Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Stralen, Mr. Hendrik van]

STRALEN (Mr. Hendrik van), geb. te Hoorn 20 Oct. 1751, overl. te den Haag 6 Nov. 1822, was de zesde zoon van den volgende en Alida Nisetta Lansel. Daar zijne andere broeders Abraham en Jan reeds in de regeering zijner vaderstad zaten, vestigde hij zich te Enkhuizen, en werd daar, nog voor zijne promotie te Harderwijk, op 12 Juli 1779, schepen (1774). Na bij zijn oom Mr. Hendrik van Stralen, den Advocaat Fiscaal bij de Admiraliteit van West-Friesland, als adjunct voor het Noorderkwartier te zijn werkzaam geweest, werd hij 28 Dec. 1787, in plaats van Mr. Bernardus Blok, tot Secretaris van Gecommitteerde Raden der Staten van Holland en Friesland en het volgende jaar (8 Jan.) tot Commies van Financiën van West-Friesland in het Noorderkwartier aangesteld, terwijl hem in 1790 door den Erfstadhouder met de heeren van Noordwijk, van de Wall en Rendorp het toezicht op het bestuur der O.I.C. werd opgedragen. Door de opheffing (31 Jan. 1795) der Collegien van Gecommitteerde Raden in het Zuider- en Noorderkwartier van Holland en West-Friesland, en der Rekenkamer van Holland en West-Friesland, geraakte van Stralen niet slechts ambteloos, maar, daar hij tot de Oranjepartij behoorde, ook in groote moeilijkheden, die eerst een einde

[p. 1278]

namen toen het Revolutionnaire Comité zijne rekening en verantwoording in orde bevonden had. Ofschoon ook toen verder uit alle openbare bedieningen geweerd, werd hij echter door zijne stadgenooten met Mr. C. Carbasius, Mr. Dirk Merens, Mr. C.J. van de Blocquery, J. Breebaart en P.S. van Wickevoort Crommelin aangewezen om de ten opzichte der kerkelijke goederen te Hoorn, door de afschaffing der Staatskerk noodig geworden maatregelen voor te bereiden, en vertegenwoordigde vervolgens die stad in den Haag op de vergaderingen der Gecommitteerden uit de Nederduitsche Hervormde Gemeenten, die daar bijeenkwamen, om te overwegen wat ten aanzien der geestelijke goederen, de instandhouding van den openbaren Hervormden Godsdienst en het herstel en voortbestaan van het Hervormde Kerkwezen zoude kunnen worden gedaan. Bij de landing der Engelschen en Russen (27 Aug. 1799) in Noord-Holland, begaf van Stralen, nadat (door het terugtrekken van Daendels op de stelling Monnikendam-Purmerend) Hoorn aan haar lot was overgelaten, zich, op verzoek van den President der Municipaliteit, Mr. J.C. van de Blocquery, naar Medemblik, om met den bevelhebber der Bataafsche troepen, den kolonel Gelderman, te raadplegen, doch werd onderweg door Engelsche soldaten tegengehouden en gedwongen op het buitengoed van Mr. D.E. van Loosen, bij Schagerbrug, zijn intrek te nemen, waar weinige dagen later (12 September) ook de Erfprins zijn hoofdkwartier vestigde. Met Engelsche troepen keerde van Stralen 19 September naar Hoorn terug, en ging daarop naar den Helder, waar hij zich ter beschikking van den Prins van Oranje stelde en op diens verzoek de gelden in de landskantoren in beslag nam. Toen de landing mislukt bleek, weigerde hij echter om naar Engeland de wijk te nemen, maar vestigde zich weder te Hoorn (22 Nov. 1799), waar hij, ofschoon hij van een vrijgeleide van Generaal Brune voorzien was, eerst op order van het Departementaal Bestuur van Texel en daarna (14 Dec.) op last van Schepenen van Hoorn, in hechtenis genomen, maar twaalf dagen later, na ingewonnen advies van Rutger Jan Schimmelpenninck, die toen nog als advocaat te Amsterdam practiseerde, en diens ambtgenoot Mr. S.A. Verburg, op vrije voeten gesteld en verder niet meer bemoeilijkt werd. In 1802 volgde daarop zijne benoeming tot lid van het Gedeputeerd Bestuur van Holland in hetwelk hij tot 30 April 1804 zitting hield, toen hij tegen zijn zin in den z.g. Aziatischen Raad werd gekozen, waar hij zijne aandacht dan ook meer dan aan de koloniën, aan den hopeloozen toestand van 's lands geldmiddelen wijdde, zonder, naar het schijnt, bij anderen dan Schimmelpenninck, die toen gezant te Parijs was, medewerking te vinden. Na diens optreden als Raadpensionaris werd van Stralen, tot Secretaris van Staat voor de Binnenlandsche Zaken benoemd hoofdzakelijk met het beheer van den waterstaat, het onderwijs en den eeredienst belast, en bracht behalve eene regeling der departementale en gemeentebesturen (19 Juli en 20 Dec. 1805), de rivier- en waterrechten op de rivieren (24 Febr. 1806) en der heerlijke rechten (9 Juni 1806), in samenwerking met van den Ende (25 Febr. 1806) de bekende wet op het lager onderwijs tot stand, die meer dan vijftig jaar in ons land van kracht is geweest, terwijl ook op zijn aandringen de Departementale Commissiën van Landbouw opgericht werden, die in 1855 zijn opgegeven. Door Koning Lodewijk Napoleon werd van Stralen uit zijne betrekking ontslagen (20

