Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Egher, Hendrik van]

EGHER (Hendrik van), kartuizer, geb. te Kalkar in de tweede helft van 1328, overl. 20 Dec. 1408 te Keulen. Hij is meer bekend onder den naam Hendrik van Kalkar. Geboren uit een aanzienlijke familie te Kalkar, ontving hij het eerste onderwijs aan de latijnsche school aldaar. Na vervolgens in Keulen onderricht te hebben genoten, studeerde hij aan de universiteit van Parijs, waar hij in Maart 1355 baccalaureus artium is geworden. 10 April 1356 verkreeg hij den graad van magister artium, waarna hij zijn studies nog heeft voortgezet. In de jaren 1358, 1359 en 1362 staat hij vermeld als doceerend magister te Parijs. In Februari en Maart 1359 was hij procurator van de Natio Anglicana. Hij was kanunnik van St. Georgius te Keulen en verkreeg daarbij in 1362 nog een canonicaat van St. Swibertus te Keizersweerd. In 1365 trad hij in het kartuizerklooster van St. Barbara te Keulen, alwaar hij in 1366 als monnik is geprofest, na afstand te hebben gedaan van zijn prebenden. Reeds in 1368 werd hij als prior geroepen tot het bestuur van het klooster Monnikhuizen bij Arnhem. In dit ambt werd hij in 1373 opgevolgd door Hendrik van Coesveld (dl. V, kol. 303), nadat hij in dat jaar door het bestuur der Orde naar Roermond was overgeplaatst om hier als ‘rector’ de stichting van het klooster ‘Bethlehem S. Mariae’ te voltooien. In 1377 volgde zijn benoeming tot prior van het huis zijner professie te Keulen, welk ambt hij gedurende zeven jaar heeft bekleed. In 1384 werd hij prior van het kartuizerklooster te Straatsburg, welk huis tot 1396 door hem is bestuurd. Na in dit jaar van het prioraat te zijn ontheven, keerde hij terug naar Keulen, waar hij zijn laatste levensjaren in het St. Barbaraklooster heeft doorgebracht. Naast het prioraat, hetwelk hij achtereenvolgens in verschillende kloosters heeft bekleed, was aan H.v.E. van 1375-96 (behalve een korte onderbreking in 1381 en 1382) tevens als visitator het bestuur opgedragen van de orde-provincie ‘Alemannia inferior’. In dit ambt moest hij om de

[p. 461]

twee jaar alle kloosters in dit ressort bezoeken, te weten die van Mainz, Straatsburg, Freiburg i. Br., Coblenz, Trier, Keulen, Arnhem, Roermond, Utrecht, Amsterdam, Würzburg, Grünau, Tückelhausen, Neurenberg, Nordlingen, Erfurt, Eisenach, Hildesheim, Lübeck en Rostock. Bovendien heeft hij zich gekweten van eenige bijzondere visitatieopdrachten buiten dit gebied, nl. in België en Frankrijk en ook in Praag en Brünn. Voorts heeft hij zich vijfmaal op reis begeven tot bijwoning van het generaal kapittel in de Grande Chartreuse, in Italië en in Seitz (Stiermarken).

Bekend is de relatie van H.v.E. met Geert Groote (dl. I, kol. 995), wiens bekeering H.v.E. omstreeks 1372 heeft bewerkt. Hij kende Groote reeds uit zijn studietijd te Parijs. Toen H.v.E. eens voor dringende zaken - vermoedelijk de stichting van een kartuizerklooster buiten Utrecht - in Utrecht was, heeft hij daar een onderhoud gehad met Groote, waardoor deze tot inkeer is gebracht. Gedurende den tijd, dien Geert Groote daarna bij de kartuizers van Monnikhuizen heeft doorgebracht, was H.v.E. reeds prior in Roermond of Keulen.

Tijdens zijn prioraat te Keulen, n.l. in 1380, was er tengevolge van het Westersche schisma ook een scheuring ontstaan in de kartuizerorde. Aanvankelijk stond H.v.E. aan de zijde der Clementisten, ofschoon de duitsche kartuizers in het algemeen de oboedientie van Urbanus VI waren toegedaan. De Grande Chartreuse bleef het middenpunt van de kartuizers, die aan den Paus van Avignon gehoorzaamden, terwijl het andere gedeelte der orde een eigen bestuur vormde, hetwelk sedert 1391 gevestigd werd in het kartuizerklooster te Seitz. In 1381 is H.v.E. door het buitengewoon generaal kapittel der Urbanisten afgezet als visitator. In 1382 schaarde hij zich bij de Urbanisten en werd hij hersteld in zijn ambt van visitator.

