Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Lehren, Tsewie Hirsch of Herschel]

LEHREN (Tsewie Hirsch of Herschel), geb. in den Haag 1784, overl. te Amsterdam Nov. 1853, zoon van den voorgaande, koopman, philanthroop en patriciër, behoort met zijn reeds afzonderlijk besproken broeders tot de meest vooraanstaande Joden van de eerste helft der 19de eeuw. In de geschiedenis der Joden zal zijn naam bekend blijven als de stichter der oudste Palestina-organisatie, de ‘Pekidim en Amarcalim der israëlilietische gemeenten in het Heilige Land gevestigd te Amsterdam’, die nog zulk voortreffelijk sociaal werk verricht. In 1810 reeds was hij begonnen jaarlijks eenige regeling te treffen ter verantwoording van de gelden, die naar Amsterdam gezonden werden voor de behoeftige israël. gemeenten in Palestina. Tezamen met Abraham Prins en Salomon Rubens had hij toen dit werk aangevat. In 1822 zag hij echter in, dat in het vervolg noodzakelijk één organisatie, inplaats van de afzonderlijke giften der gemeenten, het werk ter hand moest nemen en dat het hiervoor bestemde geld moest worden verdeeld onder de gemeenten naar gelang van het aantal behoeftige personen. Hij wilde centralisatie, zoodat de portugeesche en de overige joodsche palestijnsche gemeenten geen afzonderlijk systeem zouden hebben. Toen de jeugdige asjkeznazische (hoogduitsch joodsche) gemeente van Jeruzalem door den bouw eener nieuwe synagoge en school in financieele moeilijkheden was geraakt en zich tot de europeesche geloofsgenooten om steun wendde, maakte Lehren door een circulaire aan deze methode een eind. Als president van het comité (challoekah comité) verbood hij in scherpe bewoordingen de overzending van eenige verdere giften naar Jeruzalem. Gelijk te verwachten was, wekte deze circulaire heftige reactie, waarbij zelfs argwaan bleek over zijn goed beheer der fondsgelden en waarop een verbitterde polemiek volgde. Lehren publiceerde nu Drei Briefe aus Jerusalem zur Vertheidigung

[p. 928]

der Ehrlichkeit des Amsterdammer Comité's in Betreff der Palästinaspenden met hebreeuwschen titel Koutres Emet me-Erets (dl. I, Amsterdam 1843, dl. II, ald. 1844). Hiervoor had hij reeds het hebr. artikel van Salomon Kohen Emet me Erets met duitschen titel Sendschreiben oder Wahrheit aus dem Heiligen Lande gepubliceerd. Toen in 1840 de onderdrukte Joden van Damascus zich o.m. tot Lehren om bijstand wendden, nam hij het aanstonds voor hen op. Met Aaron Prins zond hij een schrijven naar verschillende europeesche rabbijnen (najaar 1844); de rabbijnenconferentie van Brunswijk publiceerde in hetzelfde jaar nog een protest, geteekend door 78 orthodoxe rabbijnen van Duitschland, Oostenrijk en Hongarije. De op deze zaak betrekking hebbende brieven gaf Lehren met Prins onder den titel Torat Ha Kenaoth in 1845 in druk. De nieuwe organisatie van het ned.-isr. seminarium in 1810 (vooral de regeling der collegegelden) vond zijn instemming niet; met enkele medebestuurders legde hij zijn bestuursfunctie aan deze inrichting toen neder, hoewel hij zich voor de stichting bleef interesseeren. Als philanthroop, joodsch geleerde en om zijn streng orthodoxe beginselen was hij een vermaarde figuur onder de Joden van het begin der 19de eeuw. Zijn Palestina-stichting beheert te Jeruzalem nog verschillende joodsche bijzondere scholen, de administratie van uitdeelingen en ondersteuning van behoeftige Thorageleerden. Naast werkplaatsen ter vervaardiging van wetsrollen, souvenirs e.d., is in de Heilige stad haar ziekenhuis ‘Schaäre Tsedek’ (Poorten der Gerechtigheid) vermaard, evenals haar woningen op den Sionsberg ‘De Amsterdamsche Hof’.

Zie: Jewish Encyclopaedia VII, 669; L. Wagenaar, Het Nederlandsch Israël. Seminarium (Amsterdam 1918) 5 vgl.

Zwarts