Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Nieuwentijdt, Bernard]

NIEUWENTIJDT (Bernard), geb. te Westgraftdijk 10 Aug. 1654, als zoon van Emmanuel N. (proponent aldaar in 1653, overl. in 1700) en Sara d'Imblevile; overl. te Purmerend 30 Mei 1718. Hij was aanvankelijk bestemd om predikant te worden, doch kon weldra zijn neiging volgen, die in natuurwetenschappelijke richting ging. Als stud. med. werd hij te Leiden ingeschreven op 28 Febr. 1675 en verder hetzelfde jaar nog te Utrecht, waar hij denkelijk in de rechten studeerde en eene dissertatie de Obstructionibus uitgaf (1676). Daarna vestigde hij zich als praktiseerend geneesheer te Purmerend, waar hij ook lid der vroedschap en burgemeester werd, en huwde 12 Nov. 1684 met Eva Moens, weduwe van Philips Munnik, kapitein ter zee in dienst der Staten. Sinds zijn studententijd was hij aanhanger geworden van de wijsbegeerte van Descartes, kreeg bekendheid door zijn microscopische waarnemingen en legde zich op de wiskunde toe. Evenals vele anderen bezwaren ondervindende ten opzichte van de grondslagen der infinitesimaalrekening, legde hij zijne denkbeelden omtrent een strengeren opbouw dezer wetenschap neer in zijne Considerationes circa analyseos ad quantitates infinite parvas applicatae principia et calculi differentialis usum (Amst. 1694) en Analysis infinitorum seu curvitineorum (Amst. 1695). Leibniz antwoordde hierop met twee artikelen in de Acta Eruditorum van Juli en Aug. 1695 (p. 310 en 369), N. repliceerde met Considerationes secundae (Amst. 1696), doch werd nogmaals aangevallen door Joh. Bernoulli te Bazel in de Acta van Mrt. 1697 (p. 125) en Hermann's afzonderlijk uitgegeven Responsio (Bas. 1700). De wiskundigen van lateren tijd

[p. 1063]

hebben de kritiek van N. als gegrond erkend, zonder evenwel in zijn eigen werkwijze een verbetering te zien. Nadat hij inmiddels 12 Mrt. 1699 voor de tweede maal gehuwd was met Elisabeth Lams, dochter van Willem Lams, burgemeester van Wormer (zie art.), welke vrouw hem echter spoedig (16 Juni 1699) ontviel, publiceerde hij in het Journal litteraire de la Haye van 1714 een Traité sur un nouvel usage des tables de sinus et des tangentes. Zijn eerste hoofdwerk is echter Het regt gebruik der Wereltbeschouwingen (Amst. 1714), ongetwijfeld gericht tegen het spinozisme, van teleologische strekking en in den trant van latere werken van Martinet; hoewel Bernard in een uittreksel in de Nouvelles de la République des Lettres eenige aanmerkingen maakte, die door N. beantwoord werden met een artikel in de Bibliothèque de l' Europe van 1716, kan men den algemeenen bijval afleiden uit het groote aantal herdrukken (1717, 1720, 1725, 1741 en 1759), terwijl het vertaald werd in het Engelsch, in het Fransch (door den geneesheer Noguez, Amst. 1727) en Duitsch (door Segner, Jena 1747). Een bestrijding van Spinoza vindt men nog in N.'s brief aan Bothnia van Burmania Sur le 27 article de ses Météores in de Nouvelles litteraires van 22 Apr. 1719, maar vooral in zijn tweede, posthuum verschenen, hoofdwerk: Gronden van zekerheid of de regte betoogwijze der wiskundigen (Amst. 1720), eveneens herdrukt (1741, 1754) en vertaald (in het Fransch, Paris 1725 en Engelsch 1760).

N.'s portret is geschilderd door D. Valkenburg (Univ. van Amst.) en geëtst door P. van Gunst.

Zie: Europe scavante VIII, 394; Bibl. Bremensis II, 356; Niceron, Mémoires XIII, 356-361; van Sandwijk, Kronijkmatige beschrijving van Purmerende; Navorscher XIII, 306; van Toorenenbergen in Stemmen voor Waarheid en Vrede, 1868, 436-466; Cantor, Geschichte der Math. III (1900), 254-256 en Huygens, Oeuvres X (1906), 717-718.

de Waard