Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Walvis, Hendrik of Walvisch]

WALVIS (Hendrik) of Walvisch, te Windesheim overl. in 1413. Eerst woonde hij te Utrecht, behoorde daar tot den rijken burgerstand en leidde er een wereldsch leven. Op nog jeugdigen leeftijd kwam hij in aanraking met een hoogbejaard vroom man - waarschijnlijk zekeren Gerrit van Renen -. die hem en ook zijn eveneens vermogenden stadgenoot en vriend Willem Vornken (gest. 6 Juli 1455) bijzonder veel goeds vertelde aangaande het godsdienstig leven der broeders van het ten jare 1387 gestichte, spoedig beroemd geworden klooster te Windesheim. Het gevolg was dat beiden tot inkeer kwamen, het wereldsche vaarwelzegden en, na hun zaken geregeld te hebben, zich naar genoemd convent begaven, alwaar zij welwillend werden opgenomen, 2 Febr. 1398 ingekleed en later geprofest. Elk hunner bracht een jaarlijksch inkomen van ongeveer honderd Rijnsche guldens aan. In Gerrit Delft van Naaldwijk vonden zij ‘een ernstig leermeester, die hun strengelijk inscherpte de wereldsche manieren en verkeerde gewoonten af te leggen, maar tevens hen versterkte tegen de verzoeking om naar een convent met strengeren leefregel

[p. 1094]

dan Windesheim te gaan’ (J.C. van Slee in diens beneden aangehaald werk, blz. 60).

Toen in de dagen van Joh. Vos (1363-1424), prior van het klooster te Windesheim en eersten prior superior van de windesheimsche kloostervereeniging, het denkbeeld geopperd werd om de twee voornoemde betrekkingen niet in denzelfden persoon vereenigd te houden - eerst in 1573 is er verandering gekomen door het optreden van een ‘prior generalis’ -, hadden de Windesheimers reeds het oog op Hendrik Walvis, ten einde dezen, ingeval de zaak doorging, tot hun kloosterhoofd te benoemen. Hij werd echter - en dat moet gebeurd zijn omstreeks 1406 - tot prior van Mariënborn (Domus Fontis B. Mariae) gekozen, welke waardigheid hij gedurende bijna zeven jaren mocht bekleeden. Ongesteldheid deed hem naar Windesheim terugkeeren, waar hij kort daarop stierf, na vijftien jaar in de Orde te zijn geweest. Hij is dus de in de bronnen niet met name genoemde prior van Mariënborn (‘prior de Fonte’; ‘prior fontis b. Mariae de prope Aernem’), die 21 Jan. 1408 de plechtigheid der inkleeding van de eerste twaalf zusters te Diepenveen heeft bijgewoond. Handschriften door hem gekopieerd: te Windesheim drie, geschonken aan de boekerij van het Karthuizer klooster Nieuwlicht buiten Utrecht, en te Mariënborn van het jaar 1411 één (waarin o.a. Tractatulus de spiritualibus ascensionibus van Gerard Zerbolt van Zutphen), thans berustend in het stedelijk archief te Zwolle.

Als weldoeners van Nieuwlicht komen voor ‘Henricus Walvisch et Sophia ejus uxor, cives Trajectenses’ (in een Liber benefactorum van dat convent, afgedrukt in de Kron. van het Hist. Genootschap, jaarg. XIII - 1857 -, blz. 129 volg.). Joh. Busch, Chronicon Windesemense, ed. K. Grube - Halle, 1886 -, p. 324, bevat nog de mededeeling, dat de echtgenoote (‘devota de Traiecto matrona Fia Walvis nomine’) het klooster te en het kapittel van Windesheim aanzienlijk begiftigd heeft. Misschien worden met de hier vermelde personen de ouders van den kloosterling bedoeld.

Zie: Joh. Busch, Chron. Windesemense, ed. K. Grube, 71, 111, 117, 299, 300, 343, vooral 137-139; J.C. van Slee, De Kloostervereeniging van Windesheim (Leid. 1874) 44, 49, 60, 141; J.G.R. Acquoy, Het klooster te Windesheim en zijn invloed (Utr. 1875-1880), I, 189 aant. 4; II, 107 volg., 159 aant. 1, 376; III, 268, 274; K.O. Meinsma, Middeleeuwsche bibliotheken (Zutph. 1903), 159; W.J. Kühler, Johannes Brinckerinck en zijn klooster te Diepenveen (Rotterd. 1908), 68.

Brinkerink