Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 7

[Cuyp, Aelbert]

CUYP (Aelbert) werd geb. te Dordt in Oct. 1620 en is in Nov. 1691 overl. en begraven in de St. Augustinuskerk aldaar. Hij was de zoon van den schilder Jac. Gerr. Cuyp en van Aertken Corn. van Cootens uit Utrecht. In 1658 huwde hij met de rijke Cornelia Bosman, weduwe van Joh. v.d. Cornput en moeder van drie kinderen. Zij stierf 29 Nov. 1689. Cuyp kwam door dit huwelijk, waaruit een dochter geboren werd, in een patricische familie, werd diaken van de Ned. Hervormde gemeente, heilige gasthuismeester van het pesthuis der Groote Kerk (1675-76) en medelid van de Hooge Vierschaar 1680-82. Zooals uit zijn werken blijkt, is hij in Arnhem, Kleef en Nijmegen geweest; ook moet hij in latere jaren de Rijn- en Maasstreken bezocht hebben. Op lateren leeftijd woonde hij op Dordtwijk bij Dordrecht (in 1856 werd dit gebouw gerestaureerd, men liet een gedeelte met deurschildering onaangeroerd, maar een handelaar gen. Lamme verkocht de aanwezige schilderijen voor ƒ 100 per stuk naar Engeland). Het devies van C. was volgens Houbraken ‘In harde rijksdaalders komt de mot niet’. Men vertelt van Cuyp, dat hij het schilderen slechts uit liefhebberij deed, omdat hij zoo rijk was. Hij was echter kunstenaar van beroep en schilderde voor geld. Cuyp is de schilder van het door de zon bestraalde holl. landschap met bruine koeien en hier en daar kleine figuurtjes; later komen er meer dieren en menschen op zijn schilderijen voor, en grootscher wordt hij wat betreft de lucht en het licht. Behalve dergelijke landschappen, schilderde hij jachten, paardewedden, rijscholen, paarden, ijsgezichten, een enkele bijbelsche voorstelling, stillevens, gevogelte, enkele kerkinterieurs en portretten. Cuyp gaat uit van den stijl van Jan van Goyen; zijn vroege werken zijn echter wat droog, doch later worden zijn schilderijen frisscher.

Zeer weinige zijn er maar gedateerd, de vroegste zijn van 1639. In 1650 bereikte hij zijn hoogtepunt, zijn meeste werken dateeren tusschen 1640-75. Bij C. overheerscht de kleur den toon, in tegenstelling met Rembrandt en de meeste Hollanders, bij wie de toon de overhand heeft op de kleur; zijn hoogtepunt heeft C. bereikt met zijn zondoorgloeide landschappen, de wazige morgenen avonduren. Het avondlicht blinkt bij C. niet, zooals bij Both of Berchem alsof de lucht was schoongewreven, maar bij C. blinkt het als oudducaten-goud, hij is niet intiem als Jan van Goyen, maar hij heeft iets van de uitbundigheid der Vlamingen. Ook in zijn dierstukken toont hij liefde voor levendige, vaste kleuren. Hij was een kunstenaar van de daad, gul en open, vruchtbaar en veelzijdig. Het aantal schilderijen, dat C. gemaakt heeft, bedraagt volgens Hofstede de Groot minstens 763 nummers (zie voor de schilderijen ook Thieme-Becker en Wurzbach). Zijn leerling was: Bar. Calraet; als navolgers zijn te noemen: Lieve Verschuier, Lud. de Jong, Corn. Sachtleven, Dionys van Dongen, Jac. de Gruyter, Abrah. van Borsum, A. Klomp en Hendr. de Meyer. Zijn werken werden op het einde der 18de eeuw nagebootst door Abr. en Jac. v. Strij en in de 19e eeuw door T. Sidney Cooper. Zijn pluimveevoorstellingen hebben veel overeenkomst met die van Gijsbr. d'Hondecoeter; vooral in Engeland vond C. veel navolgers, hij had invloed op Turner, Wilson. De stillevens van Alex. Coosemans en die van Abr. Calraet worden dikwijls aan Cuyp toegeschreven.

Teekeningen van zijn hand bevinden zich te

[p. 347]

