Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[p. 1191]

[Stuyvesant, Petrus]

STUYVESANT (Petrus), geb. te Scherpenzeel, grietenij Weststellingwerf, omstr. 1610, gest. in Nieuw-Amsterdam (New York) 1682. Een deel van zijn jeugd bracht hij te Franeker door, maar zijn avontuurlijke geest dreef hem al vroeg naar Amerika, waar hij het, in dienst getreden bij de W.I.C., bracht tot gouverneur van het belangrijke Curaçao, dat sinds de verovering in 1634 door Johannes van Walbeek tot dien tijd nog van weinig profijt was geweest. Stuyvesant, die niet voor niets den bijnaam ‘koppige Piet’ droeg, trad daar krachtig op en de bewindhebbers hadden zooveel vertrouwen in zijn bestuursgaven, dat later, in 1647, dit eiland, benevens Aruba, Bonaire en Nieuw-Nederland onder zijn bestuur vereenigd werden. Bij een krijgsonderneming tegen het toen portugeesche St. Martin liep hij een ernstige verwonding op, die hem een been kostte en hem noodzaakte in patria genezing te zoeken. Teruggekeerd verscheen hij in 1647 in Nieuw-Nederland, als opvolger van den directeur Willem Kieft, die om zijn wanbestuur was afgezet Het was een zware taak, die hem wachtte in deze verwaarloosde kolonie, die door den oorlog met de Indianen, waaraan eerst de vrede van 1645 een einde gemaakt had, ontzettend had geleden. Die strijd had de bevolking van Manhattan van 2500 tot 600 doen dalen, terwijl die van de geheele kolonie niet meer dan 1000 bedroeg. De zelfzuchtige staatkunde der Compagnie, die alleen kolonisatie geduld had in de hoop, dat de handel er door kon gebaat worden, had de lust tot landverhuizing in het moederland doen bekoelen, ofschoon het niet aan ondernemingslust in de republiek en aan vruchtbaren grond in Amerika ontbrak. Van Rensselaar, patroon van Rensselaerswijk, had een beteren kijk op de zaak. Daar werd alles gedaan om de immigratie te bevorderen, daar hield men zich stipt aan de voorwaarden en beloften tegenover de kolonisten. Doch kolonisatie lag nu eenmaal niet in de lijn der W.I.C. Haar monopolie van den pelterijenhandel was toch al reeds verloren gegaan, zoodat men in iederen kolonist een mogelijken concurrent ging zien. De europeesche bevolking eronder te houden, geen enkele volkplanting, hoe ver ook van het centrum verwijderd, eenige zelfstandigheid te gunnen, het uitvoerrecht van alle artikelen te verhoogen van 5 tot 16 ten honderd, dat waren eenige van de middelen, waardoor de Compagnie zich dacht staande te houden. Na het aftreden van Kieft was aller hoop op S. gevestigd, die echter door geldgebrek, veroorzaakt door den oorlog met de Indianen, genoodzaakt was niet alleen de onwettige bieraccijns te handhaven, maar ook wijn en likeuren te belasten. Om de algemeene ontevredenheid te doen bedaren, riep de directeur-generaal Stuyvesant een volksvergadering bijeen, die een voordracht indiende, waaruit hij de z.g. ‘Negenmannen’ koos, met wie hij in gewichtige zaken te rade zou gaan en die in burgelijke gedingen recht moesten spreken. Voor militaire uitgaven, zooals de versterking van het fort, weigerde men echter iets bij te dragen, daar dit op den weg der compagnie lag. Het college der Negenmannen vondt S. een te stipten uitvoerder van de bevelen der bewindhebbers, weshalve ze besloten in 1649 persoonlijk de St.-Gen. van den toestand der kolonie op de hoogte te gaan brengen. In hun vertoog wezen zij er op, voor hoeveel duizenden dit vruchtbare overzeesche land een bron van welvaart zou kunnen worden. Het gevolg van die aanprijzing bleef niet uit: ruim 400 toekomstige kolonisten scheepten zich in. De heeren H.M. erkenden de juistheid hunner grieven en bevalen de W.I.C. deze weg te nemen. Die toevloed van landverhuizers strookte echter niet met haar inzichten;

