Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Durutte, François Joseph]

DURUTTE (François Joseph), geb. te Douaⁱ (Nord) 13 Juli 1767, overl. te IJperen 18 Aug. 1837, was een zoon van Pierre Joseph en van Agnès Allard. Zijn vader behoorde tot den gegoeden koopmansstand, zoodat de zoon een uitstekende opvoeding genoot. Toen evenwel Frankrijk bedreigd werd, trad hij in 1792 als vrijwilliger in dienst bij het 3e bataillon du Nord. In dit jaar nam hij al dadelijk deel aan den veldtocht in de Oostenrijksche Nederlanden onder Dumouriez en het volgende jaar aan den inval in onze Republiek. Ingedeeld bij de voorhoede, die onder generaal Berneron door een plotselingen overtocht over den Moerdijk zich vasten voet in Holland zou verzekeren, was hij, na de mislukking van dit plan, tegenwoordig bij de inneming van de Klundert en het beleg van Willemstad, waar hij den rang van ‘adjoint aux adjudants-généraux’ (kapitein van den generalen staf) verwierf. Na de tweede verovering van de Oostenrijksche Nederlanden in 1794 door het Noorderleger onder Pichegru, betrad Durutte opnieuw het grondgebied van ons land, waar hij toen vijf jaren gebleven is. Als behoorende tot het fransche hulpkorps, werd hij gedurende dien tijd door de Bataafsche Republiek betaald en stond hij feitelijk in dienst van die Republiek, voor wier belangen hij ook geroepen werd te strijden. In Januari 1795 is hij kolonel, adjudant-generaal (d.i. bij den generalen staf) bij de 6e divisie (gen. Delmas) van het Noorderleger; in Juli d.a.v. neemt hij dezelfde betrekking waar bij het fransche hoofdkwartier te Utrecht; in 1796 is hij sous-chef van den generalen staf onder Dardenne (dl. VII, kol. 356) bij de 1e divisie (gen. Souham) te Zwolle; later werd hij tot chef van den staf benoemd bij de 3e divisie (gen. Desjardin), die in Zeeland gelegerd was (hoofdkwartier Bergen-op-Zoom).

Uit die betrekking werd hij in 1799, bij gelegenheid van de landing der Engelschen en Russen in Noord-Holland, geroepen, om ter vervanging van Malher (die 3 Sept. tot commandant van Alkmaar was benoemd), op verzoek van Daendels, als stafofficier bij diens divisie dienst te doen (naast gen. Barbou), in welke functie hij een werkzaam aandeel nam aan den slag van Bergen (19 Sept.). Gedurende den slag van Alkmaar (2 October) werd Durutte met een paar bataljons, een eskadron cavalerie en de compagnie rijdende artillerie, op verzoek van Brune, door Daendels ter versterking van den linker vleugel afgezonden. Uit de verschillende verhalen van dien slag blijkt niet, dat die detacheering veel uitwerking heeft gehad. Als bekend, deed de fransche opperbevelbebber den volgenden dag het fransch-bataafsche leger een achterwaartsche beweging uitvoeren tot in de lijn Monnikendam - Purmerend - Knollendam - Uitgeest - Heemskerkerduin - Wijk-aan-Zee, met het hoofdkwartier te Beverwijk.

Durutte is na dien dag niet meer naar de divisie-Daendels teruggekeerd, maar bij de fransche troepen gebleven, waarbij hij werd ingedeeld als chef van den staf bij de divisie-Boudet, ter vervanging van den adjudant-generaal Maison, die den 2en October ernstig gewond was. Hij nam in die betrekking deel aan den volgenden slag bij Castricum (6 October), na afloop waarvan hij door Brune ‘op het slagveld’ bevorderd werd tot brigadegeneraal, in welken rang hij aanvankelijk zijn functie bleef waarnemen, totdat hem den 16den October het bevel over een fransche brigade werd opgedragen. Twee dagen daarna sloot Brune met

[p. 445]

den hertog van York te Alkmaar de bekende conventie, volgens welke het engelsch-russische leger de Bataafsche Republiek zou ontruimen en de veldtocht dus een einde nam.