Amsterdam, 's Rijks Prentenkabinet: Gezicht op Dordt (2), 4 landschappen, 't Mallegat bij Dordt (1648 Muller no. 1934), 3 studies van denzelfden jongen op één blad, Loevesteyn; Amsterdam, Mus. Fodor: landschap met molen, os; Amst., verz. Six: 2 bladen met teekeningen; 's Gravenhage, verz. Hofstede de Groot: zittende herder, riviergezicht, gezicht op Dordt, koeien, vlaklandschap, oever, 2 bladen met koeien, 2 koppen?; Gravenh., verz. de Stuers: staande jongen met stok; Laren (Gelderl.), verz. M.M.v. Valkenburg: melkmeisje (vroeger verz. de Stuers); Rotterdam, Mus. Boymans: stadspoort en havenhoofd; Haarlem, Mus. Teyler: 9 landschappen en dierstudies, o.a. Haarlem, Rhenen, Arnhem; Berlijn, Prentenkabinet: Gorkum, portret van een jongen, een jonge vrouw, stier; Dordrecht, verz. van Gijn: interieur van de Groote kerk; Parijs, Louvre: twee landschappen, kudde, 4 bladen met studies van vee; Parijs, verz. Dutuit: herder met drie koeien over een brug gaande; Parijs, verz. van Aumale: liggende koe; Londen, Britsch Museum: zee met booten, landschap; Londen, Victoria en Albert Museum: zeehaven, vee bij boom, kasteel onder boomen; Londen: verz. Heseltine: landschap met watermolen, landschap, koeien; Berlijn, Prentenkabinet: koe, man en vrouwportret, landschap, hollandsch dorp, koeien en herders in het water, vlaklandschap met windmolen; Berlijn, verz. Beckerath: verscheidene; Dresden, Prentenkabinet: boomen, dorpsstraat met kerktoren; Cassel, verz. Habich: landschap; München, Prentenkabinet: boschlandschap met figuren, rivierlandschap met booten; Bremen, Kunsthalle: berglandschap; Weimar, Prentenkabinet van het Museum: rivierlandschap; Hamburg, Kunsthalle: berglandschap, duinlandschap; Weenen, Albertina: ruïne aan meer, vlaklandschap, gezicht op Dordt, koemelkster, hazenjacht, ijsgezicht met ophaalbrug, gezicht op een stad, molen aan rivier, duinlandschap.

Prenten van zijn hand zijn: zes etsen met koeien met titelblad; ze komen niet dikwijls voor en zijn gecopieerd door E.W.J. Bagelaar; bovendien etste Cuyp nog twee blaadjes met koeien, die nog zeldzamer zijn en gecopieerd werden door Gibbon.

A. Delfos maakte een teekening naar een van C.'s schilderijen. Naar zijn ontwerp maakten prenten: Huot, Veyrasset, F.W. Musculus, J.W. Kaiser, P.J. Duvet, W. Steelink, L. Byrne, A.L. Zeelander, C.C.A. Last, W. Woernle, P.J. Arendzen, C. Apostool, J.A. Boland, J.C. Bentley, J.H. Wright, Braequemond, Ch. Contry, M. Borrel, K.v. Siegl, K.T. Bendorp, W. Unger, F. Maillet, Chataigner, W. Dam, F. Buhot, J. Eissenhardt, Dupressoir, Mossoloff, E.P. Spruyt, J. Consen, A. Bartsch, J.v. Cootwijk, Franquinet, H. Vion, Ploos van Amstel, H.J. Antonissen, Godefroy, Lavallée, F. Vivares, Heideck, L. Löwenstam, W. Elliott, Bentley, Madou, Ch. Spruyt, N. Mucxel, S. Savery, J.L. Allais, W. Baillie, Boquet et Fortier, Coqueret, M. Fischer, J. Fittler, Ed. Goodall, C. Greux, J. Jacquemart, Th. Major, D. Lerpinière, J. Maillet, F. Morris, G. Osterwald, J.G. Prestel, J. Pijl, F. Vivares.

Geschilderde zelfportretten zijn in het museum te Rijssel, museum te St. Omer (met vrouw en kind), bij den Duke of Bedford, Woburn Abbey, bij Lord Ashburton, Bath House London, en kwamen voor in de veilingen der collecties G.P. Turner (Londen 1815), G.H. Bengongh (Londen 1859), Bryant (Londen 1865) en Cope (Londen 1872).

Zie: C. Hofstede de Groot, Beschrei-

[p. 348]

