Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Potkamp, Gerardus]

POTKAMP (Gerardus), geb. in 1641 te Borne, overl. te Leiden 16 Dec. 1705, studeerde de theologie in het Hollandsche College te Keulen en werd terstond na zijn priesterwijding in 1665, pastoor te Borne en omstreken, en tevens medewerker van Ger. Eylaers, pastoor van Delden.

Na den aftocht der Munsterschen in 1674 maakte de vervolging het verblijf in Twente onmogelijk. Zij kochten een huis, het Oorthuis, te Altsteden in het bisdom Munster en richtten dat tot noodkerk voor de Katholieken van Twente in. 's Nachts gingen zij onder groote gevaren zieken en stervenden bezoeken en helpen, soms op een afstand van 3 à 4 uur. In 1681 werd hij pastoor te Lingen en later, misschien in 1697, aartspriester van het graafschap Lingen. Hier mocht hij ook geen kerk hebben, maar woonde in Darmsen, eveneens in 't bisdom Munster gelegen. De arbeid van hem en zijn medehelpers werd gelukkig en zegenrijk voor de Katholieke Kerk in Lingen.

Omdat Codde als Apostolisch Vicaris was gesuspendeerd en de pro-vicaris de Cock door de Jansenisten werd gehaat en door de Staten was verbannen, meende men in Potkamp de persoon te hebben gevonden, om den vrede weer te herstellen. Door de Jansenisten voorgesteld, werd hij ook door den Internuntius te Brussel en de Staten aangenomen en zoo ontving hij 14 Nov. 1705 de pauselijke aanstellingsbreve tot Apostolisch Vicaris met den titel van Aartsbisschop van Thebe i.p.i. De aartspriester, Herman ter Hoente, Jansenist, overreedde hem zijn benoeming aan te nemen. Men meende in hem den bemiddelaar te hebben gevonden, die de Jansenisten tot de Kerk zou terugbrengen, doch hierin bedroog men zich. 64 jaar oud, afgemat door den zwaren arbeid van 40 jaren in Twente, onder de groote moeilijkheden en gevaren, dag en nacht, was hij ongeschikt voor deze gewichtige taak en zijn bestuur, hoe kort ook, is voor de Katholieke Kerk nadeelig geweest. De Cock had hij pas 3 April 1704 erkend en na zijn benoeming, zegt de Cock, schreef hij aan Codde, dat hij geheel volgens zijn bevelen zou handelen. Te Leiden werd hem door de Jansenisten geen toegang verleend tot de andersgezinde geestelijken, tenzij in tegenwoordigheid der partij. Of schoon elke uitoefening van jurisdictie hun reeds lang door den Paus was verboden en zij reeds meermalen kerkelijke straffen hadden beloopen, benoemde hij de Jansenisten Jacobus Cats en Hugo van Heussen tot zijn vicarissen, gaf parochies aan de Jansenisten, bevestigde de beweerde

[p. 1097]

rechten van het Kapittel van Utrecht, gebruikte het eerst in zijn bevestigingsbrief officiëel het woord ‘Kapittel’ daarvoor en gaf aan Jansenistisch gezinde wijdelingen dimissoriaalbrieven. 14 Dec. zond hij van Leiden uit een herderlijken brief aan alle geestelijken, om met het oog op het Kerstfeest, den vrede en de onderlinge liefde aan te bevelen. Hij overleed reeds 16 Dec. 1705 te Leiden en werd begraven te Warmond in den grafkelder van H.v.d. Graft, waar ook Codde e.a. Jansenisten werden begraven.

In de Vaticaansche Archieven bevindt zich een handschrift, vroeger eigendom der Jezuïeten, waarin een overzicht van de geestelijke bediening tijdens het vicarisschap van Potkamp, waarbij vooral zijn overhellen naar de Clerezij in het licht treedt en een ander, waarin een levensschets en een overzicht van zijn bestuur als Apost. Vicaris.

Zijn door een onbekende geschilderd portret bevindt zich bij jhr. Vos de Wael te Zwolle. Het is in prent gebracht door F. Bleyswijk. Ook staat zijn portret in de Batavia Sacra I, 526.

Zie: van Heussen, Batavia Sacra II, 526-530; Hoynck van Papendrecht, Hist. Eccl. Ultr. 60-63, 103; Geerdink, Bijdragen Twenthe 110-111, 360, 382-384, 517; Archief Aartsbisd. Utrecht V; IX; XV; XVI; XVIII; XXIV; XXXVI (zie registers); Bijdragen Bisdom Haarlem I; III; VII; X; XV; XVII; XXIV (zie registers); Broedersen, Quinque Tract. Hist. I, 155, 331; II, 114-115; Mozzi, Hist. des Révolutions II, 9-12; Dupac de Bellegarde, Hist. abrégée d' Utrecht (3e éd.) 252-255; Knuttel, Toestand der Ned. Kath. ten tijde der Republiek II, 49-50; Bennink Janssonius, Geschied. der Oud-R.K. Kerk in Ned. 170-172; Brom, Archivalia III, register; van Heussen, Hist. Episc. Daventr. 158, 198; Kerkelijk Nederland 1856: Mengelwerk 5, 6, 16; de Cock, Missio Foederati Belgii ed. van Lommel, (Leiden 1879) 23, 93.

Janssen