Den 10en Februari 1800 werd aan Durutte het commando opgedragen over de stad Amsterdam, waar tijdens den veldtocht van 19 Sept. af generaal d'Hinnisdal (die naar Frankrijk terugkeerde) het bevel had gevoerd. Slechts korten tijd heeft hij die betrekking waargenomen. Den 24en Maart d.a.v. kwam hij afscheid nemen van de Municipaliteit, aan welke hij generaal Clément (dezelfde, die tegen het eind van den veldtocht de den 19en Sept. veroverde vaandels naar Parijs had overgebracht) als zijn opvolger voorstelde.

Nog in hetzelfde jaar streed hij in het Rijnleger onder Moreau bij Möskirch, Biberach en Hohenlinden; 9 fructidor an XI (27 Aug. 1803) werd hij bevorderd tot divisie-generaal; 14 Juni 1804 werd hij tot commandeur van het Legioen van eer benoemd. Na gedurende drie jaren het bevel te hebben gevoerd over het eiland Elba, maakte hij in 1809 den veldtocht mede in Oostenrijk, waarna hij door den Keizer tot baron de l'Empire werd verheven. In 1810 komt hij voor de 3e maal in ons land. Waarschijnlijk zal hij ingedeeld zijn geweest bij het zgn. Corps d'observation de la Hollande, waarmede Oudinot in dit jaar het koninkrijk Holland binnentrok. Althans nadat die maarschalk den 4en Juli Amsterdam had bezet, werd den 28en Aug. aan Durutte voor de 2e maal - nu met den titel van gouverneur - het bevel over die stad opgedragen. De berichtgever van zijn aankomst in de Amsterdamsche Courant (den 30en van Oogstmaand) schreef er bij: ‘Voor eenige jaren had hij zich alhier de algemeene achting verworven: ten tijde der landing van de Engelschen in Noord-Holland in 1794 onderscheidde hij zich in de roemrijke verdediging van die landstreek, die thans een deel van het groote rijk uitmaakt; hij voerde toen het bevel over de voorhoede van het hollandsche leger: bij den slag van Castricum werd hij gewond en op het slagveld tot brigade-generaal verheven. Men zal zich in deze groote stad herinneren, dat hij er het bevel voerde op eene wijze, die aan zijn karakter zoo veel eer aandoet als zijne krijgsbedrijven aan zijne dapperheid.’ Ook dit commando zou voor hem niet van langen duur zijn. Den 17en December 1810 schreef Napoleon zijn minister van oorlog, generaal Clarke, aan, om hem een ontwerp-besluit voor te leggen, waarbij o.a. Molitor tot commandant van de 17e en Durutte tot commandant van de 31e (territoriale) militaire divisién werden benoemd. Deze laatste omvatte de departementen Bouches de l'Issel (Overijssel), Frise, Ems Occidental (Groningen en Drente) en Ems Oriéntal (noordwestelijk Oldenburg). Tot opvolger van Durutte als gouverneur van Amsterdam werd bestemd generaal baron Goullus, die evenwel niet vóór 17 Februari 1811 Parijs verlaten heeft. Durutte was echter reeds 10 Januari in zijn hoofdkwartier Groningen, waar hij zijn intrek nam in het huis in de Boteringestraat, dat thans door den Commissaris der Koningin bewoond wordt. De voornaamste taak, die hem in zijn nieuwe functie wachtte, zal wel geweest zijn, aan de kusten op strengere wijze de afsluiting van Engeland toe te passen, dan dit tijdens de regeering van Lodewijk Napoleon was geschied. Zijn verblijf is evenwel ook hier niet van langen duur geweest; in het begin van October 1811 is generaal Puthod tot zijn opvolger aangewezen. Zoowel tijdens de voorbereiding tot den tocht naar Rusland, als na den terugtocht is Durutte eenigen tijd gouverneur van Berlijn geweest. Tusschen die beide commando's

