Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 4

[Dyrkinus, Johannes]

DYRKINUS (Johannes), Dierkins of Dedekinus, mag niet vereenzelvigd worden met den door Jean Ballin genoemden landbouwer Diericsz, want uit allerlei blijkt hij duidelijk een geleerd man te zijn geweest. Veeleer lijkt waarschijnlijk - blijkens de feiten, dat hij in 1557 geschikt werd geacht om in Frankfort het ambt van notarius imperialis waar te nemen en dat hij 1579 in het kwartier van Gent woonachtig was - dat hij identiek is geweest met den Genter advocaat Jan Diericxzone, die in 1566 lid van den kerkeraad daar was, 5 Oct. van dat jaar zich bij den graaf van Egmond voegde te Oudenaarde, 5 Jan. 1567 naar Gent terugkeerde en kort daarop - toen hij tegen 3 Febr. voor de schepenen was gedaagd - de vlucht nam (zie Handel. d. Maatschappij v. Geschied- en Oudheidkunde te Gent IX (Gent 1909) 119).

[p. 548]

In 1557 bevond Dyrkinus zich reeds te Emden. Immers daarheen is de brief d.d. 18 Febr. van dat jaar gericht, waarin Jan Utenhove - die zeer met hem bevriend is geweest - de hoop uitspreekt dat hij met zorg zijn, Utenhove's, vertaling van het Nieuwe Testament zal nagaan. Welke positie hij daar toen innam, is niet bekend. Alleen: ze moet vrij goed geweest zijn; want de overweging dat verhuizing naar Frankfort een achteruitgang voor hem zou wezen maakte, met de andere - dat de Waalsche gemeente van vluchtelingen op zijn komst niet zoo bijster was gesteld - dat men in een brief d.d. 21 Mei 1557 vanwege de Nederduitsche vluchtelingenkerk daar ter stede Emdens aanbod om hem als predikant te zenden, in zachte termen afwees. In Augustus van dat jaar vinden we hem, blijkens de notulen van den Emder kerkeraad, dan ook nog steeds in Oost-Friesland: den 9en van die maand blijkt' hij vandaar naar Vlaanderen beroepen te zijn, maar volgens de acta van den 16en d.a.v. heeft hij dat beroep niet aangenomen om verschillende bezwaren. Hij schijnt Oost-Friesland niet verlaten te hebben, voor hij in het begin van 1558 met Hermes Backereel (II kol. 57) naar Antwerpen werd gezonden om daar allereerst een brief te overhandigen, die beoogde een eind te maken aan de op dat oogenblik de kerk dier Scheldestad verwarrende twisten met haren predikant Adriaan Corn. van Haemstede (I kol. 1013) en om tevens de plaats van dien van Haemstede in te gaan nemen, opdat deze naar Aken zou kunnen vertrekken. Echter liepen de zaken anders dan aanvankelijk in het plan lag. Dyrkinus is geen predikant te Antwerpen geweest, maar heeft in den eerstvolgenden tijd te Aken gestaan. Niet lang evenwel; want 5 Juni 1558 keerde hij reeds weer naar Emden terug, terwijl hij in Maart daaraan voorafgaande nog niet vandaar was vertrokken. 2 Sept. 1560 werd hij door het consistorium van Emden er weer op uit gezonden om de kruiskerken te dienen; ditmaal naar West-Friesland en Groningen. 4 Aug. 1561 was hij weer thuis, en zal toen opnieuw of voor het eerst het huis op den hoek van de Liliënstrasse en Lookvenne betrokken hebben, waarin hij volgens een oude lijst in 1562 woonde en dat niet ver van de woning van den bekenden drukker en uitgever Gillis van den Erven of Gellius Ctematius lag. Tenzij de veronderstelling juist is dat Dyrkinus dezelfde is geweest als de hiervoorgenoemde Genter advocaat, in verband waarmee we dan zijn lotgevallen in 1566 zouden kennen, verliezen we hem nu vervolgens voor een tijdvak van meer dan vijftien jaar uit het oog; want de destijds in Oost-Frieland wonende Johan Dircksens, raadsheer en reeder te Emden (B. Hagedorn, Ostfrieslands Handel und Schiffahrt (Berlin 1910) 251) was een ander dan hij. In 1579 was hij als predikant aanwezig in het kwartier van Gent; is het bericht van Ballin misschien in zooverre juist, dat hij toen te Caprijke heeft gestaan? Daarna raken we echter zijn spoor weer opnieuw bijster; en ditmaal voor goed; tenzij (wat me niet onwaarschijnlijk lijkt) de vermelding: Johannes Dyrkinus, ‘te Zeeburg’ (d.i. Rammekens) en, met een andere hand: ‘commigravit alio’, die onder een ongedateerd onderteekeningsformulier der classis Walcheren voorkomt (aanwezig in het archief dier classis te Middelburg) uit dit laatste tijdperk van zijn leven afkomstig is. Slechts kan nog meegedeeld, dat hij vóór Nov. 1592 is gestorven; want in die maand verscheen zijn meer dan 70-jarige weduwe (reeds in 1557 komt hij als getrouwd voor) Catelijne in de particuliere synode van Zuid-

[p. 549]

Holland, om steun te verkrijgen voor haar request om een toelage, dat ze bij de Staten van Holland en West-Friesland wenschte in te dienen.

