Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 6

[Cohen, Benjamin]

COHEN (Benjamin), geb. omstr. 1735 te Amersfoort, overl. in 1800 te Amsterdam, zoon van Jonah Cohen en Esther Batris. Hij was een vermogend tabaksplanter, die verschillende wetenschappen, in het bijzonder de wiskunde, beoefende. Ook in de joodsche wetenschappen bezat hij, gelijk zijn vader en grootvader Ezechiel den Moré-titel (den hoogsten joodsch-theologischen graad). De familie Cohen was afkomstig uit Nijmegen, waar zij vroeger een bank van leening had; Ezechiel vestigde zich in 1690 te Amersfoort, waar hij een uitgebreiden tabakshandel dreef. De familie van Jonah Cohen bewoonde er het fraaie Renaissancehuis in de Muurhuizen. Jonah had zijn drie zonen, Benjamin, Abraham en Ezechiel een bloeiende tabaksplanterij en handel achtergelaten. Zij lieten omstreeks 1780 de drie mooiste huizen van Amersfoort bouwen, van welke thans dat van Benjamin als R.K. pensionnaat, en dat van Abraham als stadhuis dienst doet. Als wiskundige had Benjamin veel omgang met Elia ben Chajjim Hochheim, die zich in zijn hebreeuwsche werden Elia Hechim noemde, en verscheidene van zijn mathematische geschriften aan zijn Maecenas Cohen opdroeg. Een hebreeuwsche vertaling der Elementa van Euclides door Baruch Schick uit Sklow en het werk Chochmath ha-Sjarassiem, een metaphysica op de grondslagen der natuurphilosophie van Wolf, in het Hebreeuwsch bewerkt door Ulmann uit Mainz, verschenen in 1780 en 1781 bij Löb Soesmans en J.H. Munnikhausen in den Haag, zijn beide aan Benjamin Cohen te Amersfoort opgedragen. Zijn zusters zoon Ezechiel Joseph Goldsmit, een der pioniers van de koepokinenting te Amsterdam, promoveerde in 1788, te Groningen tot doctor in de medicijnen. De opleiding tot deze studie, waarvan de amsterdamsche Joden zooveel nut hebben gehad, heeft Benjamin Cohen bekostigd, aan wien Goldsmit zijn dissertatie dan ook opdroeg.

Benjamin Cohen was een warm aanhanger van het Oranjehuis, volgens familietraditie de financieele raadsman van prinses Wilhelmina. Bij de woelingen in 1776 brachten de Patriotten dan ook voor ƒ 1400 schade aan zijn huis toe; hij vertrok toen naar Amsterdam, waar hij het fraaie huis N. Heerengracht 103 voor ƒ 70.000 kocht. Aan prins Willem V had hij het amersfoortsche huis afgestaan, toen deze den Haag verliet. Deze bleef daar 3 maanden wonen, sedert 9 Juni 1787. ‘Cohen en de Prins aan het hoofd van een leger: dat zal naar Saul en zijn Wapendrager beginnen te gelijken’, smaalden de Patriotten op ‘den grooten Hebreeuwer Cohen’ en ‘Willem

[p. 323]

den Geweldenaar’. Neen ‘de Joden mogen immers geen zwijnenvleesch in huis hebben?’

Te Amersfoort was het hoofdkwartier van het stadhouderlijk leger gevestigd. Later, toen de Prins op Soestdijk logeerde en de graaf van Salm hem door overval wilde doen oplichten, vluchtte hij weder naar het huis van Cohen, waarin hij vijf dagen bleef.

De amersfoortsche synagoge bezit nog een makkabeeënluchter, door den Prins tijdens zijn verblijf en bezoek geschonken, en een voorhangsel van prinses Wilhelmina als herinnering aan haar amersfoortsch verblijf bij Cohen, die zelf 's Prinsen levensgroot portret ontving, dat nog de amersfoortsche burgemeesterskamer siert. Toen de Prins na de restauratie in 1787 te Amsterdam kwam, had Benjamin Cohen voor zijn huis een verlicht transparant, het huis van Amersfoort voorstellende, doen plaatsen. Hij stierf in 1800 als parnassijn (bestuurder) der Joodsche Gemeente van Amsterdam, geacht als joodsch geleerde, philantroop, Maecenas en leeraar, en werd te Muiderberg in het Rabbijnengedeelte begraven.

Fr. Buffa gaf in fijne, kunstzinnige uitvoering een kleurendruk van zijn huis uit; van zijn geschilderd portret, waarop hij meetkundige figuren en een blad papier vasthoudt, is de buste gereproduceerd in het feestprogramma van de installatie van den utrechtschen Opperrabbijn Justus Tal (Utrecht 1918, p. 14).

Zijn broeder Abraham Cohen bewees het Oranjehuis als bankier gewichtige diensten. Zijn dochter Mariana huwde te Arnhem met David Abraham Meijer, wier zoon, Jonas Daniel Meijer, de beroemde rechtsgeleerde was. Ook was Benjamin de grootvader van den bekenden engelschen mathematicus Benjamin Gompertz.

Zie: Jac. Zwarts, Het Verblijf van Prins Willem V te Amersfoort ten huize van den joodschen tabaksplanter Benjamin Cohen, overdruk uit Utrechtsch Prov. en Sted. Dagbl. Maart, April 1921; dez., Een fraai Amersfoortsch huis in Buiten 27 Mei 1921 (geïllustreerd).

Zwarts