[p. 1279]

Juni 1806), maar reeds vier dagen later, opnieuw in den Aziatischen Raad en 6 Oct. van het volgende jaar in het Wetgevend Lichaam geplaatst en weldra, dank zij zijne beschouwingen over 's lands, geldmiddelen zoozeer met diens vertrouwen vereerd, dat hem achtereenvolgens de aanzienlijkste ambten (Landdrost van Oost-Friesland, Staatsraad en President van de afdeeling Financiën en Voorzitter der Nationale Rekenkamer) werd en aangeboden, die door van Stralen, in de overtuiging dat hij het met den veranderlijken vorst geen drie maanden zou kunnen uithouden, werden afgeslagen. Eene benoeming tot voorzitter eener tijdelijke commissie voor de financiën en herziening der financieele wetten liet hij zich echter welgevallen (22 Mei 1808) en ofschoon zijne opvatting met die van den Koning zeer dikwijls in botsing kwam, bleef deze hem voortdurend in geldelijke aangelegenheden raadplegen, en handelde soms volgens zijn raadgevingen, o.a. toen het Hof van rekeningen werd opgericht. Gedurende de inlijving bleef van Stralen buiten betrekking doch trad, hoewel hij bij het uitbreken van den opstand, na de eerste vergadering der oud-regenten, ten huize van van Hogendorp, te hebben bijgewoond, zich eenigszins had teruggetrokken, in het voorloopig Bestuur van de Binnenlandsche Zaken op, waarin echter weldra van zoo groot verschil van inzicht met den Souvereinen Vorst bleek, dat hij, reeds na de aanneming der Grondwet (29 Maart 1814) door den Heer W.T. Röell werd vervangen, waarna hij in de Staten-Generaal zitting bekwam en 21 Nov. 1815 tot lid der Eerste Kamer benoemd werd.

Van Stralen was in 1776 gehuwd met Clasina Rygerbos, die hem reeds 21 Mei 1784 ontviel en hem een zoon naliet Mr. Jan Mossel van Stralen, die 3 Juni 1827 als raadsheer in het Hooggerechtshof overleed.

Men zie over hem: van Akerlaken, Mr. Hendrik van Stralen, Aanteekeningen uit zijne nagelaten geschriften ('s Gravenhage 1878).

de Savornin Lohman