Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 5

[Gayckema, Fredericus of Gaaikinga]

GAYCKEMA (Fredericus) of Gaaikinga, abt der St. Bernardusabdij te Aduard, overl. 30 Aug. 1350, behoorde tot het adellijk geslacht van dien naam zeer in aanzien in de Ommelanden tijdens de middeleeuwen. Hij was abt Eylardus (overl. 1329) opgevolgd in het bestuur en volgde ook diens voorbeeld van een godvruchtig leven. Hij was vrijgevig en weldadig in het schenken van aalmoezen en bij het oprichten en versieren van kerken en kapellen der abdij. Zoo bouwde hij bij de poort eene kapel voor de vrouwen, aan wie de toegang tot de abdijkerk niet werd toegestaan en voor de armen, die in het gasthuis bij de poort verbleven. Nog bouwde hij eene nieuwe kapel te Langeweer en in het refugiehuis te Groningen op den Holm en eene nieuwe kerk te Laagmeden. Evenals zijn voorganger bewerkte hij de stichting van een vrouwenklooster onder het bestuur van Aduard, het Sint Annaklooster te Ten Boer. Ten onrechte geeft de Kroniek van Aduard de eer van die stichting aan den abt van Aduard, 1340. De eigenlijke stichtster was een edelvrouw, Adderth de Thyum, die nadat de kloostergebouwen voldoende waren ingericht, voorzien van meubelen, boeken en inkomen, er zelve haar intrek nam met al haar bezit. Op haar verlangen werd het nieuwe klooster 1342 door het Generaal-kapittel van Citeaux geïncorporeerd als dochterklooster van Aduard. 4 Juli 1344 keurde Paus Clemens VI dit besluit goed en bevestigde het op verzoek van den abt-generaal van Citeaux. De kroniek vermeldt een reis van den abt Frederikus naar Rome om de canonisatie te verkrijgen van St. Richardus (II kol. 1204) en S. Emmanuel (I kol. 1469). Bedoeld zal zijn eene reis naar het pauselijk hof te Avignon, waar de Pansen ten tijde van abt Fredericus verbleven, en tegelijk met de

[p. 199]

reis naar het generaal-kapittel te Citeaux zeer gemakkelijk te volbrengen. De groote kosten voor de canonisatie schrikten hem af. Op steun der Orde kon hij niet rekenen, daar het generaalkapittel hierin reeds meermalen eene weigering had doen kennen. De Paus vereerde hem met een schoone relikwie, den arm der H. Margaretha, welke aan de kerk van Laagmede geschonken werd. Talrijke oorkonden getuigen nog van de bedrijvigheid en den ijver van abt Fredericus voor den bloei zijner abdij. Hij verkreeg van Buchardus aartsbisschop van Bremen vrijdom van tol te Staden. Vervolgens was hij bemiddelaar in den strijd, die was ontstaan tusschen Hamburg, Groningen en Hunsingo. De stad Hamburg drong bij den abt op de bescherming zijner kooplieden aan, 1346. De monniken Bernardus en Hayo met de conversen Sibbeke en Gosuinus van Klaarkamp werden afgevaardigd naar Hamburg om eene minnelijke schikking tot stand te brengen, 1347. Eerst 1355 kwam aan de vele moeilijkheden met Hamburg een einde. (Zie hierover de oorkonden in Oorkondenb. v. Gron, 372, 388, 389 396, 400, 401, Charterb. van Friesland I 205, 208 en vv.) Als scheidsrechter trad abt Fredericus op in de vergadering te Selwert, 30 Juni 1338, na de verovering van Groningen door de Friezen. Door een overeenkomst met Groningen nam de abt het ongenoegen weg met de stad over het refugiehuis der abdij op den Holm. De kroniek vermeldt niets over het aandeel, dat de abt nam in de hevige Friesche twisten van dien tijd en waarin de abt Wybrand van Klaarkamp (IV, kol. 1485) zulk een rol speelde. Hetgeen hierover onder den opvolger van Fredericus wordt te boek gesteld evenals de moeilijkheden met Hamburg en Groningen, behoort onder het tijdperk van abt Fredericus. De abt overleed in zijne abdij 1350, waarschijnlijk aan de pest of zwarten dood, die in heel Europa woedde en in Aduard den prior, 44 monniken en 120 conversebroeders wegmaaide. Belangrijke giften, het patronaat van Wierum en Zuidhorn had hij van zijne familiegoederen aan de abdij geschonken. Ten laste der abdij en ten voordeele der familie Gaikinga waren hieraan vele voorwaarden verbonden, welke latere jaren een onberekenbaar gevolg voor de abdij hadden. (IV, kol. 1128).

Zie: H. Brugmans, Kroniek van Aduard in Bijdr. en Meded. Hist. Gen. XXIII (1902) 55-59, 126, 137. J. Nanninga Uitterdijk, Gesch. der voorm. Abdij der Bernardijnente Aduard (Gron. 1870) 35-39; Cisterc. Chroniek (Bregenz 1910) XXII, 38; Reimers, Friesische Papsturk. Vat. Arch. (Leeuw. 1908) 68-69; Oorkondenb. Gron. 354, 385; Brom, Bullar. Traj. I, 955.

Fruytier