Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Emmius, Ubbo]

EMMIUS (Ubbo), zoon van den lutherschen predikant Emme Dijken, geb. te Greetsiel in Oost-Friesland 5 Dec. 1547, gest. te Groningen 5 Dec. 1625. Zijn eigenlijke naam was Ubbe Emmen, dien hij later latiniseerde. Van zijn jeugd is weinig bekend. In 1570 werd hij ingeschreven aan de universiteit van Rostock, waar hij o.a. de lessen van Chytraeus volgde. In 1575 begon hij een groote reis door Europa, die hem te Genève bracht; hij kwam hier zeer sterk onder den invloed van Beza. In 1578 was hij in zijn geboorteplaats terug. Het volgende jaar werd hem tegelijk het ambt van predikant en dat van rector der latijnsche school te Norden aangeboden; hij heeft dus blijkbaar zoowel in de godgeleerdheid als in de letteren gestudeerd. Emmius aanvaardde het rectoraat. Hij bleef te Norden tot 1587, toen kerkelijke geschillen hem dwongen zijn ontslag te nemen: voor den Calvinist was in het luthersche Norden geen plaats. Nog in hetzelfde jaar werd hem het rectoraat te Leer aangeboden, dat hij aanvaardde. Te Leer maakte Emmius kennis met tal van ballingen uit Groningen en de Ommelanden, die na 1580 voor de vervolging uit hun vaderland waren gevlucht; voor zijn toekomst is dat voor Emmius van beslissende beteekenis geworden. Want toen eindelijk in 1594 Groningen door Maurits was genomen en de nieuwe toestanden waren geregeld, keerden de ballingen terug; zij waren juist de aanzienlijke mannen, die

[p. 409]

de leiding der zaken in het nieuwe gewest Stad en Lande in handen namen. De nieuwe calvinistische stadsregeering begon ook onmiddellijk met de hervorming van het schoolwezen naar de nieuwe beginselen. Daartoe werd de geleerde en energieke Emmius uit Leer geroepen; in 1595 werd hij door den groningschen raad benoemd tot rector der latijnsche school. De twintig jaren, die daarop zijn gevolgd, zijn de beste en ook de vruchtbaarste van Emmius' leven geweest. In korten tijd heeft hij de oude school weer opgevoerd tot haar vroegeren bloei. Zijn wetenschappelijk historisch werk kwam in deze jaren tot volle ontplooiing. Maar hij schreef niet alleen historie, hij maakte ze ook. In Groningen bekleedde hij een invloedrijke plaats in het kerkelijk en politiek leven der stad. Niet alleen had hij grooten invloed in Groningen, maar ook in zijn vaderland Oost-Friesland, waar hij Emden met raad en daad steunde tegen het grafelijk gezag. Aan Emmius is het ook toe te schrijven, dat na lange voorbereiding in 1614 de groningsche academie werd opgericht. Het sprak van den aanvang af van zelf, dat hij een der eerste hoogleeraren zou worden; bij de benoeming der anderen, waaronder leerlingen en vrienden van Emmius waren, werd hij voortdurend geraadpleegd. De nieuwe universiteit is den 23. Augustus 1614 plechtig ingewijd. Emmius werd de eerste hoogleeraar in de grieksche philologie en in de geschiedenis en bovendien de eerste rector magnificus. Het professoraat heeft hij tot zijn dood vervuld. Emmius huwde in 1582 te Norden Theda Tiabbern, die hem reeds het volgende jaar ontviel. Hij hertrouwde daar in 1586 met Margareta van Bergen, die hem overleefde.

