Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Seversz, Jan]

SEVERSZ. (Jan), bijgenaamd ‘dye creupel’, uitgever, boekdrukker en perkamentmaker te Leiden, althans sinds 1500, met zijn spreuk ‘Lof God van al.’ Wij kennen van hem een aantal uitgaven, eene Wandelinghe der kersten menschen met Jhesu (1503), een Leven ons liefs heren Jhesu christi (1510), eene vertaling van Bonaventura's Stimulus divini amoris (1511) een Bijenbouc (1515) en andere, waarvan er vele thans op de leidsche Lakenhal. Bij hem verscheen ook 1517 de Cronycke van Hollandt, Zeelant ende Vrieslant, vulgo de Divisiekroniek, met een tweekolommig register van vier bladen en met een wereldkaart, de oudste bekende nederlandsche, gedateerd 1514, eerst afzonderlijk uitgegeven derhalve, drie jaar later in de Divisiekroniek opgenomen. Het is om een plaats in dit boek tegen den aflaathandel (fol. 412v.) dat men Jan Seversz. reeds in 1517 ‘luthersch’ laat zijn, plaats echter die niet tegen het beginsel van den aflaat, veeleer tegen de oeconomische nadeelen ervan t.w. het uit het land sleepen van goud en zilver gericht is. Toch kan zijn overgang tot de reformatorische gezindheid niet lang daarna zijn geschied, want uit een fragment van zijn winkelkasboek, 1520, blijkt dat hij te koop had hollandsche bijbels en afzonderlijke Evangeliën, Luther's Sermon von Bereitung zum Sterben (1519) in vertaling, Auslegung des Valerunsers für die Laien (1517) insgelijks in ‘duyts’, Sermon von Ablasz und Gnade (1518) ook vertaald, daarentegen in het Latijn Luther's Von der Freiheil eines Christenmensches (1520). Ook stond hij toen in briefwisseling met heer Dirk van Abcoude, pastoor te Utrecht en der hervorming niet vijandig, die voor hem Luther's An den christlichen Adel en zijne uitlegging van het Magnificat vertaalde of nog zou gaan vertalen. Voorts leverde hij ook drukwerk aan Willem Vorsterman te Antwerpen, gelijk hij aan een anderen Antwerpenaar Jan van Doesborch de overgebleven exemplaren der Divisiekroniek waarschijnlijk in losse vellen verkocht had. Toen de moedige man nu nog bovendien het waagde in 1524 den tweeden druk van Hendrik van Bommel's Summa der godliker scrifturen (eerste druk 1523) te doen verschijnen, daagde men hem voor het Hof, hij verscheen niet en werd door de leidsche vroedschap met lijdelijk verzet beschermd. Bij plakkaat van 23 Maart 1524 werd toen de Summa verboden, hijzelf 16 April ten derden male gedagvaard. Hij heeft toen Leiden verlaten. Waarheen is hij gegaan? Ik meende zijn spoor te kunnen volgen naar Utrecht waar een Jan Seversz., boekdrukker, 17 Juni 1524 wordt uitgebannen, wiens handelingen en die zijner vrouw Maritgen zeer goed bij zijne vroegere

[p. 728]

lotgevallen aansluiten. Al de daarop betrekking hebbende plaatsen vindt men in mijn na te noemen Opkomst enz. blz. 77 in de noot. Deze Jan Severtsz. wordt 17 Mei 1525 voor goed uit Utrecht gebannen en 18 Maart 1527 vinden wij een ‘Jan Syvaartsz. dije creupel’ gevangen op de St. Olofspoort te Amsterdam wegens het uitgeven van kettersche boeken. Het lag voor de hand in hem onzen Jan Severtsz. terug te vinden. Maar zoowel wijlen Dr. Moes als Dr. C.P. Burger Jr. en onlangs mej. Dr. H. Ruys hebben daartegen bezwaren ingebracht. In de Leidsche rechtsbronnen 363 nam dr. P.J. Blok een acte over van den leidschen schout tegen ‘Marie Jan Zevertsz. printers weduwe’, dat later bleek gedagteekend te zijn 29 October 1534 en waarin ook staat dat Jan poorter was geweest van Antwerpen. Hij was dus althans 1534 overleden en de amsterdamsche naamgenoot wordt nog 1535 vermeld. Mej. Dr. Ruys vermoedt daarom, dat ook de utrechtsche Jan Seversz. reeds niet meer onze leidsche, maar de amsterdamsche was en dat de onze, na zijne verbanning. naar Antwerpen is gegaan, waar hij immers reeds betrekkingen met Jan van Doesborch had. Maar dan is zijne vrouw, later zijne weduwe. in Leiden blijven wonen. Zoo blijft er onzekerheid, al geef ik toe dat de stelling van twee verschillende personen meer vóór dan tegen heeft.

Zie: Moes, Amsterd. Boekdr. en Uitg. in de 16e eeuw l, 109; C.P. Burger Jr., Het Boek jrg. 1912, 292; H.J.A. Ruys in Het Boek 4e jrg. (1915), 161-168; L. Knappert, De opkomst v.h. prot. in eene Noordned. stad, 1908, 69-77, waar men al de leidsche archivalia vindt en de plaatsen uit Dodt, Paul Fredericq enz.; P.A. Tiele in Bibliogr. Advers. Nijhoff, IV, 65-78.

L. Knappert