Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Goedkoop, Albert]

GOEDKOOP (Albert) werd 28 Oct. 1778 te Amsterdam geboren en 1 Nov. daaropvolgend aldaar gedoopt, overl. te Antwerpen 1852. Hij ontving zijn voorbereidende opleiding te Middelburg, stud. in de theologie te Utrecht. In 1803 werd hij in de gemeente onder het Kruis te Maria Hoorebeke Mater en Etichove beroepen, welk beroep hij niet kon aannemen, daar de Bataafsche Republiek het tractement, dat sinds 1591 door de zeeuwsche Classen betaald was, weigerde. 27 Mei 1804 deed Goedkoop intree te Baarland. Daarna stond hij van 3 Juli 1807 tot in 1815 te Zonnemaire.

In 1813 was Goedkoop wederom in Vlaanderen en werd hem door het Zendelinggenootschap de geestelijke zorg voor de vlaamsche kruisgemeenten opgedragen. 4 Maart 1815 werd hij door den Koning der Vereenigde Nederlanden benoemd tot predikant van den Vlaemschen Olyfberg, wonend te Gent, maar tevens belast met Maria Hoorebeke e.a.

18 April 1815 kwam G. met zijn vrouw Maria van Logchem en zijn zoon Wouter te Gent aan en vestigde zich in de Roode Torenstraat 19. Hij werd de stichter en organisator van den geordenden toestand der Hervormde Kerken in de zuidelijke gewesten, die als provinciaal kerkbestuur van Limburg met de Ned. Herv. Kerk verbonden werden. Zondag 23 April 1815 begon Ds. G. zijn godsdienstoefeningen te Gent met een prediking over Eph. 6:19. 7 Mei daaropvolgend werd hij te Maria Hoorebeke bevestigd door zijn vriend Ds. C. Meeuse te Hoek bij Terneuzen. 14 Mei 1815 hield Goedkoop den 1sten officieelen dienst te Gent in de Pacificatiezaal ten stadhuize, waar eenmaal Datheen predikte. Behalve de gemeente en vele belangstellende Roomschen waren ook de gouverneur der stad, generaal Martuchewitz en de maire Ph. de Lens, tegenwoordig. 5 Sept. 1815 werd Goedkoop door den Koning te Gent ter audiëntie ontvangen.

3 Juli 1816 had te 's Gravenhage de opening plaats van de Chr. Synode der Herv. Kerk van het Koninkrijk der Nederlanden, waarbij Ds. Goedkoop voor het Prov. Kerkbestuur van Limburg tegenwoordig was.

In 1817 begint Ds. G. de protestantsche godsdienstoefeningen te Oudenaarde, te Dendermonde (ten stadhuize), te Kortrijk (ten stadhuize).

In dienzelfden tijd werd de bisschop van Gent de Broglie verbannen. De R.K. gaf hem tot im 1829 geen opvolger. 26 Jan. 1817 werd te Gent de Capucijnekerk (niet de Alexianenkerk) voor den hervormden eeredienst bestemd. 9 Oct. 1817 woonde Ds. G. de plechtige opening van de universiteit te Gent bij. De eerste gepromoveerde Mr. H.D. Met de Penningen was een vriend van Goedkoop en werd in 1830 leider van het Orangisme; hij was bovendien een van de invloedrijkste vrijmetselaars.

In 1818 sticht Ds. G. de Hervormde gemeente van St. Nikolaas (Waas), 8 Juni 1822 doopt hij te Nazareth bij Gent Amalia Augusta Cecilia van Saksen-Weimar, gelijk later de andere kinderen van Bernard van Saksen-Weimar te Evergem en ten paleize te Gent. In 1822 werd G. voorzitter van het provinciaal kerkbestuur van Limburg. In 1827 stichtte hij de herv. gem. van Aalst in het locaal van de stedelijke regeering aldaar. In 1827 telde de gemeente te Gent 1016 zielen.

29 Mei 1829 hield de Koning te midden van de

[p. 614]

geestdrift der bevolking van het orangistische Gent zijn intocht in die stad en woonde Zondag 31 Mei het 25-jarig ambtsfeest van Ds. G. in de kerk op den Brabantdam bij.

Ondanks de opstootjes van 25 Aug. 1830, de muiterijen op verschillende plaatsen en het uitsteken van fransche en brabantsche vlaggen in sommige centra van den opstand, bleef het te Gent rustig. Ds. Goedkoop nam zijn diensten geregeld waar in stad en gevangenis. 25 Sept. 1830 werd het congres te Brussel samengeroepen. 28 Sept. vertrokken mevrouw Goedkoop en zoon naar het Noorden en werden bij K.B. de predikanten in de zuidelijke gewesten teruggeroepen. 4 October kwam het congres te Brussel bijeen. Ondanks de goede gezindheid van de gentsche bevolking en van de overheid plunderde op Zaterdag 15 October 1830 het grauw de Hervormde kerk. 19 Oct. werd Ds. G., die zijn woning in een kamer in de gevangenis gekozen had, gedwongen naar Antwerpen te vluchten, waaruit hij 22 Oct. naar Gent terugkeerde. Hij vestigde zich weer in zijn huis. 16 Oct. had de Prins van Oranje zich aan het hoofd van een zuidelijken onafhankelijken staat gesteld. De gemeente te Gent telde door de vlucht nu slechts 70 zielen.

