Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Hardenbroek, Gijsbert Jan baron van]

HARDENBROEK (Gijsbert Jan baron van), zoon van Jan Louis van Hardenbroek en Jeanne Charlotte van Renesse geb. in 1719, gest. te Utrecht (?) 20 Jan. 1788; hij is te Bergambacht begraven. Hij genoot een goede opvoeding naar zijn stand; hij verstond Latijn en schreef en sprak Fransch gemakkelijk. Aan een universiteit schijnt hij niet te hebben gestudeerd. In 1742, dus op 23-jarigen leeftijd, verkreeg hij zijn eerste openbaar ambt, een commissie in de Generaliteits-Rekenkamer van wege de Ridderschap van Utrecht. Hij nam die commissie over van zijn vader en behield ze tot 1746. Nog voordat zij ten einde liep, verkreeg hij, evenzoo van de Ridderschap, het ambt van rentmeester-generaal der domeinen van Utrecht, welk ambt hij tot zijn dood heeft bekleed. In 1749 werd hij door Utrecht gecommitteerd in de admiraliteit van het Noorderkwartier, welk ambt hij tot 1752 waarnam. In dat jaar werd hij ontvanger der bisschopstienden in Utrecht. Voorloopig bleef hij daarna buiten de hoogere ambten, daar zijn familie bij de Gouvernante in ongenade was gevallen. Eerst met 1758 opende zich voor Hardenbroek de eigenlijke staatkundige loopbaan; hij werd toen met anderen in de Ridderschap van Utrecht beschreven. Kort daarna werd hij als extraordinaris raad in het Hof gedeputeerd, terwijl hij het ontvangerschap der bisschopstienden na den zesjarigen termijn weer verloor. In 1759 nam hij namens Utrecht zitting in de kamer Amsterdam der Oost-Indische Compagnie, in 1764 in de admiraliteit van Amsterdam. In 1767 werd hij door Utrecht gecommitteerd naar de Staten-Generaal; reeds het volgende jaar kreeg hij zitting in het geheim besogne voor de buitenlandsche aangelegenheden; daardoor en door het weekpraesidium, dat hem herhaaldelijk ten deel viel, kwam hij midden in de groote politieke kwestiën van zijn tijd. In 1785 nam hij zijn ontslag als gedeputeerde ter Staten-Generaal en wijdde zich sedert uitsluitend aan het beheer van zijn goederen en aan zijn Utrechtsche ambten; sedert 1781 was hij voorzitter der Ridderschap, welk ambt hem natuurlijk veel invloed gaf. Hij bleef ongehuwd. Hij vermaakte zijn huis naast de Staten-

[p. 710]

kamer te Utrecht met de daarin aanwezige boeken aan de Ridderschap.

Hardenbroeks voornaamste schriftelijke nalatenschap is zijn dagbock, in onze dagen uitgegeven als Gedenkschriften van Gijsbert Jan van Hardenbroek ... 1747-87, uitgeg. en toegelicht door F.J.L. Krämer, dl. I en II; door A.J. van der Meulen, dl. III en IV (Werken van het Hist. Gen. Derde Serie no. 14, 17, 24, 36; Utrecht 1901-15; de uitgave wordt voortgezet). Wanneer Hardenbroek is begonnen met het opstellen van zijn dagboek, is moeilijk te zeggen, stellig geruimen tijd na 1747; immers het eerste gedeelte is geheel uit het geheugen opgeschreven; data zijn dikwijls niet ingevuld. Voor sommige jaren (1767, 1768, 1773) zijn de aanteekeningen zeer sober; soms ontbreken zij geheel. Maar over het algemeen wordt het dagboek uitvoeriger, naarmate het verder vordert; van 1780 tot 1787 is het zelfs zeer uitgebreid; dan moeten de aanteekeningen zijn neergeschreven onmiddellijk na de gebeurtenissen. Juist daaraan ontleent het dagboek dan ook zijn groote waarde. Hardenbroek was geen man van groote staatkundige beteekenis of invloed. Evenmin was hij een man van grooten geestelijken aanleg. Zijn eigen meening zegt hij dan ook zeer zelden; die meening is meer die van een groep, stand en partij dan van een persoon. Hardenbroek behoorde tot die edelen, die door geboorte en positie dicht aan het huis van Oranje stonden en daarom den maatschappelijken omgang met het stadhouderlijk hof nimmer hebben verbroken. Maar een volbloed Oranjeman was hij niet; eerder behoorde hij tot de gematigde oppositie in Utrecht; van een man van patriotsche beginselen kan men echter nauwelijks spreken. Wel kan worden geconstateerd, dat hij met het klimmen der jaren meer naar links kwam te staan, of liever scherper in de oppositie tegen Willem V, wiens beleid hij doorloopend afkeurt. Als uiting van deze groep van aanzienlijke opposanten hebben de gedenkschriften van Hardenbroek blijvende waarde. Bovendien hebben zij beteekenis om de feitelijke mededeelingen, die zij doen. Hardenbroek beleefde weinig avonturen; ook gevoelde hij weinig neiging om de indrukken weer te geven, die de tijdsgeschiedenis op hem maakte. Maar als aanzienlijk lid der regeering kwam hij eerst in Utrecht en later in den Haag in aanraking met allerlei leden der hooge collegiën van staat, ook met de hoogsten in den lande, den Prins van Oranje en den Hertog van Brunswijk. Met hen had hij geregeld gesprekken en deze gesprekken teekende hij zorgvuldig op. Zoo is zijn dagboek in hoofdzaak samengesteld uit zorgvuldig geredigeerde uitingen van tal van personen, die zich zelf en anderen daardoor nauwkeurig teekenen. Daardoor kan de lezer niet alleen de gebeurtenissen op den voet volgen, maar kan hij ook genieten van dikwijls rake beschrijvingen van personen; de prins en de hertog worden er b.v. zeer scherp in geteekend. Het groote bezwaar van Hardenbroeks gedenkschriften is de zeer groote omslachtigheid, die in de uitgave slechts weinig kon worden besnoeid.

Zie: van der Monde's Tijdschrift IX, 325 vlg.; Hardenbroek, Gedenkschriften als boven, met name de inleidingen op de verschillende deelen.

Brugmans