Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Moreau, Jean Victor]

MOREAU (Jean Victor), geb. 14 Febr. (18 Aug.) 1763 te Morlaix (Finistère), overl. 2 Sept. 1813 te Laun bij Dresden, was de zoon van Gabriel Louis Moreau, een zeer geacht advocaat, die ten tijde, dat zijn zoon zich aan het hoofd zijner divisie van Sluis meester maakte, door de revolutionnaire rechtbank van Brest tot de guillotine werd veroordeeld. Jean Victor studeerde aanvankelijk te Rennes in de rechten, doch toen in 1789 de revolutie uitbrak en de nationale garde georganiseerd werd, richtte hij eene compagnie kanonniers op. 10 Sept. 1791 werd hij commandant van het 1e bataljon vrijwilligers van Ille-et-Vilaine. Hij diende eerst in het Noorder-leger onder Dumouriez, later onder Jourdan, ten slotte onder Pichegru. In het laatst van 1793 werd hij door de vertegenwoordigers der Conventie tot brigade-generaal (goedgekeurd bij decreet van 6 Febr. 1794), en op

[p. 881]

voordracht van Pichegru, reeds twee maanden daarna (14 April 1794) tot divisie-generaal bevorderd. De 2e divisie, waarvan hem het commando was opgedragen, maakte aanvankelijk den linkervleugel van het Noorder-leger uit, en veroverde in 1794 achtereenvolgens Meenen, Yperen, Brugge, Ostende, Nieuwpoort en Sluis, welke laatste vesting door generaal W.H. van der Duyn eerst na eene dappere verdediging van anderhalve maand (3 Juli-26 Aug. 1794) werd overgegeven.

Na voorts een belangrijk aandeel genomen te hebben in de verovering van de Republiek der Vereenigde Nederlanden, verkreeg Moreau, toen Pichegru tot het commando over het Rijn- en Moezel-leger geroepen werd (24 Maart 1795), het commando over het Noorder-leger, en hij verving zijn vorigen chef eveneens in diens nieuwe commando 19 April 1796 (datum van aankomst in zijn hoofdkwartier Hagenau). In Juni d.a.v. rukte hij overwinnend Zuid-Duitschland binnen tot diep in Beieren, waarna hij tot den terugtocht moest besluiten, toen het noordwaarts van hem opereerende Sambre- en Maas-leger, onder Jourdan, door aartshertog Karel over den Rijn werd teruggedrongen. Hij verwierf toen nieuwe lauweren bij de leiding van den terugtocht door het Höllenthal in het Schwarzwald. De Fransche strijdkrachten werden daarna opnieuw georganiseerd, waarbij aan Moreau het opperbevel over het Sambre- en Maas-leger en over het Rijn- en Moezelleger werd toevertrouwd. In Maart rukte hij nogmaals Zuid-Duitschland binnen; doch het door generaal Bonaparte in Italië gesloten verdrag van Leoben (18 April 1797) maakte aan de krijgsverrichtingen een einde.

18 fructidor an V (4 Sept. 1797) heeft te Parijs de bekende staatsgreep plaats, waarbij ook Pichegru werd gevangen genomen. Den volgenden dag schrijft Moreau uit zijn hoofdkwartier Straatsburg aan den directeur Barthélemy over wat hem bekend was van de onderhandelingen tusschen Pichegru en den hertog van Condé. Hij had - zooals hij schrijft - niet over zich kunnen verkrijgen, om zijn vroegeren chef en krijgsmakker eerder aan te klagen en verzocht den directeur om raad, hoe in dezen te handelen. Naar Parijs ontboden, werd hij 23 Sept. d.a.v. op wachtgeld gesteld. Een jaar later werd hij evenwel weder benoemd tot inspecteur van de infanterie van het leger van Italië. 12 Nov. 1798 is hij te Milaan. In die betrekking heeft hij tweemaal, na de nederlagen van Schérer bij Legnano (28 Maart 1799) en Magnano (5 April 1799), en na het sneuvelen van Joubert bij Novi (15 Augustus), onder zeer moeilijke omstandigheden het opperbevel moeten op zich nemen, wat hij 21 Sept. weder aan Championnet overgaf.

9 October d.a.v. is Moreau te Parijs. Den voorgaanden dag had generaal Bonaparte, uit Egypte teruggekeerd, te Fréjus voet aan wal gezet; 18 brumaire an VIII (9 Nov. 1799) joeg hij te St. Cloud de volksvertegenwoordiging uiteen, waarna hij Frankrijk eene nieuwe staatsregeling schonk, het Consulaat. Moreau, die bij deze gelegenheid voor het eerst met Bonaparte kennis maakte, had tijdens den staatsgreep de taak gehad om de directeuren Gohier en Moulins in het Luxembourg te bewaken. Korten tijd daarna (23 Nov.) werd bij consulair besluit Moreau benoemd tot opperbevelhebber van de vereenigde legers van Helvetië en van den Rijn. Na de eerste krijgsverrichtingen in Zuid-Duitschland, die met een wapenstilstand van Hohenlinden (oostwaarts van München) den 30en Sept. 1800 een einde namen, werd Moreau te Parijs door den Eersten Consul met groote onderscheiding bejegend, terwijl Josephine een huwelijk wist tot stand te