1 Nov. 1830 preekt Ds. G. te Hoorebeke, waarheen hij in een boerenkiel gekleed gaat. 23 Nov. worden de Oranje-Nassau's voor eeuwig van den troon uitgesloten. 24 Nov. werd de Hervormde kerk te Gent opgeëischt voor kazerne. Ds. Goedkoop wist het gebouw te behouden. In 1831 heerschte onrust te Gent. Orangisten of ‘Hollanders’ en Belgen geraakten telkens slaags (beide waren Vlamingen, de eerste liberale, de tweede roomsch katholieke Vlamingen). 4 Febr. werd het gemeentebestuur afgezet. In Mei 1831 wordt het provinciaal kerkbestuur van Limburg ontbonden verklaard. Ten tweeden male in zijn leven zien wij Goedkoop overal in Vlaanderen om protestantsche gemeenten nu niet in te richten maar te redden. Wij treffen hem aan te Dendermonde, Aalst, Hoorebeke, Vilvoorde, Brugge, Oostende, Antwerpen, Brussel. Hij is overal, preekt, doopt, redt de ten ondergang neigende gemeenten. Om Gent door de nieuwe regeering te doen erkennen, richtte hij terstond na de omwenteling een franschen dienst in, en laat de kerkeraadsnotulen jarenlang in het Fransch houden. Wij merken telkens dat hij Orangist bleef en met Met de Penningen samenwerkte, maar het nieuwe bewind vond nooit bewijzen tegen hem. Hij werd belasterd en als spion aangezien, maar bleef onvermoeid doorwerken. In 1832 begon hij met anderen bijbelcolporteurs uit te zenden in het vlaamsche land. 30 Aug. 1834 was hij op audiëntie bij koning Leopold, tijdens diens oponthoud te Gent.

25 Sept. 1837 legde hij met Tiddy, den agent van het Britsch en buitenl. Bijbelgenootschap, den grondslag van de latere Zendingskerk (Evangelisch Genootschap), waarvan hij voorzitter werd.

In 1839 werkte hij mede om de door Holland aan hun lot overgelaten zuidelijke Hervormde kerken tot de Synodale kerk (staatskerk) te vereenigen. 26 Nov. 1843 predikte Ds. Goedkoop te zijnen huize te Gent afscheid, daar zijn borstkwaal hem belette daartoe de kerk te gebruiken.

Toen telde de gentsche gemeente 350 zielen. Ds. Koster Henke volgde hem op.

De belgische staat erkende van zijn 40 dienstjaren enkel de jaren van 1810 af, toen Noord- en Zuid-Nederland beide in hetzelfde staatsverband werden opgenomen (nl. het fransche). De onvermoeibare Ds. G. bleef in zijn huis prediken op de Zondagen, waarop geen godsdienstoefeningen in het Nederlandsch in de Kerk gehouden werden.

[p. 615]

In 1848 vestigt hij zich te Antwerpen, waar hij als directeur van het Nederl. Zendelinggenootschap de maandelijksche biduren voor de zending in zijn huis bleef leiden. 5 Aug. 1852 stierf Ds. Goedkoop te Antwerpen. Met hem daalde een man ten grave, die machtig meewerkte aan den wederopbloei van het Protestantisme in de zuidelijke gewesten. Tot de oorzaken van 1830 behoort zeer zeker de stichting der Hervormde gemeenten in zuiver roomsche steden en de overgang van vele Vlamingen tot de Nederl. hervormde kerk. Van de door hem te Amsterdam uitgegeven geschriften noem ik: Zal de Paus weder in zijn magt hersteld worden? Iets over de onfaalbare Roomsch Katholyke Bijbelvertaling; Zijn al de beloften Gods aan Abraham en zijn kroost voorwaardelijk; Feestrede voor de Herv. Gem. te Gent op 't 3e Eeuwfeest der Hervorming 2 Nov. 1817 (den Haag bij S. Visser); De voornaemste waerheden der Chr. religie getrokken uyt en voorgesteld met de eygen woorden der H. Schr. (2e druk; Gent 1832); Korte Grondstellingen betrekkelijk den aerd onzer ziel met opzicht tot de zedekunde en goddelyke openbaring (Brussel 1838); Bijbelsche beschouwing van den staetkundigen toestand des menschdoms gedurende de onderscheidene tijdperken van deszelfs bestaen op aerde (Gent 1842); Samenspraak over colportage der H. Schriften (Gent 1837); Aanmerkingen over Lukas XVI (Gent 1846); De verzoeking van Jezus in de woestijn.

De bovenstaande levensbijzonderheden zijn geput uit kerkeraadsverslagen van de Hervormde kerk te Gent en andere vlaamsche gemeenten, uit een oud boek van de Prot. kerk van Oostende, te Roesselare in de kerk bewaard en waarschijnlijk in 1918 met de kerk vernietigd, en uit stukken van het ministerie van justitie aan mij geleend, welke ik bij mijn vlucht kort voor den wapenstilstand achterliet in de consistoriekamer van de hervormde kerk te Gent.

Zie nog: Chr. Meeuse, Herinnering uit het leven (Middelburg 1840); De Herv. Kerken in Vlaanderen sinds 1584 in Stemmen voor Waarrheid en Vrede (1905) en vooral De Hervormde Kerken in Zuid Nederland in 1830 in Tijdspiegel (1912); H.D. Met de Penningen in Tijdspiegel 1919.

Een portret van Ds. A. Goedkoop hangt in de consistoriekamer der Hervormde kerk te Gent. Zijn portret is gelithografeerd door P. van den Eynde.

Domela Nieuwenhuis Nyegaard