Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 8

[Cornelis, Meester]

CORNELIS (Meester), geb. op Selamon (Lontor) waarschijnlijk omstreeks 1600, overl. te Batavia of op Mr. Cornelis eind 1661. De man, wiens naam nog voortleeft in dien der bloeiende voorstad van Batavia, werd in de wandeling steeds aldus genoemd, ofschoon deze bandaneesche gedoopte orangkaja's zoon eigenlijk als Cornelis Sénèn te boek stond. Van beroep was hij meester, d.w.z. ziekentrooster, krankbezoeker of voorlezer. Terwijl zijn uit Holland gezonden ambtgenooten slechts voor de geestelijke behoeften der Europeanen te zorgen hadden, had hij alleen bemoeienis met de inlandsche christenen. Zoo kreeg men ook rondgaande meesters, mèstèr koeliling, die het zieleheil der door hen bezochte slaven in dienst van particulieren voor hun rekening hadden. Aan die inlandsche meesters en vooral aan den predikant Joan Ferreira a d'Almeida, een gewezen Jezuïet, was de toeneming der hervormde leer onder de portugeesch sprekende inlanderste danken. Een van deze voorgangers, onze meester Cornelis, is door toevallige omstandigheden meer op den voorgrond getreden. In 1621 te Batavia gekomen, hield hij daar in 1635 een schooltje, deed 's morgens en 's avonds het gebed onder de inlandsche christenen en las op de Zondagen een maleische preek voor. Daar zal hij ook gewerkt hebben onder de Bandaneezen van Batavia, die sedert 1641 hun eigen kerkje hadden in het hun aangewezen kwartier en wier wijkmeester hij tot zijn dood geweest is. Heurnius (dl. V, kol. 229) prees hem als ‘verstandich ende godtvruchtich’. Na tien jaar maleisch en portugeesch voorlezer in het weeshuis te zijn geweest, werd hij om zijn kunde tot provisioneel proponent bevordert (1642). De verdienstelijke dominee van de portugeesche gemeente, Ds. Rogerus (dl. IV, kol. 1164), had hem bij zijn studie de noodige leiding gegeven. Tot predikant heeft hij het nooit gebracht; de tegenwerking der hollandsche evangeliedienaren, die er tegen op zagen een Bandanees in hun midden te krijgen, zou dit belet hebben. Toen men hem eindelijk in 1657 tot het predikantsexamen toeliet, werd hij afgewezen. Toch zijn hij en de latere geleerde, Ds. Mohr (dl. IV, kol, 995) de eenigen geweest,

[p. 315]

die ‘de gemeente in beyde talen bedienden’ nl. in het maleisch en portugeesch. Hij bewoonde een huis op de Tijgersgracht en was sedert 1661 de wettige bezitter van een ‘thuijn’ aan de Groote rivier, waar hij in 1656 een ‘houthackerie’ begonnen was. Zijn perceel, ongeveer 700 bouw, strekte zich uit tusschen de Tjipinang en de Tjiliwoeng. De bocht in de laatste rivier diende als afscheepplaats van het gekapte hout; dit terrein heette bij uitstek Meester Cornelis eiland (eigenlijk schiereiland). Tijdens den oorlog met Bantam werd het in 1656 door een pagger omringd en later van een sterkte voorzien, die echter eerst in 1734 ommuurd is. Onder van Imhoff werd er een kampement ingericht. Zijn historische beteekenis zou het krijgen, toen Daendels besloot (29 Mei 1810) hier het centrum te vestigen van Java's defensie tegen den toen dagelijks te verwachten aanval der Engelschen. Het was in de dagen van onzen meester een heele onderneming, een levensgevaarlijk werk, die houtaankap in de woeste onbekende streek der bataviasche ommelanden, die bezet waren met onzalige bosschen, waarin wild gedierte huisde en zwervende, stroopende Bantammers lijf en goed van den pionier belaagden. Door de toenmalige gebrekkige verkeersmiddelen was het een dag reizens van de hoofdstad verwijderd, op een afstand, die thans per rijwiel gemakkelijk in een half uur is af te leggen.

Hij heeft een zoon gehad Zacharias, die voorkomt als getuige van het testament der weduwe van Jan de Brito.

Zie: de Haan, Oud Batavia, gedenkboek uitgeg. door het Batav. Gen. I-II (Batav. 1922); dezelfde, Priangan II (Batav. 1911); van Troostenburg de Bruyn, O.I. Predikanten i.v. ((Nijm. 1893); Werndly, Mal. Boekzaal, aanhangsel zijner Mal. Spraakkunst (Amsterd. 1736); Daghregister 13 Dec. 1656.

Bartelds