteekenis van v.I. als geschiedschrijver. Behalve met de geschiedenis van Keulen, heeft hij zich ook met de lotgevallen van zijn vaderland bezig gehouden. Prof. Blok karakteriseert hem, den schrijver der Historia sui temporis, als vertegenwoordiger van een katholieke en koningsgezinde, maar tevens sterk nederlandsche politiek. Deze Historia is zijn voornaamste werk geweest; voor het tijdvak 1555-1566 volgde hij Florens van der Haer op den voet; eerst dan begint v.I. zelfstandig de gebeurtenissen te verhalen en zet dat voort tot 1580. Hetgeen daarna volgt is door den keulschen drukker A. Quentelius, die het boek in 1602 uitgaf, uit andere schrijvers, het meest uit Surius, eraan toegevoegd. Het geschiedwerk verdient aanbeveling, ook om zijn frisschen verhaaltrant en keurig Latijn. Vervolgens moet hem het eerste gedeelte van de compilatorische Jaarboeken toegekend worden, welke den titel dragen van Mercurius Gallo-Belgicus, beginnende met 1588, en na zijn dood door anderen voortgezet.

Over hem: Archief aartsb. Utrecht (1895), 445; Dreves, Gesch. der Kath. Gemeinden Hamb. Altona (verkeerdelijk is v.I. daar als Jezuïet voorgesteld); dez., Litterae annuae Miss. Hamb. 1589-1781; Hist. Pol. Blätler XC, 407; v. Rootselaar, Amersfoort I, 145.

A. Hensen