Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[p. 1429]

W.

[Wachtelaar, Johannes]

WACHTELAAR (Johannes), geb. te Utrecht, en te Culemborg 12 Oct. 1653 in den ouderdom van 72 jaar overl., kreeg als kind door simonie zijner ouders een kanonikaat van S. Marie te Utrecht. Toen hij later theologie studeerde te Leuven, wilde hij hiervan afstand doen, doch werd door den apostolischen vicaris, Sasbout Vosmeer, op wettige wijze weer in het bezit gesteld. Hij behaalde te Leuven den titel van Meester in de kunsten en Licentiaat in de theologie en werd pastoor van St. Gertrudis te Utrecht, de eerste na de Hervorming. Zijn schuilnamen waren Vigilius en J. Brevortius of de Brevoort.

30 Sept. 1611 werd hij met nog 2 anderen door Vosmeer tot vicaris-generaal van Utrecht benoemd tijdens diens afwezigheid, welk ambt hij meer dan veertig jaar, ook onder de twee opvolgers van Vosmeer, heeft vervuld. Hij stond in hoog aanzien om zijn bekwaamheid en zijn ijver. 9 Nov. 1633 werd hij lid van het Vicariaat, door den apostolischen vicaris Phil. Rovenius opgericht. Tegelijk met dezen werd ook Wachtelaar door de Staten voor het gerecht gedaagd.

[p. 1430]

Geen van beiden verscheen. Omdat hij door Rovenius tot vicaris-generaal was aangesteld en als zoodanig was opgetreden en in 't algemeen Rovenius in diens ambt had geholpen, met hem gecorrespondeerd, toen deze bij den Aartshertog en te Rome was, en hem in zijn huis had opgenomen, werd hij schuldig bevonden aan de misdaad van gekwetste majesteit, rebellie en perduellie en de doodstraf tegen hem geëischt, verlies van zijne prebende, verbeurdverklaring van goederen en betaling van de kosten van het proces. Bij vonnis van 10 Maart. 1640 werd de doodstraf veranderd in levenslange verbanning uit de stad Utrecht en de heerlijkheid Vreeswijk en eene boete van ƒ 6000. Van de Memorie, die in Dec. 1639 verscheen en door Rogge is meegedeeld in het Archief Aartsbisdom Utrecht II, en waarvan het eerste deel een pleidooi is voor vrijheid van godsdienst en het tweede deel eene verdediging van Rovenius, wordt Wachtelaar zelf of de Remonstransche predikant Wtenbogaert als schrijver genoemd. 7 exemplaren bevinden zich in het Archief der Oud-bisschoppelijke Clerezy te Utrecht. W. ging in hooger beroep, dat werd

[p. 1431]

aangenomen, doch hij verwachtte er niet veel van. Uit een brief van 15 April aan den apostolischen vicaris de la Torre blijkt, dat door het Hof van Utrecht aan W. veiligheid is toegezegd en aan alle ambtenaren was verboden, hem ook om zijn veroordeeling moeilijkheid te veroorzaken. Hij mocht alleen niet in de stad Utrecht zelf wonen en daarom begaf hij zich naar Amersfoort en later naar Culemborg.

Door den nuntius Fabius Chigi berispt over zijne goedkeuring van het boek ‘Augustinus’, schrijft hij 29 April 1642 een brief om zich te verdedigen. Hij meent, dat de nuntius over de leer der Jansenisten niet goed is ingelicht; hij zegt, dat hij het boek van J. heeft aanbevolen, alleen gedreven door liefde voor de waarheid en de heilzame leer, welke naar zijn meening geheel en al overeenkomt met de leer van den H. Augustinus, vooral in zijn boeken tegen de Pelagianen. Maar hij heeft het aanbevolen met algeheele onderwerping van zijn oordeel aan den Apost. Stoel, den zetel der onfeilbare waarheid, en hij was bereid te herroepen, als het verkeerd was geweest.

Zijn door J. van Wijckersloot geschilderd portret in de kerk der Bisschoppelijke Clerezy te Utrecht. Gravures door F. Bloemaert en Corn. Visscher.

Zijn portret staat in van Heussen - van Rijn, Kerkel. Hist. en Outheden (folio-uitgave) II, 82. In het boek van Rovenius, Institutionum christianae pietatis libri IV schreef Wachtelaar als inleiding ‘ad lectorem’ een 12-regelig latijnsch gedicht. Van Heussen schrijft in de Batavia Socra II, 111, dat hij van Wachtelaar in MS. in bewaring heeft een compendium van de geheele leer van S. Augustinus en Consensus Evangelistarum circa Dominicam Passionem etc.

Zie: van Heussen, Batavia Sacra II, 72-73, 110-112; Hoynck van Papendrecht, Hist. Eccl. Ultraj. register en 99-100, 240; Archief Aartsb. Utrecht II; IV; VI; X; XIV; XVIII; XX; XXXIII; XLI; XLIII; (registers); Bijdragen Bisdom Haarlem I; II; V; VII; (zie registers); Bijdragen voor de Gesch. der R.K. Kerk in Ned. 1e en 2e stuk (Rott. 1888, 1892), register; Knuttel, Toestand der Ned. Kath. ten tijde der Republiek I, 141-144; Revius, Dav. illustrata 716-722; Brom, Archivalia in Italie I en III, register; Aitzema, Saken van Staet en Oorlogh II, 669-672; Broedersen, Quinque Tract. Hist. I, 95; Fruin, Dusseldorpii Annales, register.

Janssen