Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Loder, Hendrik]

LODER (Hendrik), prior van het windesheimsche klooster Frenswegen nabij Nordhorn in Bentheim en bekend kloosterhervormer, overl. 13 Juli 1439. Geboren op het kasteel Loder (het tegenwoordige Laer) bij Osnabrück, kwam hij later te Windesheim. Daar verrichtte hij, de sterke forsch gebouwde westfaler, allerlei boerenwerk en handenarbeid; ook het koken, bakken en brouwen. Weldra nam men hem onder de conversen, daarna onder de koorbroeders op (zijn inkleeding had plaats 22 Maart 1404); na den dood van Gerlach Peters (18 Nov. 1411) werd hij diens opvolger in de betrekking van sacristijn. Tevens blijkt hij werktuigkundige (‘opere mechanicus’) te zijn geweest: wij lezen, dat het klokkenspel te Windesheim door hem vervaardigd is.

Omstreeks 1415 moest te Frenswegen een prior worden benoemd. De keus viel op Loder. Hij ging er heen en vond alles in armoede. Den inwonenden hield hij gehoorzaamheid, eenvoud en liefde steeds als de hoogste deugden voor oogen, ze zelf in toepassing brengend. Op weldadigheid drong hij aan, overtuigd dat men door geven rijker wordt. De ootmoedigheid, doch in de beteekenis welke de devoten er aan hechtten, stond bij hem bovenaan. Gedurende ongeveer twintig jaar mocht hij aan het hoofd van het klooster staan, dat onder zijn bestuur langzamerhand een ongekenden bloei bereikte. Hij liet de werken van kerkvaders en anderen, bij voorkeur de werken van Augustinus, afschrijven; zoo gaf hij uitbreiding aan de kloosterbibliotheek. Toen hij nog niet lang prior was, aanvaardde hij den strijd tegen Mattheus Grabow, dominicaner-monnik te Groningen, die in een uitvoerig smaadschrift de Broederschap des gemeenen levens van ketterij had beschuldigd en aangeklaagd. Deze strijd, op het concilie te Constanz beslist, is geëindigd met de veroordeeling van Grabow.

Loder is een groot kloosterhervormer geweest. In verschillende kloosters werd door zijn toedoen de tucht vernieuwd, het godsdienstig leven herboren, de geest der Windesheimers overgeplant. In 1420 maakte hij Marienkamp bij Esens in Oost-Friesland, een convent van benedictijner-nonnen, tot een windesheimsch mannenconvent; hij plaatste er bekwame koor- en leekebroeders en stelde Arnold Huls, regulier te Frenswegen, als rector aan. Hij bracht hervormingen tot stand in de neder-saksische kloosters ‘Domus B. Mariae’ te Wittenburg (1423) en ‘Domus B. Mariae’ te Richenberg in de buurt van Goslar (1430). De vaak overdreven nederigheid en ootmoed, die te Frenswegen beoefend werden, trachtte hij elders in te voeren; hetgeen hem herhaaldelijk in botsing bracht met de kloosterlingen. In Marienberg te Bodingen nabij Siegberg in Bergsland stuitte hij

[p. 960]

op zóó heftigen tegenstand, dat de moed hem ontzonk. ‘Jammer alleen, dat zijne methodistische ziekelijkheden veel van het voortreffelijke, dat in hem was, bedierven’ (Acquoy). 's Mans hervormende arbeid strekte zich oostelijk uit tot in Saksen, noordelijk tot in het toenmalig Oost-Friesland, zuidelijk tot voorbij Keulen.

Van Loder is in het Chronicon Windesemense van Busch (ed. K. Grube, p. 176-179) een brief opgenomen, gericht aan de broeders te Bodingen en handelend onder meer over hun afkeurenswaardig streven naar rijkdom. Op zijn verzoek schreef Salome Sticken, priorin van Diepenveen, waarschijnlijk kort na 1435 voor nieuwe zusterhuizen een Leefregel (‘Vivendi formula’); vergel. dl. II, kol. 1370. Aangaande Hendrik Loder wordt getuigd: dat te Frenswegen de goeden hem hartelijk liefhadden als een vader, de slechten hem vreesden als den duivel zelven; en dat hem in Westfalen, Saksen, Friesland en de Rijnstreken de eerenaam van ‘apostel des lands’ werd gegeven.

Zie: Joh. Busch, Chron. Wind. (ed. K. Grube), vooral 164-186; J.C. van Slee, De kloostervereeniging van Windesheim (Leid. 1874), passim; J.G.R. Acquoy, Het klooster te Windesheim en zijn invloed, inzonderheid II (Utr. 1876), 350-352; Fr. Jostes, Heinrich Loder. Ein westfälischer Mönch vor 500 Jahren in Aus Westfalens Vergangenheit (Münster 1893), 17-31; W.J. Kühler, Johannes Brinckerinck en zijn klooster te Diepenveen (Rotterd. 1908), 203 aant. 2, 215 aant. 7, 312, 360, 362, 378.

Brinkerink