Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel 2

[Alleaume, Jacques]

ALLEAUME (Jacques), Aleaume of Aleaulme, geb. te Orleans, begr. te Charenton 3 Oct. 1627, was vermoedelijk een zoon van Pierre A. of Alealmus te Orleans (voorkomende in een brief dd. Parijs 29 Juni 1580, geciteerd bij Pannier, L'église réformée de Paris sous Henri IV (Par. 1911) 369), die Vieta bij zijn werk behulpzaam was geweest en tot de Hugenoten behoorde. Ook zelf was A. leerling van den beroemden mathematicus en deed zich kennen in een wiskundige strijvraag met eene Confutatio problematis ab Henrico Monantholio proposita (Par. 1600). Zijn vader wordt na Vieta's dood (1603) nog als bewaarder van diens mss. genoemd (Thuanus, Hist. sui temporis lib. 129 (ed. Genève

[p. 18]

1630) T.V. 1060). Denkelijk had A. reeds naam gemaakt, want ‘opte serieuse recommandatie van Sijne Excellentie’ besloten de Staten-Generaal 20 Dec. 1605 hem in hun dienst aan te nemen op dezelfde conditie als de andere ingenieurs (o.a. Stevin, Marolois, later Girard), hem 1 Mei 1606 f 50 maandelijks toeleggend, mits hij zich ook wilde laten gebruiken bij het ontcijferen van onderschepte brieven van 's vijands zijde. Hij stond destijds in letterkundig verkeer met ls. Casaubonus, richtte uit het leger te Deventer 17 Juli 1606 een schrijven aan Scaliger (in diens Epistres françoises ed. Revius (Harderwijk 1624) 359-60) en was bij landgenooten bekend door waarnemingen voor de vervaardiging van geographische kaarten (l.c. 475). In zijn kwaliteit van ‘déchiffreur’ werd hem 3 Jan. 1607 extraordinair f 200 toegelegd en zijn salaris van f 50 tot f 75 's maands opgevoerd, waarmede hij wel niet tevreden was omdat 3 Febr. besloten werd ‘den dechiffreur Jacq. a l'Haulme, om hem in dienst van den lande te houden, te presenteeren f 1000 's jaers’ en als hij nog meer mocht verlangen ‘dat men op een kleyncke nyet en sal sien’, met gevolg dat zijn eisch van f 1200 5 Febr. d.a.v. werd ingewilligd. Niet lang daarna zal A. niettemin vertrokken zijn naar Parijs, waar Hendrik IV hem een woning verschafte in de ‘galeries du Louvre’ en hem gebruikte bij het ontwerpen van bouwplannen; in 1609 vervaardigde hij zoo met Claude de Chastillon ontwerpen van de Place et Porte de la France te Parijs (Sauval, Hist. et antiq. de la ville de Paris I (ib. 1724) en Poirson, Hist. du regne de Henri IV, III (Par. 1865)). Toch (en zelfs wel voor het eerst) komt A. nog dat jaar voor op den staat van oorlog van 1609 onder de officieren ter repartitie van Holland en op die van 1610 als ingenieur en dechiffreur voor Zeeland, hoewel ook toen te Parijs vertoevende, daar Paolo Sarpi 16 Mrt. 1610 uit Venetië aan Jacques Leschassier te Parijs kijkerwaarnemingen voor A. zond (Opere di Galileo Galilei X (Firenze 1900) 290). In Oct. 1610 wordt hij zelfs genoemd onder hen, die in aanmerking kwamen als opvolger van Galilei aan de hoogeschool te Padua (in verband waarmede hij toen wellicht te Venetië vertoefde), en ook nog in Nov. 1611 (Favaro, Galileo Galilei e lo studio di Padova II (Fir. 1883) 371; Opere di Galileo Galilei X (Fir. 1900) 449; XI (1901) 231; Favaro over Gloriosi in Atti d. reale istituto veneto LXIII: 2 (1903/4) 10). Wellicht had het halfjaarlijksch traktement van f 600, hem Aug. 1610 bij wissel op Parijs toegezonden, betrekking op achterstallig salaris, gelijk ook op A.'s request ‘repartieert staende opte provincie van Seelandt’ op recommandatie van den franschen koning en Maurits 2 Aug. 1613 werd besloten hem een jaar salaris te geven ‘op affcortinge van de achterstel van 't selve,’ en wel voor het jaar verschenen sedert 14 Mei 1609, maar in een brief uit Parijs van 10 Apr. 1613 wordt hij niet alleen een vereerder van Galilei genoemd, maar ook pensionnaire van de ‘Stati di Fiandra’ en van den franschen koning (l.c. XI (Fir. 1901) 493). Dit jaar 1613 (van andere dan de hier genoemde jaren ontbreken de staten van oorlog) en zelfs nog in 1617, 1618 en 1621 komt hij dan ook voor onder de officieren, die hun betaling ontvingen uit het aandeel in de oorlogslasten van Holland, doch niet meer in den volgenden staat van 1626. In Frankrijk wordt hij vermeld als ‘concessionnaire des eaux minérales’ (Franklin, Dict. hist. des arts etc. exercés dans Paris depuis le XIIIe siècle (Paris 1906) 279). In 1618

