Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Frijkenius, Simon Hendrik]

FRIJKENIUS (Simon Hendrik), zoon van Lambertus Bernhardus, raad, schepen en burgemeester van Wijk bij Duurstede, en van Anna Catharina Rademaker, ged. te Utrecht 28 Maart 1747, overl. te Batavia 6 Juni 1797. Hij nam dienst op 's lands vloot. werd in 1776 luitenant bij het college ter admiraliteit te Amsterdam en 17 Nov. 1777 kapitein ter zee bij dat van West-Friesland en het N. kwartier. Vervolgens werd hij luit.-kolonel en kapitein ter zee ten dienste der republiek. Als een kundig man van erkende integriteit stond hij bij zijn meerderen hoog aangeschreven. Toen na het grondwettig herstel in Sept. 1787 de overwinnende partij zich voor de zware taak gesteld zag om maatregelen te beramen tot het op de been houden der O.I.C., had de

[p. 576]

raadpensionaris van de Spiegel iuhaar even gaarne opgeheven als hare zuster de W.I.C. Volgens hem toch was dat lichaam niet te redden. De advocast dier compagnie, Mr. Sebastiaan Cornelis Nederburgh (dl. V, kol. 357) meende, dat de Ed. maatschappij van de zorg voor de defensie ontlast, het tekort door belastingen aangevuld en de vaart binnen den Archipel aan particulieren moest overgelaten worden. Nederburgh en Frijkenius werden daarom door den opperbewindhebber, stadhouder Willem V tot commissaris-generaal benoemd om dit programma in Indië ten uitvoer te brengein. In zijn commissiebrief en in zijn instructie van 19 Aug. 1791, werd Frijkenius C.-G. over alle Compagnie's bezittingen in Indië en van de Kaap de Goede Hoop en tot commandant en chef van 's lands en compagnie's navale macht in Indië op 15 duizend gld. 's jaars aangesteld. Tevens werd bepaald, dat zij beiden met den G.-G. Alting (dl. I, kol. 101) en den directeur-generaal Hendrik van Stockum met de dagelijksche leiding der zaken te Batavia zouden belast worden. Hiermede werd al terstond een groote fout begaan: de indische heeren zouden wel zorgen al het goede te neutraliseeren, dat de nieuwelingen wilden tot stand brengen. Hun instructie schreef voor bij ontstentenis van van Stockum dezen te vervangen door den gouverneur van Ceilon, Willem Jacob van de Graaff. In Dec. 1791 vertrokken de heeren van Texel op 's lands fregat de Amazone, kapitein A. Cuvel, waarna zij 12 Juni 1792 aan de Kaap kwamen. De maatregel, dien zij daar namen om het jaarlijksch deficit van 150 duizend gld. te stoppen, te weten belastingheffing, veroorzaakte er groote ontevredenheid. De kaapsche veeboeren, menschen in wier bedrijf geld geen rol speelde, waren daartoe niet in staat. De handel op Nederland werd wel is waar geheel vrij gegeven, terwijl die met vreemde schepen aan rechten onder-worpen bleef. Daar echter de retourvloot der compagnie steeds zoo goed als volgeladen Was, waren de kaapsche kooplieden wel gedwongen tot vreemde scheepsgelegenheid hun toevlucht te nemen, waardoor de in het vooruitzicht gestelde vrije handel uitbleef. Op 2 Sept. 1793 scheepten zij zich in naar Java, waar zij 13 Nov. 1793 ter reede van Batavia aankwamen. Daar vonden zij van Stockum overleden, die in weerwil van Frijkenius' verzet, vervangen werd als vierde lid door Alting's schoonzoon, Joannes Siberg (dl. VII, kol. 1146). In den boezem van het college der vier commissarissen, van welke Nederburgh, al spoedig op de hliand der bataviasche familieregeering gebracht, de meest domineerende persoonlijkheid was, rezen hevige geschillen, waarin Frijkenius, de eerlijke ronde zeeman, gewoonlijk door de drie anderen overstemd werd. Hoe groot de verborgen invloed van de beide indische leden der Hooge Commissie ook zijn mocht, de luister die den opperlandvoogd weleer omgaf, ging allengs over op Nederburgh, den radja di Hollanda, gelijk de inlanders, le roitelet de Hollande, zooals Dirk van Hogendorp hem smalend noemde. Zijn ambtgenoot Frijkenius word in zijn oogen meer een hem toegevoegd raadsman dan een mede-commissaris. In het conflict tusschen de regeering en den bataviaschen Raad van justitie mocht F. luide zijn stem verheffen tegen het al te draconisch optreden der drie anderen tegenover genoemde recalcitrante rechtbank; hij mocht er op wijzen, dat het hier niet om personen, maar om een beginsel ging. Niemand viel hem bij in zijn eerlijken strijd tegen ambtsmisbruik en nepotisme. Don hopeloozen strijd moede, verzocht hij in Dec. 1795 van zijn hooge waardigheid ontheven te worden. De goedgunstige bewilliging

[p. 577]

kwam echter eerst na zijn overlijden aan. Bij secrete resolutie werd zijn Weduwe een jaargeld van 1500 gld. verleend. Geschriften van zijn hand zijn niet bekend, alleen zijn er twee brieven van hem, waarin hij in 1796 schrijft over den hachelijken toestand van Batavia sinds er geen vloot meer was om den Engelschen weerstand te bieden.

Hij huwde 19 Nov. 1780 te Utrecht Anna Elisabeth Hooft, dochter van Jan Jacob en van Anna Maria Susanna Frijkenius, ged. te Bunnik 28 Dec. 1749, overl. te Utrecht 7 April 1833. Haar moeder hertrouwde met Jacob Langerak Oosterland. Uit F.'s huwelijk sproten een dochter Anna Catharina (geb. te Uithoorn 26 Febr. 1781) en een zoon Mr. Jan Jacob, ged. te Utrecht 14 Febr. 1783, ongeh. aldaar gest. 16 Febr. 1807. Hij was kanunnik in het kapittel van Oud-Munster aldaar.

Als wapen voerde hij in goud een zwarten dubbelen adelaar.

Zie: de Jonge, Gesch, v.h. Ned. Zeewezen VI, 1e st., 240, 268; Vervolg op Wagenaar XXIV, 331-337, XXXVI, 294; Tijdschr. voor N.-I., 260 (Batav. 1840); de Jonge, Opkomst v. h. ned. gezag XII, blz. XLIX, LXIII, 335, 365, 367, 426; Lauts, Gesch. v.d. vestiging der Nederl. in Indië V, 297; van Berckel, Bijdr. tot de gesch. v. h. europ. opperbestuur over N.-I., 37, 38 (Delft 1880); Kalff, Uit de laatste dagen der O.I.C. in Onze Eeuw, Maart 1909; Colenbrander, Kol. Gesch. II ('s Gravenh. 1925); van den Berg, Uit de dagen der compagnie (Haarl. 1904); van Rhede v.d. Kloot, De Gouv.-Gen. en Comm.-Gen. van N.-I. ('s Gravenh. 1891).

Bartelds