Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[p. 1134]

[Plemp, Cornelis Gijsbertsz.]

PLEMP (Cornelis Gijsbertsz.), geb. 25 Aug. 1574 te Amsterdam, aldaar overl. 17 Dec. 1638, begraven N. Kerk. Ouders: Gijsbert en Isabella. Plemp was rechtsgeleerde, latijnsch dichter en musicus. Aanvankelijk opgeleid door den amsterdamschen rector der latijnsche school, Pieter van Aphert, ontving hij later te Haarlem onderwijs van Simon Sovius (van Souwen), eveneens rector van deze school, doch in 1578 uitgeweken wegens de ‘alteratie’. Deze leerde hem vooral latijnsche verzen maken en muziek. Als knaap hoorde Plemp meermalen het orgelspel van Jan Pietersz. Sweelinck in de Oude Kerk te Amsterdam, die hem verder tot musicus ontwikkelde en met wien hij innige vriendschap sloot. In 1593 ging hij naar Leiden en volgde twee winters en één zomer de lessen van Scaliger, Vulcanius, Merula en van Joannes Gesselius, waarna hij aan de leuvensche hoogeschool de colleges bijwoonde van den Jezuïet Cornelius à Lapide, Bauhusius, Puteanus, Lipsius en anderen, en te Doornik, tot 23 Augustus 1604, in de Sociëteit van Jezus trad. Deze keuze, evenals een plan om met Puteanus Italië te bezoeken, moest worden opgegeven wegens een ziekte, waaraan Plemp geleden had, nadat hij te Ingolstad was gaan studeeren om de lessen te volgen van Gretser, Hoffaeus en Velserus. Wegens den oorlog keerde hij over Hessen, Sleeswijk-Holstein en Friesland in het vaderland terug. Hij bracht een jaar bij zijne ouders door en reisde naar Douai om in de rechten te studeeren, waarna hij te Orleans den doctorstitel verkreeg. Hij vestigde zich in den Haag als advocaat, doch verhuisde kort daarna naar Amsterdam, waar hij 3 Juli 1610 trouwde met Geertje IJsbrands Dobben uit Haarlem. Hij bleef ambteloos en wijdde zich geheel aan de dichtkunst in vriendschap met Hooft, in wiens Muiderkring hij veel verkeerde, en dien hij bezongen heeft. Reeds vroeg, te Orleans, had Plemp vriendschap gesloten met den jurist Willem van den Vondel, den jonggestorven broeder van Joost den dichter, door Plemp in een lijkdicht bezongen. Op onzen grootsten dichter heeft Plemp ongetwijfeld veel invloed gehad. Dit valt niet alleen op te maken uit de woorden van G. Brandt: ‘dat Plemp met weinige anderen d'eerste plaats in zijn vriendtschap verdiende,’ maar ook uit verzen van Gijsbrecht van Aemstel, die naar Plemp zijn gevolgd. Deze schreef een lofgedicht op het treurspel en heeft nog eenige gedichten aan Vondel gericht, die nog niet zijn uitgegeven, maar in handschrift bewaard zijn, o.a. Irenopaegnium ad Justum Vondelium. Men kan aannemen, dat Vondel door Plemp met Hooft in kennis is gekomen en den Muiderkring is binnen geleid; eveneens dat Plemp, die twee broeders had, die tot de Orde der Jezuïeten behoorden, ook Vondel tot de paters heeft gebracht, die later zulk een grooten invloed hebben gehad op zijn overgang tot de Katholieke Kerk. Plemp had vier dochters en twee zoons, waarvan de oudste, Mr. Gijsbert Cornelisz. Plemp, ook advocaat, Vondel op zijn ouden dag veel hulp en vriendschap heeft bewezen, evenals zijn broeder IJsbrandt Plemp. Plemp bezat groote bedrevenheid in de techniek der latijnsche verzen, maar kan allerminst een dichter genoemd worden. Zijn epigrammen zijn wel eens geestig; maar zijn meeste gedichten zijn van verhalenden aard en alleen van eenig belang door de medegedeelde bijzonderheden. Zijne gedichten Vita sua en De Patria, eerst genoemd Amsterodamum Monogrammon, behooren tot deze categorie.