[p. 19]

droeg de koning hem waarnemingen omtrent de bekende komeet op (Opere di Galileo Galilei XII (1902) 428). Peiresc zag magneetnaalden bij hem ‘suspendues en forme d'astrolabe et de globe de verre’ of ‘aymentées tant verticales qu'orizontales’ (Lettres de Peires I (Par. 1888) 408, 478 en IV (ib. 1893) 517) en een door Le Ferrier te Parijs voor A. vervaardigd instrument voor het maken van parabolische spiegels en lenzen, waarvoor ook Descartes zich spoedig met den bekwamen instrumentmaker in verbinding stelde (l.c. I, 478; IV, 435). Hij kon zijne ambities het best met die van Mydorge vergelijken. In 1627 vertoefde A. in Lyon (l.c. I, 340), maar hij overleed te Parijs. Zijn boeken en instrumenten werden verkocht, maar over de mss. van Vieta, die A. bezat kwamen de erfgenamen tot een accoord; een enkel kwam in handen van Dupuy (l.c. I, 409, 478, 895). Peiresc, die A.'s dood beschouwde als een groot verlies van zijn eeuw (zie ook Gassendi, Viri ill. de Peiresc vita (1651) 321), spreekt van zijn geschriften over Fortificaties (I, 478), ‘son Libvre des lunettes et des miroirs, qui n'était pas si prest, mais qui estoit neantmoings assez advancé pour en faire admirer les fragments ou appareils’ (I 408, 478), en zijn ‘Libvre de la perspective qui estoit tout au net et tout prest à mettre soubs la presse, ensemble de son Grand compas à perspective (I, 408, 478). Bij patentbrieven van 27 Febr. 1628 stond Louis XIII aan Estienne Migon de publicatie toe van stukken uit A.'s nalatenschap, zoodat dat jaar ook gedrukt werd de Introduction à la perspective, ensemble l'usage du compas optique et perspectif. De Tables de longitudes van A. (‘grand mathématicien françois’) worden vermeld bij Bergeron, Traité de la navigation (Par. 1629). In genoemd werk over de perspectief werd een nieuwe methode beschreven, die tijdgenooten Desargues (1636) aanwreven te hebben overgenomen, hoewel het geschrift eerst later in den handel schijnt gebracht, uitgegeven met een aanhangsel door Migon als La perspective speculative et pratique de l'invention du feu Sr. A., ingenieur du roy (Par. 1643) (Poudra, Oeuvres de Desargues II (Paris 1864) 189-192 en Id. Hist. de la perspective (Par. 1864) 270, 79-82, 88-92, 316-21, 34-46, 41, 60-62, 579). Nog heeft men van A. eene vertaling van H. Rantzau's Tractatus astrologicus, uitgegeven door Alex. Baulgite als Tratié astrologique des jugements des thèmes genethliaques pour tous les évenements qui arrivent à l'home après sa naissance (Par. 1657).

Zie: Res. Staten-Gen. 20 Dec. 1605, 1 Mei 1606, 3 Jan., 3 en 5 Febr. 1607, 11 Aug. 1610 en 21 Aug. 1613 (Dodt, Archief IV, 123; V, 1, 22, 382; Ordonnantieboeken Staten-Gen. 11 Aug. 1610 en 2 Aug. 1613; Bull. de l'hist. du protest. français (XII 1863) 368; Haag, La France protestante² I (1877) 124: Lettres de Peiresc I (Par. 1888) 548, II (ib. 1890) 20, 50; Ritter, François Viéte (Par. 1895).

de Waard