Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Homberg, Willem]

HOMBERG (Willem) werd als de tweede zoonvan den officier der O.-I.-Compagnie en bevelhebber van het Geschuthuis, Jan Homberg, en van zijne vrouw Barbe von Hedemar op 8 Januari 1652 te Batavia geboren. De vader was afkomstig uit een oud-adellijke saksische familie, die tijdens den zweedschen oorlog alle bezittingen verloren had. De omstandigheden waren te Batavia voor de opvoeding der kinderen niet gunstig, zoodat Willem Homberg reeds op 10-jarigen leeftijd voor den militairen dienst werd opgeleid. In 1663 echter vertrok de vader naar de Nederlanden en vestigde zich te Amsterdam en dáár ontvingen de zoons hunne voorbereidende opleiding. Vervolgens werd Willem naar Jena en Leipzig gezonden, om in de rechten te studeeren, en vestigde hij zich in 1674 te Maagdenburg als advocaat, waar hij o.a. in aanraking kwam met Otto von Guericke. Deze wist den zin voor botanische, astronomische en fysische studiën in hem te wekken, zoodat Homberg tenslotte de rechtspraktijk er geheel aan gaf en zijne natuurwetenschappelijke studiën allengs ging voltooien te Padua, Bologna en Rome, waar hij o.a. bij den wiskundige Cellio zich met optische proefnemingen bezig hield. Daarna reisde hij in Frankrijk, werkte in Engeland gedurende eenigen tijd bij Robert Boyle, en toog naar Holland, waar hij eenigen tijd zich in de anatomie bekwaamde bij den vermaarden Reinier de Graaf (vgl. kol. 613) te Delft. Vervolgens promoveerde hij te Wittenberg tot doctor medicinae, en reisde hij via de mijn districten van Saksen, Boheme en Hongarije naar Zweden, waar hij gedurende eenigen tijd te Stockholm onder den bekenden scheikundige Hiaerne arbeidde. Op het punt om aan den wensch van zijn vader gehoor te geven, die verlangde, dat hij zich als arts in de Nederlanden zou vestigen, kreeg hij een aanzoek van Colbert om naar Parijs te komen en zich daar voor goed te vestigen. In 1682 werd hij, tot groote verbittering van zijn familie, katholiek; maar in 1683 stierf Colbert en was hij verplicht het artsenberoep weer op te nemen. Hij vertrok in 1685 naar Rome, waar hij met succes werkzaam was, doch keerde in 1691 naar Parijs terug, waar hij tot lid der toenmaals juist gereorganizeerde Academie des Sciences benoemd werd. In 1702 werd hij alchemist en in 1704 lijf-arts van den toenmaligen regent Philips van Orléans, doch onder behoud van zijn jaargeld als lid der Academie. Zijn beschermer liet een uitstekend laboratorium voor hem inrichten,

[p. 795]

waar Homberg tot aan zijn dood op 24 September 1715, onafgebroken en met succes gearbeid heeft. Homberg is nooit Franschman in den vollen zin van het woord geworden; maar ondanks zijn afkeer van het hofleven, was hij door zijn aangename manieren en opgewekt humeur te Parijs toch in gezelschap gaarne gezien.

Zijn wetenschappelijke arbeid is van grooten omvang en getuigt van de meest uiteenloopende belangstelling op fysisch en chemisch gebied, waarbij een voor dien tijd zeldzame voorkeur bij Homberg ten aanzien van quantitatieve proefnemingen aan den dag treedt, een omstandigheid, die ten deele op rekening gesteld kan worden van Boyle's invloed. Zijn theoretische inzichten stonden niet boven die van zijn tijd; daarentegen getuigen zijn proefnemingen ondubbelzinnig van oorspronkelijkheid. Bij zijn quantitatieve onderzoekingen bestudeerde hij de gewichtsvermeerdering van het kwik bij de oxydatie, het specifiek gewicht van vloeistoffen, ter bepaling waarvan hij den vloeistofpyknometer construeerde, en vooral trachtte hij de verhouding der gewichten te bepalen van de hoeveelheden van eenig zuur, die noodig waren om hetzelfde gewicht van allerleibasen te neutralizeeren, en omgekeerd. Deze laatste onderzoekingen waren in beginsel van groote beteekenis; de nauwkeurigheid liet echter teveel te wenschen over, dan dat hij in staat geweest is, uit zijne resultaten de wet der aequivalenten af te leiden. Voorts hield hij zich bezig met proeven over het vacuum en over de fosforesceerende stoffen, en met tal van chemisch-technische problemen. In 1702 ontdekte hij het boorzuur, dat hij uit borax met behulp van zwavelzuur afscheidde, en waarvan hij als koortswerend middel gebruik maakte (sel sedativum Hombergi). In het algemeen doet Homberg's arbeid hem kennen als een uitsteken den proefnemer en een goed onderzoeker; de theoretische interpretatie der verschijnselen echter ging bij hem nog al eens mank. Toch behoort hij tot de besten der 17e-eeuwsche chemici.

Eene volledige opgave en bespreking van zijne wetenschappelijke publicatie's, die alle tusschen 1691 en 1714 verschenen zijn in de Mémoires de l'Académie des Sciences de Paris, is te vinden bij F.M. Jaeger, Historische studiën (Groningen 1919), p. 186-197; over Homberg zèlf zie men daar, p. 171-197.

Jaeger