Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Grooff, Mgr. Jacobus]

GROOFF (Mgr. Jacobus), geb. te Amsterdam 20 Sept. 1800, overl. te Paramaribo 29 April 1852, eerste bisschop van de bij decreet der Congregatio de Propaganda Fide van 20 Sept. 1842 tot Apostolisch vicariaat verheven missie van Batavia. Hij studeerde theologie aan het Groot-Seminarie te Warmond en werd te Munster priester gewijd, 9 Augustus 1825. In hetzelfde jaar vertrok hij naar de missie van Suriname, waar hij in het begin van 1827 werd benoemd tot opvolger van den apostolischen prefect Martinus van der Weijden. Daar nam hij een werkzaam aandeel aan de bestrijding der melaatschheid, werd zelf tot driemaal toe door die ziekte aangetast en het scheelde weinig of hij had zijn opofferende naastenliefde met den dood moeten bekoopen. Ondertusschen had zijn werkzaamheid zeer de aandacht getrokken. In 1842 werd Grooff tot apostolisch vicaris van het nieuw opgerichte vicariaat van Batavia verheven. Niettegenstaande de uitvoerige supplieken, die hij tot Rome richtte, ontving Grooff den last om in Holland zoo spoedig mogelijk de bisschopswijding te gaan ontvangen en zich voor te bereiden voor zijn nieuwen werkkring. Hij verliet Suriname 10 October 1843. Te Leiden ontving hij 26 Februari 1844 uit handen van mgr. van Wijckersloot de bisschoppelijke wijding. Den 8en April 1844 volgde zijn benoeming tot assistent-bisschop bij den pauselijken troon. In een audiëntie bij den Koning beloofde Zijne Majesteit hem zijn bescherming. Hij vertrok den 6den December 1844 van den Helder in gezelschap van vier andere missionarissen J.D. Escherich, B. Kerstens, J.v.d. Brandt en A. Heuvels naar de missie in Nederlandsch Oost-Indië. Na een minder voorspoedige reis kwamen zij den 21 en April 1845 te Batavia aan. 28 April maakte G. zijn opwachting bij den waarnemenden gouverneur-generaal J.C. Reijnst. Deze bracht G. onder het oog, dat hij en zijn medehelpers niet als dienstdoende geestelijken konden worden erkend, daar zij de hoedanigheid van ambtenaar misten; immers de gouverneur had dienaangaande geen aanschrijving van het Departement van Koloniën ontvangen. Gelijke bedenking had G. vóór zijn vertrek geuit tegenover den Minister van Koloniën, die hem echter gerustgesteld had met de mededeeling, dat zij toch vertrokken met voorkennis en goedvinden des Konings. Toch zou juist het gemis van dat radicaal hun de grootste moeilijkheden baren. Wel werd het bedoelde radicaal aan hen gegeven bij K. Besl. van 12 Dec. 1845 nr. 126, doch dit kwam eerst na de verbanning der missionarissen in Indië aan. De moeilijkheden begonnen reeds, toen den 22en Mei 1845 de aanvrage van Heuvels en Kerstens tot kapelaans, respectievelijk te Semarang en Soerabaja, werd geweigerd. Deze zouden echter nog door grootere gevolgd worden.

Onverschrokken van geest, een man van onkreukbare trouw aan den Heiligen Stoel als hij was, kan het geen verwondering wekken, dat Grooff aanhoudend in botsing kwam met de Regeering en het indische staatsrecht dier dagen. In het licht, dat de persoonlijkheid van G. op de feiten werpt, worden deze verklaarbaar. Zoo zal het niet als onverdraagzaamheid kunnen worden beschouwd, als G. dispensatie weigert voor een gemengd huwelijk, omdat de door Rome gestelde voorwaarden niet werden aanvaard. Toch werd dit door Protestanten

[p. 502]

en vele Katholieken als zoodanig opgenomen. Veel dreigender werd de stemming tegen Grooff, toen hij Grube, pastoor van Semarang, Cartenstat (zie dit deel kol. 280) pastoor van Soerabaja en van Dijk, onderpastoor te Batavia suspendeerde, die zich te weinig priesterlijk gedroegen. Het kerkbestuur van Semarang nam openlijk stelling tegen hem door het sluiten der kerk.