bendes und kritisches Verzeichnis der Werke der hervorrag. Holl. Maler des XVIIten Jahrh. band II (Paris 1908), p. 5-246; Thieme-Becker, Allgem. Künstlerlexikon VIII, 227; A.v. Wurzbach, Niederl. Künstlerlexikon II, 364, III, 70; A. Bredius, Künstlerinventare, G. 116, G. 307, 308, 309, 310, K. 311*, K. 315, 320, G. 920, G. 1197, G. 1372, G. 1378, G. 1391, G. 1394*, G. 1395, G. 1512; F. Muller, De Nederl. geschiedenis in platen (Amst. 1863), n^o. 1934; Les Arts (1913), Jan., 8; Georg A. Hearn Gift to the Metrop. Mus. of art in the city of New-York and Arth. H. Hearn memorial fund New-York (1913), 105: Les Arts (1913), Mei, 6; H. Naumann in Zeitschr. f. Bild. Kunst (1909), 9; Les Arts (1909), Mei, 26, April, 24, 28; Katal. der Kgl. alten Pinacothek. amtl. Ausgabe (München 1911) 38; E. Plietsch, Zeitschrift Bild. Kunst XXV (1914) 228, XXVII (1916) 131, 139; Exp. S. Petersburg (1909), 104; C.G. Heise u.G. Pauli, Katal. der alt. Meister in der Kunsthalle zu Hamburg (1918) 4; G. von Terey, Die Gemäldegal. des Mus. für Bild. K. in Budapest (Berlin 1916), 181; W.J. Steenhoff, Nederl. schilderkunst in het Rijksmuseum (Wereldbibliotheek) III; J. Veth, Verzam. opstellen (ook in Tweemaandel. Tijdschr.); H. Buisman, Veertig teekeningen van oude meeslers der holl. school, enkele der Vlaamsche (Leipzig 1924), 28; H. Reitlinger, A selection of drawings by old masters in the Victoria and Albert Museum (London 1921); F. Becker, Handzeichn. holl. Meister a.d. Sammlung Hofstede de Groot (Leipzig 1923) 11, 12; H. Reitlinger, Old Master drawings (Londen 1922); F. Lippmann, Zeichn. alter Meister im Kupferstichkabinet zu Berlin (1902); M. Friedländer in Zeitschr. für Bild. Kunst (1901); K. Woermann, Handzeichn. alter Meister a.d. Albertina u.a. Samml. (1896); O. Eisenmann, Ausgewählte Handzeichn. alter Meister a.d. Samml. E. Habich zu Cassel, (Lübeck 1890), III; Orig. drawings by old masters of the dutch school in the coll. of J.P. H(eseltine) (London 1910); Some orig. drawings by anc. and modern artists of var. schools remaining in the coll. J.P. H(eseltine), (London 1917); W. Bode und W.R. Valentiner, Handzeichn. altholl. Genremaler (Berlin 1907); H.v.d. Gabelentz, Zeichn. alter Meister im Kupferstichkabinett des groszherzl. Mus. zu Weimar (Frankfort 1912); G. Pauli, Zeichn. alter Meister in der Kunsthalle zu Bremen (Frankfort 1914); W. Schmidt, Handzeichn. alter Meister im Königl. Kupferstichkabinett zu München (München 1884); J. Meder, Handzeichn. fläm. und holl. Meister des XV-XVII Jahrh. (Weenen 1923); Kleinmann, Handzeichn. alter Meister der holl. Malerschule; G. Pauli, Zeichn. älter Meister i.d. Kunsthalle zu Hamburg (Frankfurt 1924); W. Martin en E.W. Moes, Oude Schilderkunst in Nederland (den Haag 1911-14), II, 23, 24, 36, 43, 44, 55; W. Bode u.M.J. Friedländer, Die Gemäldesamml. des Herrn C. von Hollitscher in Berlin (1912), 35; P. Vitry, Musée de Tours (Paris 1911), 181; W. Bode, Die Gemäldegal. des Herrn de Ridder (Berlin 1913), 48, 49, 50, 51; E. Dayot, Gr. et pet. maîtres holl. (Brux., Paris 1911), 26-48, 40, 36; W. Bode, Die Gemäldesamml. d. Herrn Max Kappel (Berlin 1914); Lapaune, Le Palais des Beaux Arts de la ville de Paris (1910); Album van 50 schild. holl. school uit de verz. v.d. Heer Six gegraveerd en toegelicht door J.W. Kaiser (Nijmegen, Amsterdam); W.R. Valentiner, Hudson-Fulton Exhib. (1909), 9, 10, 12, 14, 15, 16, 17;

[p. 349]

W. Bode, Die samml. Oscar Huldschinsky (Frankfurt 1909), 30, 31; W. Cohen in Zeitschr. Bild. Kunst (1910), 6; W. Suida, Oesterreich. Kunstschätze II, 1912, 79, 80; Cat. Bonn (1914), 54; A.M. Hind, A short history of engraving and etching (London 1911), 193, 357; P. Kristeller, Kupferstich u. Holzschnitt in 4 Jahrh. (Berlin 1911), 370; J.Ph.J. van der Kellen, Le peintre-graveur holl. et flam. (Utrecht 1866); Jul. Hoffmann in Mitt. der Graph. Gesellschaft (1906), 14; C.J.H. in Burl. Mag. (1907-8) XII, 373; Burl. Mag. (1911-12) XIX, 164; C.J. Holmes in Burl. Mag. (1916), XXIX, 255; C.H. Collins Baker in Burl. Mag. (1916), XXIX, 256; Oude Kunst (1916-17), 9, 109, (1918-19), IV, 285; A. Bredius in Oude Kunst (1915-16), I, 90; dezelfde in Burl. Mag. (1919), XXXV, 120, XXX, 172; C. Hofstede de Groot in Oude Kunst (1915-16) I, 143, 214, 314; A. Bredius in Oude Kunst (1915-16) I, 186, 293, 314; W. Martin, aldaar 386: A. Bredius in Oude Kunst (1916-17), II, 109, 159; E.W. Moes, aanteekeningen 's Rijks Prentenkabinet afd. schilderijen.

J.M. Blok