Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Perizonius, Jacobus]

PERIZONIUS (Jacobus), zoon van den deventerschen hoogleeraar, geb. 26 October 1651 te Appingedam, overl. 6 April 1715 te Leiden. Hij studeerde te Deventer, ingeschr. 20 Sept. 1666, humaniora onder Hoogers en Cuperus, 1671 te Utrecht onder Graevius, 1674 te Leiden onder Ryckius (‘nata patriae an. 1674 respiratione’), ingeschr. 13 Aug. In 1675 was hij te Deventer terug en gaf daar drie dissertationes uit, waarvan de eerste De constitutione divina super ducenda defuncti fratris uxore, het leviraatshuwelijk. Vooralsnog ontgingen hem professoraten, al waren Graevius (‘de Jac. Perizonio dies quoque noctesque cogito’, aan Heinsius, Syll. Burm. IV 503 s.) en Nic. Heinsius zijne voorspraak, zelfs in Deventer ging Coetier als opvolger van Cuperus hem vóór, waar hij trouwens ook andere onaangenaamheden had (Vriemoet, Athen. Fris. 628, noot g). Hij is toen een oogenblik conrector in Delft geweest, maar reeds 5 Nov. 1681 te Franeker benoemd als hoogleeraar in geschiedenis en welsprekendheid (gewone samenvoeging toenmaals) op ƒ 1000. Hij inaugureerde 19 Jan. 1682 De Ciceronis eruditione et industria. Toen hij zich ook op het gebied der gewijde geschiedenis begaf door zijne De augustea orbis terrarum descriptione et loco Lucae (II 2) eam memorantis, 1682 door H. Bernsau verdedigd, legden Cur. hem nog ƒ 250 toe, vroeger ook door Drusius, Amama en Chr. Schotanus voor de historia sacra genoten. Zijne colleges over Cicero, Terentius, Suctonius, dienstbaar gemaakt mede aan oefening in fraaien stijl, waren druk bezocht. In de algemeene geschiedenis betrad hij nieuwe wegen door zich niet langer te bepalen tot de Romeinsche (naar het Epitome van Tursellinus) maar door allen Europeeschen volken zijn aandacht te schenken en ook hunne zeden, wetten, letterkunde in zijne behandeling op te nemen. Dit was waarlijk nieuwe wegen gaan en hij deed het ‘incredibili cum successu’, zooals later zijn lijkredenaar Ant. Schultingh zeggen zou. Wyttenbach, gewagende van de methode van Ruhnkenius bij zijne lessen in de algemeene geschiedenis, zegt, dat hij daarin slechts het voorbeeld van Perizonius volgde (Vita Ruhnk., ed. J.Th. Bergman, 143 s.).

Jammer dat ook hem die twistzucht in het bloed zat, die, den tijd eigen, waarlijk niet alleen bij theologen werd botgevierd. Met zijn ambtgenoot Huber (I 1165), die zijn komst te Franeker nog wel zoo ijverig bevorderd had,

[p. 468]

voerde hij een verwoeden strijd over de beteekenis van πραιτώριον (Filipp. I 13), volgens Huber (en de Stat. vert.) rechthuis, volgens P. de legerplaats der Praetorianen bij Rome, waarbij hij het aan grove hatelijkheden niet ontbreken liet, (1687-1690) en nog eens in 1693, toen hij in het eerste boek van Huber's Institutiones historiae civilis 120 dwalingen ontdekt en zich gehaast had die aan de groote klok te hangen. Hij was zóó heftig, dat Huber hem bij het Hof aanklaagde, dat hem tot schadevergoeding veroordeelde. Nog streed hij met Petrus Francius, 1696; met Jac. Gronovius, 1702 en 1703, over een plaats bij Aelianus, strijd, waaraan Curatoren een einde maakten; eindelijk met Ludolf Kuster, 1713, over de beteekenis van aes grave en cerno en met Joh. Clericus over aanteekeningen op Curtius.

