Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Rançonier, Jacobus]

RANÇONIER (Jacobus), was de zoon van Claude, een adellijk Bourgondisch officier en Anna van Fijnen, en werd 11 Nov. 1600 te Maastricht geboren. Hij overleed in Paraguay, volgens sommigen 31 Jan. 1636, doch waarschijnlijker omstreeks het begin van 1635. Zijn lagere studiën deed hij aan 't Jezuïeten-college zijner geboortestad, en werd 17 Oct. 1619 te Mechelen zelf Jezuïet, zeer tegen den zin van zijn vader, die hem niet meer onder zijn oogen duldde. Hij deed zijn theologische studiën te Leuven, toen de procurator der provincie van Paraguay en Chili, pater Gaspar Sobrino, in Europa medewerkers kwam zoeken. Rançonier bood zich aan en trok, in gezelschap van Engelbert van den Berghe (zie IV, 120) Joost van Suerck en Adriaan Cnudde, gedeeltelijk te voet, gedeeltelijk te paard naar Lissabon, vanwaar hij 15 Febr. 1627 met 42 gezellen de reis naar Buenos Aires aanvaardde. Om de gevoeligheid der Spanjaarden te ontzien namen de missionarissen van vreemde nationaliteit spaansch-klinkende namen aan; zoo heette Rançonier in de missie Diego Ferrer. Te Cordova del Tucuman voltooide hij zijn theologische studiën, die hij besloot met een openbare verdediging van stellingen. Na zijn priesterwijding werd hij in 1629 naar de landstreek Guayra, in den tegenwoordigen braziliaanschen staat Parana, gezonden. Daar waren de Jezuïeten sinds 20 jaar bezig de Indianen in reducties samen te brengen en tot akkerbouw en veeteelt, nuttige kundigheden en ambachten op te leiden; zelfs werden muziek, zang en schilderkunst beoefend. 't Beschavings- en bekeeringswerk had reeds verrassende vorderingen gemaakt. Rançonier was bijna onmiddellijk na zijn aankomst getuige van den bijna volkomen ondergang der missie. De verraderlijke slavenjagers van San Paulo, de zoogenaamde Mamelucos, drongen in 1630 't reductiegebied van Guayra binnen, verwoestten alles en

[p. 563]

sleepten duizenden Indianen in slavernij weg. De overste der missie, Ruiz de Montoya, besloot de bewoners der twee gespaard gebleven reducties en de vluchtelingen langs de Parana-rivier den stroom te laten afzakken. Rançonier maakte dien uittocht van 12.000 menschen mee en onderscheidde zich door zijn groote toewijding en bedrijvige zorg. Gedeeltelijk in kano's, gedeeltelijk door de bosschen, waarin men op het gedruisch van den grooten waterval der Parana den weg moest vinden, werd de verhuizing volbracht. Het volgend jaar 1632 zond zijn overste hem naar den stam der Itatinen, die tusschen de Parana en de Paraguay woonden. Een onwaardig portugeesch priester, Acosta genaamd, had eenigen tijd te voren, onder voorwendsel van een dorp te willen stichten, een groot aantal Indianen bijeengebracht met het doel om ze aan de slavenjagers over te leveren. Zijn plan was ontdekt en hij zelf door de Indianen gedood. Door geduldig volhouden wist Rançonier het wantrouwen der Itatinen te overwinnen en slaagde er in met behulp van de paters Joost van Suerck, Nic. Enart en den Spanjaard Martinez vier reducties te stichten. Doch ook nu weer werden er drie door de strooptochten der Mamelucos ontvolkt. In 1633 gelukte het hem een nieuwe te vestigen, ongeveer 100 mijlen noordwaarts van Asuncion. Nu kwam de tegenstand van de spaansche kolonisten, die de Jezuïeten uit de reducties verwijderd wilden zien, en van de nieuwbekeerden slavendiensten vorderden. Doch sterk door koninklijke privilegies boden de missionarissen wederstand en slaagden erin zich te handhaven. Op 't einde van 1634 brak er onder de Indianen een besmettelijke ziekte uit, waaraan ook Rançonier, door ontbering en ellende reeds lang uitgeput, bezweek. Hij schreef: Litterae annuae Provinciae Paraquariae 1626 et 1627 (Antverpiae 1636), dat ook in 't fransch vertaald is.

Zie: Nic. del Techo (du Toict), Historia Provinciae Paraquariae (Leodii 1673) lib. XI, cap. XXVIII; de Hamal, Litterae annuae Provinciae Paraquariae 1634 et 1635 (Insulis 1642); Charlevoix, Histoire du Paraguay II liv. VIII, 309; Cordara, Historia Societ. Jesu P. VI. lib. XVI no. 370, XVII nos. 300 ss. 322 ss.; Précis historiques XXVIII (Bruxelles 1879), 348 ss.; Sommervogel, Biblioth. d.l. Comp. de Jésus VI, 1438, IX, 1787.

van Miert