Emmius is als wetenschappelijk man voornamelijk historicus geweest. Wil men hem in zijn volle wetenschappelijke waarde zien, dan moet men zijn groote friesche geschiedenis ter hand nemen, zijn Historiarum Frisicarum decades, zijn levenswerk, verschenen van 1596 tot 1615; zij zijn herdrukt met eenige kleinere studiën over de friesche geschiedenis in de groote folio, die in 1616 bij Louis Elsevier te Leiden verscheen. In de indeeling in decaden herkent men de navolging van Livius, die het voorbeeld was van alle humanistische geschiedschrijvers. Maar van Livius onderscheidt Emmius zich door zijn scherpe critiek van de bronnen, vooral die der oudste geschiedenis van Friesland. Met vaste hand heeft hij alle fabels uit de friesche historie uitgewied. Door zijn critiek heeft hij veel dierbare vaderlandsche tradities aangetast en opgeruimd, wat hem veel tegenspraak en zelfs vijandschap heeft bezorgd. Maar juist daarom is zijn werk van waarde; hij gaf de eerste wetenschappelijke geschiedenis van Friesland.

Van Emmius' ander werk is te noemen de Historia nostri temporis, een geschiedenis van Oost-Friesland in zijn dagen tot 1610, die eerst te Groningen in 1734 is uitgegeven. Verder: De agro Frisiae inter Amasum et Lavicam flumina deque urbe Groninga in agro eodem; et de iure utriusque cum serie magistratuum praecipuorum (Gron. 1605 herdr. Gron. 1646); Vita Mensonis Altingii (Gron. 1728); Guilielmus Ludovicius comes Nassoviae (Gron. 1621); Opus cronologicum novum (Gron. 1619, 1620); Genealogia universalis (L.B. 1620); Graecia vetus (Gron. 1626; herdr., 1632; later opgenomen in den Thesaurus antiquitatum Graecarum van Gronovius). Bovendien is er nog een zeer groote nalatenschap in handschrift van Emmius voorhanden in de universiteitsbibliotheek te Groningen en het Staatsarchief

[p. 410]

te Aurich. Emmius is terecht door Möhlmann aldus gekarakteriseerd: ‘ein Mann von trefflichen Anlagen, bewunderenswürdigem Fleisse, hoher classischer Bildung, schwärmend für die Verherrlichung seiner Nation, für Freiheitsideen und Wahrheit, insbesondere auch durchdrungen von dem reformirten, seines dafürhaltens dem reinen und ächten Christenthum - aber auch, was bei Schulmännern keine Seltenheit ist, von seinen Meinungen zu sehr eingenommen und deshalb nicht selten eines absprechenden Wesens.’

Een geschilderd portret van 1618 is in de universiteitsbibliotheek te Groningen, twee andere in het museum en nog een in het raadhuis aldaar, van alle zijn de schilders onbekend; gegraveerde portretten zijn er door S. à Lamsweerde en een onbekend kunstenaar.

Zie: Gomarus, Programma funebre Ubbonis Emmii (Gron. 1625); Mulerius, Ubbonis Emmii Elogium (Gron. 1628, herdr. 1728); Effigies et vitae professorum academiae Groninga-Omlandicae, 39 vlg.; Saxe, Onomasticon IV, 49 vlg.; Brenneisen, Ostfriesische Historie und Landesverfassung, passim; Tjaden, Das gelehrte Ostfriesland, in voce; Almanak der Academie van Groningen voor 1814, 55 vlg.; Rothermund, Das gelehrte Hannover (Bremen 1823) I, 555 vlg.; Jonckbloet, Gedenkboek der hoogeschool te Groningen. Bijlagen. Levenschetsen der Groninger hoogleeraren, 3 vlg.; Möhlmann, Kritik der Friesischen Geschichtsschreibung (Emden 1863), passim; Briefwechsel des Ubbo Emmius herausgegeben von H. Brugmans und F. Wachter (I, Aurich 1911; II, Haag 1923); Academia Groningana MDCXIV-MCMXIV (Gron. 1914), 241 vlg.; Brugmans, Ubbo Emmius en zijn correspondentie in Tijdschrift voor geschiedenis XXXIX, 289 vlg.

Brugmans