[p. 882]

brengen tusschen hem en mej. Hulot, eene creoolsche, dochter van een groot grondbezitter op Isle de France en Bourbon. Twee dagen na het sluiten van het huwelijk (8 Nov. 1800, op den jaardag van den staatsgreep) vertrok Moreau weder naar het leger; de wapenstilstand had niet tot een vrede geleid. Moreau rukte weder Zuid-Duitschland binnen en behaalde eene schitterende overwinning op den aartshertog Johan bij Hohenlinden (3 Dec. 1800). Een wapenstilstand, die spoedig door den vrede van Luneville gevolgd werd (9 Febr. 1801), maakte opnieuw aan de krijgsverrichtingen een einde. Moreau werd, ook door den Eersten Consul, die tegelijkertijd in Italië groote voordeelen behaald had, met eerbewijzen overladen. Na dien tijd ontstond evenwel eene verkoeling tusschen beide veldheeren, voornamelijk door toedoen van Moreau's echtgenoote en schoonmoeder, die zijne jaloezie wisten op te wekken en in hem het geloof aanwakkerden, dat hij een evenknie van Bonaparte was, welke ten onrechte alle eer en voordeelen aan zich trok. Het einde van die tweespalt speelt zich af in het zgn. royalistisch complot in 1804, waarin, na den politieken moord op den hertog van Enghien, Moreau en Pichegru betrokken werden. Beiden werden gevangen genomen; Pichegru werd geworgd in zijn cel gevonden en Moreau, dien men als landverrader had hopen ten val te brengen, werd tot twee jaren gevangenisstraf veroordeeld. Op verzoek van zijne echtgenoote werd hem evenwel vergund, zich naar Amerika te begeven. Zijn verbittering tegen Napoleon groeide tot haat tegen Frankrijk, en in 1813 gaf hij gehoor aan aanzoeken van keizer Alexander I, vermoedelijk ook van Metternich, om naar Europa over te komen en zich bij de vijanden van Frankrijk aan te sluiten. Hij diende den Verbondenen van raad, en in den slag van Dresden werd hij den 27 Augustus in de onmiddellijke nabijheid van den russischen czaar en den koning van Pruisen door een franschen kanonskogel doodelijk getroffen. Zijn lijk werd gebalsemd overgevoerd naar St. Petersburg, waar het in de katholieke kerk werd bijgezet. Keizer Alexander gaf aan mevrouw Moreau 500.000 roebels ten geschenke en verleende haar een pensioen van 30.000 roebels. Na haar terugkomst in Frankrijk vereerde Lodewijk XVIII haar den maarschalkstaf, dien hij ‘voor haar man bestemd had’, en kende haar nog een pensioen toe van 12.000 francs. Zij bleef tot aan haar dood (1821) den titel voeren van ‘Madame la maréchale’.

De omstandigheden in aanmerking genomen, heeft Moreau, hoewel in 1794 als veroveraar de oude Rep. der Vereenigde Nederlanden binnengetreden, bij zijn vertrek in 1796 een goeden naam achtergelaten. Nadat zijne divisie Sluis had ingenomen, trok zij, na eenigen rusttijd, van Brugge naar de Maas, waar zij in het laatst van Sept. 1794 aankwam en bevel ontving om Venlo in te nemen. Tijdens dit beleg, omstreeks half October (18 October was hij reeds in den Bosch) werd Moreau naar het hoofdkwartier van het Noorder-leger geroepen, om tijdelijk Pichegru, die zich ter genezing van een huidziekte naar Brussel zou begeven, te vervangen; 23 Oct. gaf P. hem het commando over; 9 of 16 Dec. (Sabron, II, 84 en 119) was hij teruggekeerd. Tijdens deze waarneming van het opperbevel had de overgave van Venlo plaats (24 Oct.), bezetten de Franschen Nijmegen (7 Nov.) en mislukte een door Daendels geleide poging om de Bommelerwaard te bezetten (11 Dec.). Nadat Pichegru het commando weder op zich had genomen, hield hij Moreau als 2en bevelhebber of als raadgever in het hoofdkwartier bij zich. Het bevel over de 2e divisie werd

[p. 883]

gedurende het verdere verloop van den veldtocht door Vandamme gevoerd.

18 December viel de felle vorst in, die den toegang tot het hart der Republiek opende; 27 Dec. trokken de Franschen over de Maas, en den weg nemende over Bommel en Kuilenburg, doen Pichegru en Moreau 18 Januari 1795, hun intocht in Utrecht. Den volgenden dag is Moreau, met generaal Salme en een deel van diens brigade (behoorende tot de 4e divisie), Pichegru vooruitsnellende, in Amsterdam, waar hij den 21. van het hollandsche krijgsvolk den eed afneemt, om niet meer tegen de Franschen te zullen strijden; 22 Januari trekt hij met ongeveer 50 huzaren over Haarlem en Leiden naar den Haag, waar hij tegen den middag aankomt, zijn intrek neemt in den Ouden Doelen en den volgenden dag, evenals in Amsterdam, aan het hollandsche garnizoen den eed afneemt. 23 Januari en volgende dagen komen aldaar grootere afdeelingen fransche troepen binnen, niet van de zijde van Amsterdam, maar uit Brabant, van waar de divisie-Bonneau over het ijs, langs den Biesbosch over Dordrecht naar Rotterdam was opgerukt en gedeeltelijk over Delft den Haag binnentrok. Den 23. kwamen ook Pichegru en den volgenden avond tegen middernacht de fransche representanten in den Haag hun intrek nemen.