[p. 1192]

terstond zon zij op maatregelen om dien steeds wassenden stroom te stuiten en nog tot 1652 zou het duren voor de W.I.C. in haar baatzuchtige politiek bezweek voor den aandrang der St.-Gen. en der koloniale bevolking, die zelfs de Kamers van Middelburg, Rotterdam, Hoorn en Groningen, dus alle op die van Amsterdam na, op haar hand had gekregen. Nieuw-Amsterdam kreeg nu een eigen stedelijk bestuur, het uitvoerrecht op tabak werd opgeheven, de handel niet langer belemmerd, de kosten van overtocht der landverhuizers werden aanzienlijk verlaagd en handwerkslieden en boerenarbeiders zelfs kosteloos vervoerd. Dank zij dit alles, telde de stad in 1656 1000 inwoners, ook vele vreemdelingen gingen er zich vestigen. De uitvoer van landbouwproducten nam dermate toe, dat de Compagnie den kolonisten zelven toestond deze rechtstreeks naar andere landen te vervoeren, alleen voor bevervellen moest Amsterdam de markt blijven. De toestand was in korten tijd wel merkwaardig veranderd. Nog voor kort had Stuyvesant alleen gestaan in zijn streven naar het weerbaar maken der nederzetting tegen buitenlandsch geweld, thans ging tijdens den eersten engelschen oorlog de drang daartoe uit van de ‘Landsvergadering’, welker bijeenkomst door den gouverneur was aangevraagd en waarin zelfs vertegenwoordigd waren afgevaardigden van engelsche kolonisten op het Lange Eiland gevestigd, die het juk van het fanatiek puriteinsche Nieuw-Engeland van zich afgeschud hadden. Stuyvesant had op dit congres heel wat klachten aan te hooren, die alle neerkwamen op de onhoudbaarheid van het onbeperkte, willekeurige gezag van den directeur-generaal en de onvoldoende bescherming door de W.I.C. Dit was te veel voor een despotisch aangelegd man als S.; de vergadering werd ontbonden en ‘op poene van arbitrale correctie’ een nieuwe bijeenkomst verboden. Niet minder krachtig handhaafde hij zijn gezag tegenover den patroon van Rensselaerswijck, die zich niet aan zijn bevelen gestoord had. Ook bracht de landvoogd de zweedsche nederzetting aan den mond der Delaware, een 700 man sterk, in 1655 onder 's Compagnies gezag. In deze kolonie loosde de stad Amsterdam een groot aantal uitgeweken Waldenzen, die zij van zooveel land en gereedschappen voorzag, dat ze in hun eigen onderhoud zouden kunnen voorzien. Echter misoogst verijdelde deze goed bedoelde poging tot kolonisatie en toen aan deze verarmde bevolking de verhuizing naar Manhattan geweigerd werd, trok ze naar Maryland en Virginië, dus naar de Engelschen, welke evenals die in Nieuw-Engeland het gunstige oogenblik verbeidden om de Nederlanders uit Nieuw-Nederland te verdrijven. De ondergang, deze nederlandsche, steeds stiefmoederlijk behandelde kolonie beschoren, wierp allengs zijn schaduwen vooruit. Het Lange Eiland werd door den vijand in bezit genomen, in Long Island herdoopt en bij Connecticut gevoegd; de acte van navigatie werd ook in de overzeesche gewesten van toepassing verklaard, waardoor de voordeelige vrachtvaart deerlijk geknot werd. Tot overmaat van ramp werd Stuyvesant in een oorlog met de Indianen gewikkeld. Op een in 1663 gehouden landdag werd de W.I.C. voor het laatst om hulp gesmeekt, maar tijdige, afdoende hulp zou uitblijven. In 1664 kwam het einde. Onder de leus, dat Engeland hier oudere rechten had, hetzij van ontdekking, hetzij anderszins, schonk Karel II de kolonie aan zijn broer, den hertog van York.

Toen het bericht van de nadering der vijandelijke vloot Stuyvesant ter oore kwam, nam de energieke man terstond alle maatregelen van tegenweer. De stad werd zoo goed mogelijk in staat van verdedi-