In zijn Speldwerk en Orthographia Belgica begeeft hij zich op taalkundig gebied ter verde-

[p. 1135]

diging van de spelling die hij in Der Herdooperen Anslach had gevolgd.

Plemp heeft een aantal boeken uit de boekerij van zijn bloedverwant, pastoor Jacob Buyck, geschonken aan de bibliotheek van het Athenaeum Illustre. Hij is begraven in de Nieuwe Kerk. Vondel heeft Plemp juist geteekend in dit grafschrift: ‘.... Boven Poëzij en snaar Omhelsde ik ijvrig 't Roomsch autaar, En hing om staat noch snood genot, Mijn hart aan niemand dan aan God, En Jezus' nimmer feilbre stem. Hier rust nu Plemp. Ay, bid voor hem.’ De latijnsche gedichten van Plemp zijn in zijn keurig handschrift in twee deelen bewaard in de Universiteits-bibliotheek te Amsterdam. Hiervan is veel nog onuitgegeven. Van de autograaf is deel I geschreven tusschen 1624 en 1628 en deel II geheel in 1638, Plemps sterfjaar. Hiervan zijn afzonderlijk gedrukt:

1. Amsterodamum Monogrammon (met brief van Puteanus dd. 1615); 2. Quisquiliae, seu Elegiarum liber unus (samen 114 p.p.); 3. Crepuscula, seu Elegiarum liber alter (zonder titel noch pagineering), (drie in een deel, Amst. bij Joannes Walschart 1616); 4. Emblemata Quinquaginta (met leelijke prentjes), Tabellae (als voren 1616); 5. Musius, sive rhythmi. Cum Poëmatiis (als voren 1618); Poematia, partim iterum, partim recens edita (Antwerp. typis Tapianis, 1631), naar mijn weten slechts in éen exemplaar bekend in de bibliotheek van het Trippenhuis te Amsterdam. Plemp heeft, blijkens zijn mededeeling in het handschrift, de uitgave van zijn Poematia in 1631 zelf verzorgd. Der Herdooperen Amsterdamsche Boosen-Anslach geschiedt in 't jaer 1535, of deerlick-onthaelde Bullebak, anno 1552 beschreven met latijnsche versen van Mr. Jan van Nieuwveen, nu in nederduitschen rijm gesteld door C.G.P. ter bede van zijn vriend M.C.P. (Amsterdam bij Cornelis Gerritsz van Breughel, in de Werelt vol vreucht tegenover de Menniste Bruyloft, Anno 1631). Dit werd herdrukt achter: Het Boeck D. Lamberti Hortensii .... Vanden Oproer der Weder-dooperen (Amsterd. J. Schipper, 1659). Van het oorspronkelijke Latijn van Nivenius heeft Plemp een aangevulde en verbeterde uitgave laten drukken achter zijn Poëmatia, 1631. Voorts: Speldwerk, of waerschouwinge an den neerduitschen schrijver van de Spelding (Haerlem, Adriaen Hoflant, 1632); Orthographia Belgica, in qua obiter de Latina, Graeca (Amsterd. apud. Henricum Laurentium, 1637).

Zie, behalve Plemp's autobiographie, ook: P. Scheltema, Aemstel's Oudheid VI, 3-15 (Amst. 1872); F.H.L. Tiedeman, J. Pz. Sweelinck (uitg. d. Vereenig. v.N. Nederlands Muziekgeschiedenis) (Amst. 1876); H.J. Allard, Dr. Vopiscus Fortunatus Plemp in Almanak ʌoor Nederl. Katholieken, 1885, bl. 109-114; J.F.M. Sterck, Oorkonden over Vondel en zijn kring (Bussum 1918), bl. 111-125.

Sterck