Zoodra aldaar maatregelen waren getroffen voor het in werking stellen van eene nieuwe regeering, ontving Moreau van Pichegru opdracht, om de provincie Zeeland voor de Franschen op te eischen. Den 4. Februari, 's morgens, kwam hij, alleen vergezeld door zijn aide-de-camp, in Middelburg aan, op welken datum in den middag de deputatie uit de Provinciale Staten terugkwam uit Breskens, waarheen zij de instemming met de door den franschen generaal Michaud gestelde eischen hadden teruggebracht. Na den 7. Februari van het hollandsche krijgsvolk den eed te hebben afgenomen, om niet meer tegen de Franschen te zullen strijden, stelde hij ook hier orde op de regeeringszaken, zooals Pichegru en de representanten het hem hadden voorgeschreven.

Omstreeks 24 Maart d.a.v. vertrok Pichegru, aan wien het commando over het Rijn- en Moezel-leger was opgedragen, naar Parijs en trad Moreau als opperbevelhebber van het Noorder-leger op. Den 13. April vestigde hij zijn hoofdkwartier te Utrecht hetwelk den 16. Juli naar Gorkum verlegd werd, korten tijd, nadat generaal Desbruslys (1757-1809) hier te lande was aangekomen, om de betrekking van chef van den generalen staf bij het Noorder-leger te vervullen. Nadat den 16. Mei 1795 het alliantie-tractaat tusschen de beide republieken gesloten was, werden achtereenvolgens verscheidene halve brigades infanterie en regimenten cavalerie van het Noorder-leger, ook om dit tot de bij het tractaat vastgestelde sterkte van 25.000 man terug te brengen, ter versterking naar andere legers afgezonden. Een sterkte-staat van 14 Dec. 1795 wijst aan, dat het aantal divisiën, toen tot drie was teruggebracht, aangevoerd door de generaals Souham, Desjardins en Macdonald.

In den aanvang van zijn opperbevelhebberschap werd aan Moreau opgedragen, te zorgen, dat de organisatie van het nieuw op te richten bataafsche leger niet tot stand gebracht zou worden, vóórdat de vredesvoorwaarden door de Staten-Generaal waren aangenomen. Toen werd de bataafsche republiek vrij en onafhankelijk verklaard en mocht zij een eigen leger inrichten. Den 8. Juli 1795 werd het plan van organisatie daaromtrent vastgesteld. Over dit bataafsche leger heeft Moreau niet het bevel gevoerd.

[p. 884]

In Februari 1796 werd de medewerking van den franschen opperbevelhebber ingeroepen om den tegenstand in de provinciën Friesland, Groningen en Zeeland tegen het bijeenroepen van eene Nationale Conventie, die eene nieuwe staatsregeling zou ontwerpen, te breken, hetgeen zonder veel vertoon van militaire macht werd bewerkstelligd. Van gewelddadig optreden heeft ook Moreau zich zooveel mogelijk onthouden. In een van de eerste dagen van April 1796 heeft hij ons land verlaten.

Zijn portret is gegraveerd door R. Vinkeles, P. Andonin, A. Boilly, J. Chapman, J. Hopwood e.a. en gelithografeerd door Delpech.

Zie: Lievyns, Verdot et Régat, Fastes de la légion d'honneur (Paris 1845) III, 425; Claude Fauriel, Les derniers jours du Consulat (Paris 1889); Huon de Penanster, Une conspiration de l'an XI et de l'an XII (Paris 1896); alle boeken, waarin de oorlogen der groote revolutie, de samenzwering tegen den Eersten Consul in 1804, en de omwenteling in ons land in 1795 beschreven zijn; H.T. Colenbrander, R.G.P. I en II, alphabetisch register der persoonsnamen; dezelfde, De Bataafsche Republiek (Amst. 1908) 57, 60, 80 en 81; F.H.A. Sabron, De oorlog van 1794-95 op het grondgebied van de Rep. der Ver. Nederlanden (Breda 1892-93) 2 dln.; Louis Heitz, Le général Salme (Paris 1895) 161, 164, 169 en 171; Mémoires du général Bon. Thiébault (Paris 1895) V. table alphabetique des noms cités; Theod. Jorissen, De overgave van Amsterdam in Januari 1795 (Amsterdam 1884), 133, 134; Archief van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (1917), 59; Correspondentie- en orderboeken van Dardenne (Manuscript, aanwezig in het Algemeen Rijksarchief).

Koolemans Beijnen