Heuvels, door G. naar Semarang gezonden, om pastoor Grubbe den suspensiebrief te overhandigen, diende dan ook een klacht in bij den resident en G. wendde zich met een verzoek tot den waarnemenden gouverneur-generaal, doch niets mocht baten. Beiden hadden geen ander gevolg dan dat den 29. September een gouvernementsbesluit verscheen, waarbij Heuvels van Semarang werd verwijderd en tevens werd medegedeeld, dat ook Kerstens door G. naar Soerabaja gezonden, ter vervanging van Cartenstat, van Soerabaja zou verwijderd worden, indien hij zich waarnemend pastoor durfde noemen. Intusschen was den 27. September te Batavia aangekomen de Gouverneur-Generaal Jan Jacob Rochussen, die den 30. September het Bestuur aanvaardde. Reeds op de audiëntie, waarop G. verscheen, bleek, dat van dezen bewindsman voor hem niet veel goeds te verwachten was. Deze ontving de klachten van Semarang en Soerabaja uit tegen G. ingebracht en zond de desbetreffende stukken door aan G. om consideratie en advies onder bijvoeging eener missive, waarin werd geëischt: 1e overlegging der suspensiebrieven (van Cartenstat, Grube en van Dijk), 2e. afschrift der bevelen, welke vroeger aan de gesuspendeerde geestelijken waren gegeven (uitgezonderd hetgeen rechtstreeks op de regeling der godsdienstoefening betrekking mocht hebben). G. antwoordde op beide stukken, doch weigerde de afschriften, daar hij hieromtrent slechts aan den Heiligen Stoel verantwoording verschuldigd was. Welken indruk dit antwoord van Grooff maakte op den gouverneur-generaal, die bij gelegenheid der audiëntie, waarover wij spraken, als zijn meening had te kennen gegeven, dat elk departement, of college, van welken aard ook, afhankelijk was van het indisch bestuur en hij derhalve een afzonderlijk gezag, onder welken titel ook, nimmer zou erkennen, is duidelijk. Bovendien had de nieuwe landvoogd op bedoelde audiëntie zijn misnoegen doen blijken over de ‘onkoloniale handelswijze’ van G. in Indië en over de suspensie van de pastoors van Semarang en Soerabaja, door den gouverneur-generaal als zoodanig benoemd. Bij besluit van den gouverneur-generaal van 15 Nov. 1845 nr. 3, werd Kerstens dan ook van Soerabaja verwijderd, ‘omdat hij zich niet ontziet openbaren dienst in de R.K. Kerk te verrichten zonder daartoe overeenkomstig de bestaande verordeningen bevoegd te zijn’. In dit besluit werd eveneens aan Kerstens, Heuvels, Escherich en van den Brand verboden eenige godsdienstoefeningen in Indië te verrichten.

G. besloot nu zijn vertrouweling en secretaris Escherich naar Holland te zenden om zijn zaak te gaan bepleiten bij de hooge geestelijkheid en de tusschenkomst van het ministerie van R.K. Eeredienst in te roepen. Einde Januari 1846 kwam Escherich in Holland aan, doch inmiddels had G. van den gouverneur-generaal een kabinetsmissive d.d. 8 Dec. 1845, nr. 249 ontvangen houdende een gebiedend verzoek de suspensie der pastoors van Semarang en Soerabaja in te trekken. Daar G. weigerde aan het verzoek te voldoen, ontving hij op 18 Januari 1846 een brief met het verzoek zich te vervoegen bij den

[p. 503]

gouverneur-generaal en waarop onmiddellijk antwoord werd verwacht. Grooff ging daags daarna naar den gouverneur-generaal. Wederom richtte deze tot hem de vraag of hij van plan was de suspensie tijdelijk op te heffen of te wijzigen, wat deze weigerde. Grooff werd nu in zijn geestelijke bediening geschorst en moest binnen veertien dagen Java verlaten. Men stond G. toe uit eigen beweging te vertrekken, waarop echter G. antwoordde dat hij zonder toestemming van Rome zijn post niet mocht verlaten, ofschoon hij wel overtuigd was tegen de macht der regeering niets te vermogen.

Als gevolg van genoemde conferentie verscheen den 20. Januari de adjudant van den gouverneur-generaal bij G. en overhandigde een ‘Extract uit het Register der Besluiten van den gouverneur-generaal’ Batavia 19 Januari 1846 litt A., waarbij Grooff in zijn functie werd geschorst, hij met zijne assistenten J.D. Escherich, A. Heuvels, B. Kerstens en J.v.d. Brand uit Indië werd verbannen en hun een tijd van veertien dagen werd gelaten tot regeling hunner zaken en de directeur der producten en civile magazijnen werd belast te zorgen voor den vrijen overtocht van de bannelingen naar Nederland. Tevens werden bij dit besluit Cartenstat, Grube en van Dijk belast met de tijdelijke waarneming der kerkelijke diensten, respectievelijk te Batavia, Semarang en Soerabaja.

Den 3den Februari vertrok mgr. G. naar Nederland, waar hij 11 Juni in het Niewediep landde.

Niet zooals zekere partij in den lande gewenscht had, werd Grooff van zijn waardigheid van vicarius apostolicus van Batavia ontheven. Om verdere onaangenaamheden te voorkomen, benoemde Pius IX Mgr. Grooff tot apostolisch visitator van Suriname, 1 Dec. 1846; voor het bestuur der Oost-Indische Missie werd hem een coadjutor met recht van opvolging toegevoegd. Mgr. Grooff vertrok 23 Mei 1847 naar de hem steeds dierbaar gebleven missie van Suriname, waar hij 29 April 1852 te Paramaribo overleed.

Het zal blijven getuigen voor den rechtvaardigheidszin van koning Willem II, dat hij ten aanzien der kerkelijke handelingen openlijk de partij koos van Grooff tegenover de weerspannige priesters en den gouverneur-generaal, door bij Kon. besl. van 5 Mei 1846 nr. 65 de rechten van dienstdoend geestelijke van Grube, Cartenstat en van Dijk in te trekken.

Zijn portret is gelithografeerd door H.W. Couwenberg, C.W. Mieling en W.v. Wouw.

Zie: Arn. J.H. van der Velden S.J. De Roomsch- Katholieke Missie in Nederlandsch Oost- Indië 1808-1908 (Nijmegen 1908) daarin de Bijlagen IX tot en met XV en de literatuuropgaaf pag. 395.

Kleijntjens