In 1690 naar Leiden geroepen, had hij bedankt. In 1693 benoemde men hem opnieuw in de vacature Ryckius op ƒ 1600, en, toen P. 16 April schreef dit te weinig te vinden, bracht men zijne wedde op ƒ 1800. Hij zou Grieksch, geschiedenis en welsprekendheid doceeren. Hij inaugureerde 7 Juli De usu graecae romanaeque linguac, eloquentiae, historiae et antiquitatis in gravioribus disciplinis. In 1695 viel hem de eer te beurt om, gelijk ook Spanheim, een lijkoratie te houden op Maria van Engeland met bepaalde opdracht de ‘moreele qualiteyten ende deugden van H.M.’ te vermelden, ‘daertoe allegerende sodanige exemplen wt de oude ende profane historiën, als denselven op dit subject sal oordeelen applicabel te wesen’. Hij sprak haar 16 Maart uit in het met zwart baai behangen Groot Auditorium en ontving daarvoor ƒ 250. 8 Nov. 1697 oreerde hij nogmaals ‘magno cum auditorum applausu’ bij gelegenheid van den vrede tusschen Lodewijk XIV en de Republiek. 24 Dec. 1701 benoemden Curatoren hem tot hoogleeraar in de geschiedenis der Republiek op ƒ 200 en 6 Febr. 1702 oreerde hij De fide historiarum contra Pyrrhonismum. In deze kwaliteit hield hij 18 Dec. 1702 ‘eene cierlijke oratie over de geluckige successen ende victorien die de wapenen van dezen Staat ende die van hare geallieerde in de vorige campagnie door Gods genadigen segen op de vijanden soo te lande als te water behaalt hebben’, voor het uitspreken waarvan C. en B. hem ƒ 150 vereerden. Wederom sprak hij op verlangen van den Senaat, 12 Febr. 1709, over den voorspoed onzer wapenen in het afgeloopen jaar en nog eens in 1713 bij den vrede - aldus telkenmale de gewichtige gebeurtenissen voor den lande door den gloed zijner taal schooner glans verleenend. Ook voor kleine belangen stond hij op de bres: hij maakte een eind aan het misbruik, dat de admiraliteit te Rotterdam van gaande en komende buitenlandsche studenten in- en uitvoerrechten eischte.

Als geleerde en docent heeft hij ook te Leiden grooten opgang gemaakt. Tib. Hemsterhuis (I 1068) ging herfst 1702 naar deze stad alleen om den man te hooren, die ‘veterem historiam elegantius quam quisquam ante eum tradebat’ (Ruhnkenius, Elogium Tib. Hemsterhuis, ed. Bergman, 8). Hier te Leiden gaf hij, naast tal van groote en kleine philologische werken, 1710 Rerum per Europeam saec. XVI maxime gestarum commentarii historici en 1711 Origines babylonicae et aegyptiacae.

Maart 1715 was hij zwaar ziek; hij overleed 6 April. Den 7den vergaderde de Senaat en nam de maatregelen voor een plechtig rouwbetoon, den 8sten las notaris Gerardus Wolf in den Senaat, in bijzijn ook van Gerardus (zie boven), broeder

[p. 469]

van den overledene, het testament, dat reeds 5 Maart, verzegeld, in het senaatsarchief was gedeponeerd. Het uit voerig en zeer belangwekkend document, thans in Molhuysen's Bronnen afgedrukt, benoemt tot erfgenamen genoemden Gerhard, toen nog te Groot-Ammers en zijne bij hem inwonende zuster Aleida (want de erflater was ongehuwd). Bij hun overlijden zonder wettige ‘lijfferven’ erven voor de eene helft prof. Joh. Conr. Rungius te Harderwijk, voor de andere de zonen van Anton, zoon van Johannes Henricus (broeder van Antonius (1)) of, zoo er geen zonen zijn, dan zal erven Ds. Ermanius, predt. in de graafschap Lippe en schoonzoon van genoemden Johannes Henricus. Hij legateert aan de Universiteit te Leiden ƒ 20.000, uit de renten waarvan jaarlijks ƒ 300 zal gegeven worden aan een student in de classieke letteren, wiens studieplan het testament dan voorts nauwkeurig omschrijft, terwijl de overige renten zullen strekken tot aankoop van zeldzame classieke boeken en handschriften. Hij vermaakt al verder aan de bibliotheek een goed deel, weder nauwkeurig omschreven, van zijne boekerij, gedenkt zijne dienstboden, de studenten, die zijn lijk zullen dragen, bestemt voor zijn lijkredenaar, prof. Schultingius, de Bibliotheca Vindobonensis van Lambecius en wil dat Boerhaave, die nooit voor zijne visites iets wenschte aan te nemen, ƒ 1000 uit den boedel zal ontvangen. Curatoren wezen 8 Mei 1715 den secretaris Gijs aan, om met den Rector ten sterfhuize des erflaters de geschonken boeken te catalogiseeren en sinds boogt de bibliotheek op het ‘Legatum Perizonianum’ met het door Carel de Moor geschilderd portret van den schenker. De eerste alumnus was Henr. Dreux. Vriemoet geeft de lijst zijner werken.

Schilderijen: C. de Moor (Bihl. Leiden), H.v.d. Mey (Senaatskamer, Leiden). Prenten door L. Springer.

Zie: Vriemoet, Athen. Fris. 626-640; Ant. Schultingh, Oratio funebris 1715; F.G. Westhovius, Vita Jac. Perizonii vóór diens Orationes et Dissertationes, 1740; Molhuysen, Bronnen Gesch. Leidsche Univ. IV 112, 125, 131, 133, 148 vlg., 168, 188, 190, 194, 198, 235, 237, 242, 267, 272 vlgg. 275, 278, 137*-142* (het testament); dez., Gesch. Univ. Bibl. te Leiden 35, 38; Boeles, Friesl. Hoog. II 294-300.

L. Knappert