Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Sebastiaan, Gysbert]

SEBASTIAAN (Gysbert), geb. waarschijnlijk omstr. 1585, gest. te Lontor (Banda) 19 Maart 1634. Als predikant in dienst getreden van de O.I.C., was hij den 28sten October 1628 op het schip Batavia uitgezeild met bestemming naar Java. De reis was aanvankelijk voorspoedig; aangezien echter de schipper François Pelsaert (dl. V, kol. 463) in den Indischen Oceaan de koers te veel oostelijk aangehouden had, verzeilde het schip den 4den Juni 1629 op een der klippen van de Abrolhos of Houtmansgroep op 28½^o Z.B., slechts 9 mijlen van de kust van Nieuw-Holland verwijderd. Het afbrengen van het schip bleek onmogelijk, doch de bemanning, in het geheel een driehonderd koppen, wist zich met vele levensmiddelen in veiligheid op de eilandjes te brengen en hun lot zou wellicht draaglijk geweest zijn, vooral toen men na lang zoeken drinkwater op het spoor gekomen was, als niet eenige leden der equipage, waaronder de onderkoopman, een gewezen apotheker uit Haarlem, het helsche plan beraamd hadden, alle geredden op een veertigtal na te vermoorden en vervolgens met medewerking van den kapitein, die eigenlijk de ziel was geweest van dit afschuwelijke opzet, naar een portugeesche haven in de straat van Malakka te stevenen om daar schip en lading te verkoopen. De schipbreuk had dit voorloopig wel verhinderd, maar het wachten was nu op den schipper, die zich in een open boot vergezeld van den opperkoopman naar Batavia begeven had om daar kennis te geven van de ramp.

Intusschen was een deel der passagiers, die er wellicht eenig vermoeden van hadden, wat hun boven het hoofd hing, naar elders uitgeweken. De kwaadwilligen zagen toen de kans schoon om hun slag te slaan, zoodat op hun gebied het misdadig opzet volkomen gelukte. Op den 12den Juli 1629 waren nog slechts 43 personen, waaronder 7 vrouwen, in leven. De ongelukkige predikant zag zijn geheele gezin, vrouw en kinderen, onder hun snoode handen vallen; slechts zijn dochter Judith bleef wel is waar in leven, maar ze was blootgesteld aan de gruwelijkste gewelddaden der moorddadige bende. Hij slaagde er in te ontkomen naar zijn vreedzamere lotgenooten, maar zijn dochter moest hij achterlaten. De onderkoopman, die zich kapitein-generaal liet noemen en in de sierlijkste uitmonstering rondliep, werd wel is waar gevangen genomen bij hun aanval op de welgezinden, wier aantal naar hun zin nog veel te groot was, maar de opvolger zette het helsche moordbewind voort. Intusschen werd den 17den Sept. een schip zichtbaar. De roovers verwachtten stellig, dat Pelsaert met een ander schip in aantocht was, maar ze hadden zich misrekend. De schipper was na een voorspoedige reis van slechts 29 dagen

[p. 1131]

behouden te Batavia aangekomen. Vernemende wat er gebeurd was, zond de overheid onmiddellijk een schip om de ongelukkigen af te halen van Batavia's kerkhof, den naam, waarin de boosdoeners in hun euvelmoed het eiland herdoopt hadden. Te Batavia had de overheid den schipper, die de aanleidende oorzaak van het onheil was geweest, aangehouden en den betrouwbaren opperkoopman tot hoofd der reddingsexpeditie benoemd, die sterk genoeg was en over voldoende middelen beschikte om de muiters te overmeesteren. Den onderkoopman werden de beide handen afgekapt en vervolgens werd hij met nog 7 andere hoofdaanleggers opgehangen. De overige samenzweerders werden in boeien geklonken naar Batavia gezonden om daar hun vonnis te vernemen.

Ds. Sebastiaan heeft er het leven afgebracht, doch omtrent zijn dochter vermelden de journalen uit die dagen niets. Zijn indische, zoo ontzettend tragisch begonnen loopbaan, is slechts zeer kort geweest. Hij stond te Groot-Banda of Lontor. Slechts vijf jaar heeft hij dat in onze zeevaartgeschiedenis schier eenige treurspel overleefd.

Zeyger van Rechteren (dl. IV, kol. 1127), een krankbezoeker, die met de vloot van Specx in Sept. 1629 te Batavia was aangekomen, schreef in zijn dagboek, dat hij aldaar den predikant gesproken heeft, wiens vrouw en kinderen van ons eigen volk vermoord waren, op een dochter na, die ‘noch van de schelmen met kracht ende gewelt gebruickt wert’. Zijn journaal verscheen in 1635 en voerde den titel: Journaal gehouden door Zeyger van Rechteren op zijne gedaene voyagie naar O.I. (Zwolle 1635). De eerste bekende uitgaaf van het reisverhaal der Batavia verscheen eerst in 1647 te Amsterdam: Ongeluckige voijagie van t' schip Batavia op de Oost Indiën. Gebleven op de Abrolhos van Frederik Houtman .... enz., uijtgevaeren onder den E. François Pelsert .... enz., vervatende de straffe de hantdadigers overkomen. Geschiet in de jaren 1628 en 29.

Zie: Heeres, Het aandeel der Nederlanders in de ontdekking van Australië (Leiden 1899); Tiele, Mémoire bibliographique sur les navigateurs néerlandais (Amsterd. 1867): van den Berg, Vijf jaren op Banda in Tijdschr. voor ind. taal-, land- en volkenk. XVIII (Batavia 1872), ook gebundeld in van den Berg, Uit de dagen der compagnie (Haarlem 1904).

Bartelds