[p. 1193]

ging gesteld, naar Curaçao zeilree liggende schepen werden aangehouden, levensmiddelen alom aangekocht, Rensselaerswijck om geld verzocht, buskruit opgeëischt. De tijd ontbrak echter om het geheel verwaarloosde fort, indertijd tegen de Indianen gebouwd, tegen een europeeschen vijand bestand te maken door het van veel hoogere muren te voorzien. Op 22 Aug. 1664 blokkeerde een engelsch eskader van 4 fregatten onder kolonel Richard Nicolls (1624-72) den mond der rivier. Daar onze legermacht veel te klein, de hoeveelheid ammunitie geheel onvoldoende, het fort te zwak was, besloot S. in overleg met zijn raad, burgemeester en schepenen alleen defensief te werk te gaan; het zou het eenige middel zijn om later, als het tegenliep, met den vijand een goed accoord te treffen. Maar van een plechtige bekendmaking der engelsche proclamatie wilde S. niets weten. Hij scheurde het papier in stukken en wierp ze den burgemeester, die er op aangedrongen had, naar het hoofd. Een verdediging tot het uiterste was, dacht hem, het eenige wat hem, den onversaagden krijgsman, overbleef. Toen echter de predikant Johannes Megapolensis (dl. III, kol. 836) hem er op wees, dat hij voor een geheel verloren zaak streed, dat hij de overgave niet beletten, hoogstens een korten tijd kon tegenhouden en dan ten koste van goed en bloed van burgers, weerlooze vrouwen en kinderen, liet hij toe, dat in onderhandeling getreden werd. Op zijn bouwerij werd 6 Sept. 1664 het verdrag van overgave geteekend. Aan het hoofd van het garnizoen, met slaande trom, vliegende vendels en brandende lont verliet S. de stad, zich troostend met zijn bijbel, die in Lucas 14:31, 32 een daad als de zijne rechtvaardigde. Nog eenmaal zou de prinsenvlag hier wapperen, toen in 1673 Cornelis Evertsen de stad herwonnen had; maar reeds in het jaar daarop, bij den vrede van Westminster, werd ze voorgoed gestreken.

Naar Holland opgeroepen om verantwoording van zijn daden af te leggen, ontving de oud-directeur-generaal van het stadsbestuur van het voormalige Nieuw-Amsterdam een schrijven, waarin verklaard werd, dat S. zich gedragen had als een trouw dienaar der W.I.C., een goed patriot dezer provincie en een voorstander der gereformeerde religie. In 1668 keerde hij naar de kolonie terug, waar hij nog veertien jaren op zijn bouwerij heeft doorgebracht. Een man als hij moest wel in de herinnering daarginds blijven voortleven, daar hij absoluut geen onderdeel was van de massa die hem omgaf, maar door markante eigenschappen zich scherp daartegen afteekende. Op zijn praalgraf in de St. Marcuskerk prijkt alleen zijn naam en sterfdag. Het grafschrift van Ds. Hendrik Seleyns deed waarschijnlijk in zijn eenvoud de grootheid van den man niet genoeg voor zijn tijdgenooten recht: ‘Stuyft niet te seer in 't sant, want daar leyt Stuyvesant’. Ter eere zijner nagedachtenis plaatste de Association of Holland dames in 1903 in de eerste op Manhattan gebouwde hollandsche kerk, aan de tegenwoordige Stuyvesantstraat, een geschilderd kerkraam. ‘The St. Peartree’, de oude knoestige pereboom, door hem in 1647 uit Nederland overgebracht en geplant op het kruispunt der tegenwoordige 3de avenue en 13de straat, houdt niet minder levendig de herinnering aan den man, zoo gezien bij landgenooten, Engelschen en Indianen om zijn streng-zedelijk karakter en de trouw aan zijn woord. Zijn nageslacht leeft nog voort in de hem eens zoo dierbare stad. Bij de stichting van het historisch genootschap St. Nicholas Society, dat ook philantropie beoefent, was een Stuyvesant de eerste president. Zich naar waarheid een afstammeling te kunnen noemen in

[p. 1194]

de rechte lijn van S. of diens tijdgenooten geldt nog altijd als een adelbrief in de machtige Unie onzer dagen.

Zie: Schuyler - van Rensselaer, History of the city of New York in the 17th century (New York 1909); Wieder, De Stichting van N. York in Juli 1625. Uitg. der Linsch. Ver. ('s Gravenh. 1925); B. Fernow, The records of New- Amsterdam I-VIII, 1653-74; Eekhof, De herv. kerk in N. Amerika ('s Gravenh. 1913); van Laer, Van Rensselaer- Bowier manuscripts (Albany 1908); O' Callaghan, History of New Netherland (N. York 1855); Brodhead, Documents relative to the colonial history of N. York; Japikse, De verwikkelingen tusschen de Republiek en Engeland van 1660-1665, 397-404 ('s Gravenh. 1900); Wilson, New York, old and new (N. York 1907); Fiske, The dutch and quaker colonies in America (London 1899); Hoefman, Oudste nederl. nederzettingen in N. Amerika (Amsterd. z.j.).

Bartelds