Beweegreden waarom zij die intercessie der synode verzocht vond Dyrkinius' weduwe daarin, dat hij gedurende zijn leven diverse boeken van goede auteurs in het hollandsch had vertaald. Inderdaad lag daarin ook 's mans beteekenis. Voor den kansel schijnt hij niet bijzonder geschikt te zijn geweest, maar op het gebied van studie was hij niet onverdienstelijk. Of hij de opdracht, 4 Nov. 1579 door de synode van Brugge hem gegeven, om Gualtherus' commentaar op het evangelie van Mattheus te vertalen, heeft uitgevoerd, kan ik niet zeggen. Maar zeker - ook al duidde hij zich daarbij niet zelden alleen aan met zijn initialen J.D. - zeker is zijn naam verbonden aan de volgende overzettingen: Het Nieuwe Testament. In Nederduytsch na der Grieckscher waerheyt overgheset (Emden; voorrede 8 Aug. 1559, achterin: De Drucker aen den Leser, gedateerd 4 Febr. 1560; ex. in de bibl. der gemeentel. univ. te Amsterdam; vgl. F. Pijper, Jan Utenhove (Leiden 1883) 136 vv.; waar de meening wordt uitgesproken dat deze vertaling van van Wingen (III kol. 1433) is); Institutie ofte onderwijsinghe der Christelicker Religie.... Ghemaeckt door Jan Calvijn: ende ghetrouwelick uut den Latijne overgheset in Duytsch (De voorrede is van 5 Dec. 1560; de vertaling geschiedde naar den druk van 1559; exx. in de univ.-bibl. te Leiden en in de bibl. der hollandsche Kerk te Londen); Uutlegginge Joannis Calvini op alle de Sendtbrieven Pauli des apostels..... ende oock op den Sendtbrief tot den Hebreen (Emden 1566; voorrede van Aug. 1566; opdracht aan jonker Unico Manninga, get. 6 Sept. 1566 uit Emden; van den tweeden brief aan Timotheus af werd de vertaling voortgezet door J.F. (cf. art. Joh. Florianus); een vertaling van Martinus Micronius, Apologeticum scriptum (1557; ex. in de Hof- und Staats-Bibl. te München). Volgens de voorrede van bovengenoemde Uutlegginge gaf hij vóór 1566 ook nog een vertaling van Hendr. Bullinger, Huysboec, vijf decades. Dit moet de uitgave geweest zijn, die 1563 te Emden bij Guill. Gaillart is verschenen en waarvan exx. worden genoemd in Fred. Muller, Veiling-catalogus-bibl. Ch.A. Rahlenbeck (1904) n^o. 90; en Catalogus v.h. antiquariaat van Otto Harrasowitz: Bibliotheca Theologica Jackson Abt IV, n^o. 2687; A.J. van 't Hooft, De theologie van H. Bullinger (Amsterdam 1888) 105, vgl. 110, kende haar niet en is daarom te haren opzichte onjuist.

Behalve deze Johannes wordt ook nog Efraim Dyrkinus, Dierkins, Dierkents, Dirckniersz, Dierckinus, Dyckens (gest. 1602 of 1603) genoemd. Daar hij Janszoon heet, zou 't niet onmogelijk zijn dat de voornoemde Johannes zijn vader is geweest; blijkens bescheiden uit 1557 had deze toen inderdaad een kind. Hij was achtereenvolgens predikant te Oud-Vossemeer (1583-1587, toen hij werd afgezet), te Oosthuizen in Noord-Holland (1590), te Korendijk (Goudswaard) en Piershil (1592-1596) en te Bommenede (1596 tot minstens April 1597). Van een door hem in 1581 gedaan aanbod om naar Vlaanderen te gaan - waarop men hem in Stalhille heeft pogen te krijgen - schijnt niets te zijn gekomen. Zijn zwager was Johannes de Moor, predikant te Dudzeele.

Zie: H.Q. Janssen, De kerkhervorming in

[p. 550]

Vlaanderen (Arnh. 1868) register in voce; F. Pijper, Jan Utenhove (Leiden 1883) bijlagen bldz. XVI, XXX; J.H. Hessels, Ecclesiae Londino-Batavae Archivum II (Cantabr. 1889) n^o. 18; A.A. van Schelven, De nederduitsche vluchtelingenkerken der 16e eeuw ('s Grav. 1909) register in voce, en bijlagen nrs. 28, 29; Reitsma en van Veen, Acta I, II, registers in voce; Brucherus, Opkomst en Vestiging der kerkhervorming in Groningen (Gron. 1821) 130; E. Meiners, Oostvrieschlandts kerkelijke Geschiedenisse I (Gron. 1738) register in voce; E.F. Harkenroht, Geschiedenissen behoorende tot de moeder-kerke in Emden en Oost-friesland (Harl. 1726) voorrede; De Navorscher XXXVII (1887) 282, XLI (1891) 376; J.W. te Water, Kort verhaal der Reformatie in Zeeland (Middelb. 1766) 321; van Alphen, Kerkelijk Handboek 1909 Bijl. Q, 143; Borger, Naamlijst van predikanten in de gemeent. univ.-bibliotheek van Amsterdam in voce Johannes en Efraïm Dyrkinus; A. 's Gravezande, Tweehonderd-jarige gedachtenis van het eerste Synode der Nederlandsche kerken.... te Wesel (Middelb. 1769) 196; Chr. Sepp., Bibliogr. Mededeelingen (Leiden 1883) 100, 101; J.H. Gerretsen, Micronius (Nijm. 1895), 97, 101; en mededeeling van prof. Dr. Ritter te Emden.

van Schelven