Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Nihusius, Bartholdus]

NIHUSIUS (Bartholdus), geb. 1589 te Wolpe in Brunswijk, gest. 1657 te Hochheim bij Erfurt. Zijn ouders waren eenvoudige, behoeftige lieden van den lutherschen godsdienst. Toen hij dan ook, na de scholen te Goslar en te Verden bezocht te hebben, in 1607 aan de universiteit te Helmstad ging studeeren, moest hij zich voor zijn levensonderhoud als huisknecht verhuren bij Cornelius Martini, een luthersch Antwerpenaar van geboorte en zeer gefortuneerd. Deze trok zich het lot van den zeer begaafden jongen aan en gaf hem onderwijs in verschillende vakken. Later verkreeg hij een studiebeurs van den lutherschen bisschop van Verden en Osnabrück, Sigismund van Brunswijk, behaalde in 1612 den graad van meester in de vrije kunsten en wetenschappen, en werd in 1614 tot doctor gepromoveerd. Met de opleiding van twee saksische edelknapen belast, gaat hij naar de universiteit van Jena en komt in aanraking met het Hof van Saksen-Weimar, waar hij de paedagoog wordt van Bernard van Saksen-Weimar, den lateren veldheer van Gustaaf Adolf. Te Helmstad was Nihusius reeds in kennis gekomen met den geleerden Jezuïet Martinus Becanus van Mainz. In den zomer van 1622 verlaat Nihusius onverwacht en heimelijk Weimar en vestigt zich te Keulen in het huis der Broederschap van het H. Kruis. Hier wordt hij in het katholieke geloof onderricht door Leonardus Marius, president van het hollandsch college, die later pastoor zou worden van het amsterdamsche Begijnhof, (kol. 839), en gaat over tot de roomsche kerk. Priester gewijd, wordt hij rector van het huis der Broederschap, waar vooral bekeerlingen huisvesting vonden. Hierop kwam hij in een scherpen theologischen pennestrijd met Georgius Calixtus, professor te Helmstad en zijn voormaligen vriend en studiegenoot. Eigenaardig zijn de titels van zijn strijdschriften, b.v. Andabata Helmstedensis, sive somnium Georgii Calixti de convulso ab sese religionis Pontificiae fundamento recensitum a B^o Nihusio 1626’. Vertaald: De blinde ruiter van Helmstad of Nihusius' onderzoek van Calixtus' droom over het door hem omvergerukte fundament der pauselijke religie. Verder Calixtus castigatus, Calixtus gekastijd. Nihusius wordt vervolgens benoemd tot kanunnik van Hildesheim in de kerk van het H. Kruis, en tot proost van de cistersiënser-nonnen te Althaldersleben. In 1629 wordt hij abt van het premonstratenserklooster Ilefeld in den Harz, maar moet in September 1631 na den slag bij Breitenfeld uit de abdij wijken. Hierop is Nihusius zich te Amsterdam komen vestigen, met een geldelijke ondersteuning van de Congregatio de Propaganda Fide, die hij verkreeg door de gunst van paus Alexander VII, dien Nihu-

[p. 910]

sius nog als Fabio Chigi, toen hij nuntius te Keulen was, gekend heeft. Hij nam daar zijn intrek bij de wed. Maarten van Papenbroeck op de Heerengracht ‘bij het Blaeue Huys’, waar de katholieken een schuilkerk hielden. Ook Leonardus Marius was in 1632 te Amsterdam gekomen. Nihusius was door den vicarius Philippus Rovenius ook belast met geestelijke bediening te Haarlem. Te Amsterdam was Nihusius geregeld werkzaam op de beroemde drukkerij van Blaeu, als corrector voor de vele katholieke boeken die van zijn pers kwamen. Blaeu gaf twee door Nihusius uit het Grieksch vertaalde werken uit van Leo Allatius, bibliothecaris der Vaticaansche Bibliotheek, n.l. Hodoeporicon, of Reize van Joannes Phocas door het Heilig Land, en De ecclesiae occidentalis atque orientalis perputia concensione L. III (1648), Over de voortdurende samenstemming der Westersche en Oostersche Kerk. Bij dit laatste werd gevoegd een herdruk van Nihusius' geschrift: Disputatio de Communione sub utraque specie, d.i.: Verhandeling over de communie onder twee gedaanten. Nihusius beijverde zich krachtig om bekeerlingen voor de Kerk te winnen, en schreef met dit doel een merkwaardig boek: Ars nova dicto S. Scripturae unico lucrandi e Pontificiis plures in partes Lutheranorum, d.i.: Een nieuwe kunst om met één enkele schriftuurplaats zeer veel Pausgezinden voor de partij van Luther te winnen. In dit, reeds in 1632 verschenen geschrift, dat hij een ‘irenisch boek’ noemt, noodigt hij Calixtus en de andere helmstadsche hoogleeraren uit, het bewijs te leveren, dat de Kerk niet overeenstemt met de oudste kerkvaders en kerkelijke schrijvers. Toen hij nog te Keulen woonde, was Nihusius reeds in briefwisseling met Caspar Barlaeus. Te Amsterdam was hij bevriend met Gerardus Vossius en sloot hij een innige vriendschap met Joost van den Vondel, die hem in 1653 een dichterlijken brief schreef: Aen den Hooghwaerdigen en Hooghgeleerden Heer Bertholdus Nieuhusius, die toen reeds Nederland verlaten had en te Regensburg verbleef, waar hij tot wijbisschop van Erfurt werd benoemd in het diocees van Mainz.

Zie: H.J. Allard in Jaarboekje van Jos. Albertus Alberdingk Thijm, en de verschillende daar aangehaalde schrijvers.

Sterck