H.v.E. heeft in het bestuur der kartuizerorde een leidende rol gehad. Tweemaal heeft hij deelgenomen aan het generaal kapittel in de Grande Chartreuse. Daarna heeft hij nog driemaal het Urbanistische generaal kapittel bijgewoond, n.l. in Italië en later te Seitz. Telkenmale werd hij door deze vergaderingen gekozen onder de 8 diffinitoren der orde, die met den prior-generaal het diffinitorium vormen en met groote bevoegdheid waren bekleed. Op het generaal kapittel der Urbanisten heeft hij telkens een predikatie voor de monniken gehouden.

Hij is auteur van verschillende tractaten, die blijkens het aantal daarvan nog bewaarde handschriften wijd zijn verspreid. In den zomer van 1398 voltooide hij de geschiedenis zijner orde, getiteld Ortus et decursus ordinis cartusiensis, waarvan de tekst in 1929 door Dr. H.B.C.W. Vermeer in druk is uitgegeven. Voorts bestaan nog in hs. zijn Sermones capitulares, korte preeken, door hem bij gelegenheden voor zijn convent gehouden. Vervolgens zijn nog een aantal van zijn brieven in hs. tot ons gekomen. Bovendien is hij de steller van de volgende tractaten: Loquagium de rethorica; Cantuagium de musica; Contemplativa metrica; Scala spiritualis excercitii; Libellus exhortatorius ad Petrum monachum Carthusie Confluentie; Articula pro collatione facienda; Collatio pro eligendo priore; Psalterium Beatae Mariae; Commentariolum in Decretum Gratiani et Decretales; De continentiis et distinctione scíentiarum. Welk aandeel H.v.E. heeft gehad in het stellen van het Excercitatorium monachale (o.a. ook bekend onder den titel Tractatus de cotidiano holocausto spiritualis excercitii of Speculum peccatorum), staat niet vast. Dit

[p. 462]

tractaat is met ‘Ortus et decursus’ het meest verspreide der geschriften van H.v.E.

Van de bestaande hss. zijn autographen: een gedeelte der notulen dd. 1359 van het verhandelde in de bijeenkomsten der Natio Anglicana aan de universiteit van Parijs (Universiteitsbibl. Parijs), alsmede - volgens Dr. H.B.C.W. Vermeer - het hs. van het tractaat ‘ortus et decursus’, dat berust in de Landesbibliothek te Darmstadt, afkomstig uit het kartuizerklooster te Keulen.

Van het tractaat ‘Psalterium B. Mariae’ bevindt zich een middelnederlandsche vertaling in hs. in de Kon. Bibl. te 's Gravenhage, n.l.: Enen Psalter toe laven der glor. jofferen Maria, die Henricus Calcar Carthuser gemaect hevet. Deze vertaling is afgedrukt door J. Kronenburg, Maria's Heerlijkheid in Nederland III, blz. 507.

Ten onrechte is H.v.E. genoemd als auteur van het tractaat ‘Chronicon priorum Maioris Cartusiae’. In den strijd over het auteurschap der ‘Imitatio Christi’ heeft men ook verondersteld, dat H.v.E. de auteur van de Navolging zou zijn, naar aanleiding van vermeende aanwijzingen in sommige codices waarin is aangeteekend, dat de Navolging is geschreven door een kartuizer uit de Rijnprovincie, terwijl een hs. van de chartreuse te Herne (thans in de Kon. Bibl. te Brussel) zelfs spreekt van een kartuizer van het geldersche huis. De afschrijvers dezer handschriften zullen op een dwaalspoor zijn gebracht doordat het Excercitatorium soms als tweede boek der Navolging voorkomt. De genoemde veronderstelling wordt thans door niemand meer verdedigd.

Uit een brief, door een ordebroeder tot H.v.E. gericht, weten wij, dat zijn tijdgenooten vertelden van een verschijning van de H. Maagd Maria aan H.v.E. Een kroniekschrijver verhaalt, dat Maria hem inderdaad eens is verschenen en hem leerde, hoe hij te harer eere een psalter kon samenstellen. Doordat dit ruchtbaar werd, zou deze wijze van rozenkrans-bidden spoedig overal zijn verspreid. P. Dorland verhaalt in zijn Chronicon Cartusiense (Colon. 1608), 282, van een verschijning, welke zekere ‘frater Henricus’ - met wien zeer vermoedelijk H.v.E. is bedoeld - te Keulen zou hebben gehad van een der gezellinnen van de H. Ursula, die hem een gebedje leerde, waarmede hij dagelijks de Moeder Gods moest groeten. Zeker is, dat H.v.E. een bijzondere vereering heeft gehad voor Maria en dat hij deze devotie heeft verbreid.

Zie: H.B.C.W. Vermeer, Het tractaat ‘Ortus et decursus ordinis Cartusiensis’ van Hendrik Egher van Kalkar. Met een biographische inleiding (diss. Leiden 1929), alsmede de zeer uitvoerige opgave van handschriften en literatuur aldaar.

Scholtens