Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 3

[Buyck, Jacobus]

BUYCK (Jacobus), zoon van Cornelis B. en Hadouwe Dirksdr, geb. te Amsterdam 31 Dec. 1545, gest. te Emmerik 8 Sept. 1599. Hij behoorde tot een rijk en aanzienlijk amsterdamsch geslacht; de bekende burgemeester Joost Buyck was zijn oudoom. Hij heeft zijn hoogere studiën gedaan te Leuven en is daar in 1566 niet tot licentiaat in de theologie maar tot magister artium gepromoveerd. Een schitterende plaats bij de voorbereidende examens had hij niet verkregen; zijn naam komt eerst voor in de tweede linea en dan is hij nog slechts de 58ste onder zijne commilitones. Hij legde zich vervolgens aan dezelfde hoogeschool toe op de theologie en had deze studies nog niet voltooid, toen hij in 1571 een

[p. 186]

officie in de Oude of Sint Nicolaaskerk verkreeg te Amsterdam. Vandaar dat zijn bisschop, Godfr. v. Mierlo, hem van den residentie-plicht dispenseerde, zoolang die studiën te Leuven nog zouden aanhouden. Twee jaren later, op het einde van 1573, was hij reeds pastoor van diezelfde kerk. Het aanzien van zijn familie zal ongetwijfeld bijgedragen hebben tot zulk eene snelle promotie; zijn vorming aan de hoogeschool te Leuven en zijn persoonlijke eigenschappen moeten toch den doorslag hebben gegeven. Het collatierecht van de Oude kerk kwam toe aan den deken van de koninklijke kapel te 's Gravenhage; hij had dus zijn verheffing ook te danken aan den pastoor van de Nieuwe kerk te Amsterdam, Martinus Duncanus (zie op dien naam in dit deel), welke omstandigheid voor het beoordeelen van zijn later optreden tegenover dien ambtgenoot wel in het oog moet gehouden worden.

Niet slechts familie-tradities maar ook innige overtuiging maakten, dat hij zich schaarde aan de zijde van de streng katholieke partij, welke tot 1578 in Amsterdam de overhand heeft behouden. Vandaar dat hij een begeesterde lijkrede hield op den hopman Wolphert Michielsz., die bij den mislukten aanslag van 23 Nov. 1577 was gevallen. Evenals zijn ambtgenoot, de pastoor van de Nieuwe kerk, heeft hij trachten te voorkomen, maar te vergeefs, dat de vroedschap van Amsterdam op 8 Febr. 1578 er eindelijk toe overging om een verdrag met den Prins en de Staten te sluiten. Met Duncanus verschilde hij echter in opvatting omtrent het al of niet geoorloofde van den eed, welken de burgers in Maart op het nu eenmaal gesloten verdrag hadden te zweren. Duncanus meende, dat zulks geoorloofd was, wijl de satisfactie steunde op de Pacificatie van Gent en de professoren van Leuven hadden verklaard, dat in dat verdrag niets strijdigs voorkwam met de katholieke beginselen; zijn veel jongere en minder bezadigde ambtgenoot oordeelde daarentegen, dat de eed op de satisfactie een ‘zondige’ eed was. Beiden droegen hun meening met groote heftigheid en in het openbaar voor. Op 16 Maart mengde de bisschop van Haarlem, Godfr. v. Mierlo, zich in het geschil. Dat geschiedde niet alleen, omdat B. zich op hem had beroepen en v. Mierlo het als zijn herderlijken plicht beschouwde een einde te maken aan dezen hachelijken strijd, maar ook wijl art. 10 der satisfactie uitdrukkelijk voorschreef, dat de bisschop de houding der amsterdamsche geestelijkheid ten opzichte van dezen eed zou aangeven. Van Mierlo prees hun ijver maar wierp beiden gemis aan omzichtigheid voor en verklaarde het afleggen van den eed geoorloofd niet slechts voor de leeken maar ook voor de geestelijkheid in den gebruikelijken vorm. Reeds uit de hier aangevoerde data blijkt, dat de twist liep over den eed op de satisfactie en niet over den z.g. Mathiaseed, welke eerst later, in het verloop van Mei, werd afgevorderd. Op 27 Mei volgde het gewelddadig verbreken der satisfactie en de daarmede gepaard gaande uitzetting zoowel van den magistraat als van meerdere geestelijken. Uit een pennestrijd, welke in de jaren 1894-1895 is gevoerd, meenen wij deze gevolgtrekking te mogen maken, dat B. zeker zich niet bevond onder de geestelijken, welke dien dag buiten de stad zijn gezet. Hij moet dan uit eigen beweging, waarschijnlijk eenige dagen vóór het uitbreken van het oproer, de stad hebben verlaten, verontwaardigd als hij was dat de groote meerderheid der parochianen zich niet naar zijn opvatting betreffende den satisfactieeed hadden geschikt, en ook voor nog grootere

[p. 187]

onheilen in de toekomst beducht, welke inderdaad niet zijn uitgebleven. De meening, dat hij, kort na het verbreken der satisfactie, voor eenige dagen nogmaals naar Amsterdam zal teruggekeerd zijn, steunt op geen enkel getuigenis en vermeerdert slechts de moeielijkheden. Het eerst begaf hij zich naar Utrecht, vervolgens naar Arnhem, om ten slotte zich te Calcar te vestigen, waar hij elf jaren als exul catholicus heeft gewoond. Op 28 Mei 1590 kreeg hij een kanonikaat aan de Munsterkerk van Emmerik en werd tevens pastoor van Sint Aldegundis aldaar. Te Calcar, en later ook te Emmerik, verzamelde hij een bibliotheek, welke allengs 500 boeken en een vijftigtal handschriften omvatte en schreef op de schutbladen, alsook op de randen der bladzijden, heftige ontboezemingen, zoowel in proza als in dichtvorm, over hetgeen hem in 1578 te Amsterdam was wedervaren. Al zijn die aanteekeningen niet zonder belang voor de geschiedenis van zijn tijd, ze dienen met omzichtigheid geraadpleegd; zijn oordeel over het gedrag van Duncanus is niet onbevangen en meermalen zeker onjuist. Het codicil, dat te Emmerik is opgesteld 4 Sept. 1599, - hij stierf vier dagen later aan de pest -, bepaalde dat zijn boekenschat moest komen aan een of ander katholiek van zijn familie of, bij ontstentenis van zulk een familielid, aan eene katholieke stichting. Dat is niet geschied, maar het meerendeel dezer boeken en ook drie van de handschriften geraakten in de boekerij van het Athenaeum te Amsterdam en berusten thans in de Universiteitsbibliotheek aldaar. Zijn portret, door hem bestemd om boven het graf in de Sint Aldegundiskerk van Emmerik te hangen, bevindt zich in het Museum ‘Amstelkring’ te Amsterdam.

Zie: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique V, 389; De Katholiek 1889, II, 187; 1896, I, 262; Fruin, Verspr. Geschr. III, 1-39; B.H. Klönne, Amstelodamensia, antwoord aan dr. R. Fruin (Amsterd. 1896); B.J.H. de Bont, Jac. Buyckius exulans libenter (Amsterd. 1896); Bijdr. bisd. Haarlem IX, 132; XVIII, 258, 447; Het jaarboekje v. Alberd. Thijm, 1891, 35; Arch. aartsb. Utrecht IV, 115; Bijdr. Hist. Gen. XVI.

Hensen