[p. 446]

in werd hem te Warschau de organisatie opgedragen van de 32e divisie van het Groote Leger, met welke hij in October 1812 versterking bracht aan het oostenrijksche hulpkorps onder Schwarzenberg. In 1813 streed hij bij Lützen en Bautzen (waarna hij tot comte de l'Empire werd benoemd), bij Dennewitz en bij Leipzig. In 1814 verdedigde hij Metz. Na den afstand van Napoleon werd hij door Lodewijk XVIII in het bevel over die vesting gehandhaafd en achtereenvolgens tot ridder van St. Louis en groot-officier van het Legioen van eer verheven; doch toen Napoleon in Maart 1815 was teruggekeerd, en maarschalk Oudinot aan Durutte het commando over de 3e divisie had overgedragen en vertrok, koos deze met het geheele garnizoen 's Keizers zijde. In het nieuwgeformeerde leger kreeg hij het bevel over de 4e divisie van het 2e legerkorps, aangevoerd door generaal graaf d'Erlon, onder het opperbevel van Ney. Dit legerkorps heeft den 16en Juni door een samenloop van omstandigheden heen en weer gemarcheerd tusschen Quatre-Bras en Ligny, terwijl in den omtrek van beide plaatsen slag werd geleverd. Bij den terugmarsch naar Quatre-Bras door d'Erlon halverwege met zijn divisie achtergelaten (om eenigszins het verband tusschen de beide groote deelen van de fransche krijgsmacht te onderhouden) heeft Durutte niet de verantwoordelijkheid op zich durven nemen, om gevolg te geven aan het dringende bevel van Napoleon, aan d'Erlon gericht, om met zijn legerkorps ten aanval tegen de Pruisen op te rukken. Daardoor heeft hij stellig althans een kans doen voorbijgaan, om het pruisische leger een gevoeliger slag toe te brengen, ten gevolge waarvan het verschijnen van Blücher, twee dagen later, op het slagveld van Waterloo misschien niet mogelijk zou zijn geweest. Dit slagveld verliet hij zelf met bijna afgehouwen rechterhand en een diepe wond aan het voorhoofd, waarvan het uitstroomende bloed hem het uitzicht belemmerde, te paard gesteund en geleid door een wachtmeester der huzaren. Na het tweede herstel der Bourbons op pensioen gesteld, trok hij zich terug op een landgoed, dat hij in Vlaanderen in eigendom bezat, waar hij na een lang en smartelijk lijden in 1837 overleed.

Zie: Robinet, Robert et le Chaplain, Dictionnaire historique et biographique de la Révolution et de l'Empire (Paris s.d.) I, 724; Lievyns, Verdot et Régat, Fastes de la Légion d'honneur (Paris 1845) III, 203, 204; Précis de la vie militaire du lieutenant-général Cte François Durutte (Douai 1836); Louis Heitz, Le Général Salme (Paris 1895), 173, 174; Archiefstukken uit het Dépot des archives au ministére de la Guerre te Parijs (over den veldtocht van 1799 in Noord-Holland) en het archief van Daendels, aanwezig in het Krijgsgeschiedkundig archief van den Generalen staf te 's Gravenhage; Veldtocht van den generaal Brune in de Bataafsche Republiek in het jaar 1799, beschreven door een Officier van zijn Etat-Major, uit het Fransch (Haarlem 1801), 43, 51, 52, 54, 65, 109; Bosscha, Neerl. Heldendaden te land, Register; Rapport des opérations de la division du lieut.-général Daendels (la Haye 1799), 34, 35, 38, 39; Général baron Marbot, Mémoires (Paris 1891) III, 183, 319; Arthur Chuquet, La Campagne de 1812, Mémoires du Margrave de Bade (Paris 1912), 20, 21; Georges Manteyer, Les faux Louis XVI, Le roman de Naundorff et la vie de Carl Werg (Paris 1926), 61, 432, 441; Theod. Jorissen, Herinneringen van Mr. Maurits Cornelis van Hall 1787-1815 (Amsterdam 1867, niet in den handel), 100-102; Henry Houssaye ‘1814’

[p. 447]

(Paris s.d.), 19e éd., 402; dez., ‘1815’ (Paris s.d.), 75e éd., 73, 416, 435, 436; Archieven van Amsterdam en Groningen.

Koolemans Beijnen