Meting van de heerlijkheid Gruitrode-Solt (1792-1794)
(1992)–J. Molemans– Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 1]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Meting van de heerlijkheid Gruitrode-Solt (1792-1794) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1. Meting van OpsoltPeter Joannes CraeghsGa naar voetnoot(1), één van de twee regerende burgemeesters van het gehucht OpsoltGa naar voetnoot(2), richt op 11 maart 1791 een schrijven tot landcommandeur Frans Johan von Reischach (1784-1807)Ga naar voetnoot(3). Craeghs stelt hierin dat de grondbelasting in Opsolt wordt geïnd op basis van de mondelinge aangiften van de goederen door de ingezetenen. Deze schatheffing is niet correct, daar een groot aantal ingezetenen minder aangeven dan zij werkelijk bezitten. De schatheffing heeft daarbij niet enkel betrekking op de gronden in Opsolt, maar tevens op een aantal landerijen die Opsoltenaren in de buurdorpen Opitter, Tongerlo, Neersolt en Neeroeteren bezitten. Als gevolg van de metingen in Opitter en Tongerlo heeft Opsolt al een deel van haar inkomsten verloren, wat nog zal toenemen, daar ook Neersolt en Neeroeteren tot een meting willen overgaan. Burgemeester Craeghs, hiertoe door zeven ingezetenen geconstitueerdGa naar voetnoot(4), verzoekt de landcommandeur om tot een meting van de belastbare gronden te mogen overgaan. De financiële implicaties zijn gering, daar de pastoor van Tongerlo, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 2]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Karel Theodoor PetersGa naar voetnoot(5), bereid is hiervoor gedurende twee à drie jaar 200 gulden rentenloos ter beschikking te stellen. Na inzage van de suppliek van burgemeester Peter Joannes Craeghs in naam van een minderheid van Opsoltenaren, vraagt landcommandeur von Reischach op 18 maart 1791 hieromtrent het advies van de schepenbank van GruitrodeGa naar voetnoot(6). Tussen 18 en 30 maart 1791 maakt burgemeester Craeghs een nieuw verzoekschrift aan de landcommandeur over. Hoewel hij Theodoor Esser, griffier van de Gruitroder schepenbank, dadelijk op de hoogte van het door de lancommandeur gevraagde advies gebracht heeft, schuift de schepenbank, aldus Craeghs, de kwestie op de lange baan. Wel heeft griffier Esser een vergadering belegd (une espèce d'assemblée), waarop enkel diegenen aanwezig waren van wie de voorouders of voorgangers nooit de juiste grootte van hun goederen gedeclareerd hebben; zij wensen daarom ook geen meting en alles bij het oude te laten. Burgemeester Craeghs besluit zijn schrijven als volgt: C'est pour arrêter une vexation, aussi indécente qu'injuste, que le très humble soussigné ose avec confiance porter aux pieds de Votre Excellence sa présente exposition, la suppliant en très profond respect de daigner ordonner ou accorder l'arpentage que l'équité semble prescrire - j'ose dire - exiger.Ga naar voetnoot(7) Schout J.F.F. de BormanGa naar voetnoot(8) en de schepenen maken op 30 maart 1791 het gevraagde advies aan de lancommandeur overGa naar voetnoot(9). Zij stellen dat een gebeurlijke meting van alle belastbare gronden tot een rechtvaardiger schatzetting en -heffing in Opsolt kan leiden, maar een meting leidt naar hun mening meestal ook tot processen. De te meten gronden zijn van goede, middelmatige en slechte kwaliteit; de laatste soort betreft de vele heidegronden. Indien de landcommandeur een meting toestaat, dienen ook grondklassen gesteld te worden, zodat een bunder heidegrond minder belast wordt dan een bunder akker- of | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 3]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
weiland; bij het niet stellen van grondklassen ontstaan krakeel en processen. Schout en schepenen voegen bij hun advies ook een akte van protest, ondertekend door 13 ingezetenenGa naar voetnoot(10), onder wie burgemeester Jan Mathijs Vlemelings. Zij verklaren Peter Joannes Craeghs nooit geconstitueerd te hebben om in hun naam om een meting te verzoeken, die zij verwerpen, in de hoop dat de landcommandeur deze nooit zal toestaan. Op 13 mei 1791 maakt burgemeester Peter Joannes Craeghs een nieuw verzoekschrift aan landcommandeur von Reischach over, waarin hij nogmaals stelt dat alleen een meting tot een rechtvaardige inning van de grondbelasting kan leidenGa naar voetnoot(11). De grondheer reageert evenwel niet. Op 30 augustus 1791 volgt een nieuw verzoekschrift, in een nog duidelijker taalGa naar voetnoot(12). Burgemeester Craeghs geeft toe niet door alle gezinshoofden geconstitueerd te zijn, maar alleszins door de meerderheid, nl. een twintigtal. Op de bijeenkomst van de tegenstanders van de metingGa naar voetnoot(13) op 26 maart 1791 waren enkel ingezetenen aanwezig van wie de voorouders altijd de juiste grootte van hun gronden bij de mondelinge aangiften verzwegen hebben; hun protestakte verdient dan ook geen aandacht, daar zij door hebzuchtig eigenbelang ingegeven is. Twintig oprechte medeburgers, aldus Craeghs, zijn het slachtoffer van | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 4]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 1a
Goederenaandracht door de ingezetenen van het gehucht Solt, 20 januari 1596. (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 21) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 5]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 1b
Schatcedule voor het gehucht Solt, met een bundersgewijze taxering verdubbeld en verhoogd met 30 gulden per gezin, s.d. (17de e.). (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 62) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 6]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
een willekeurig en onrechtvaardig belastingssysteem. Zij betalen al geruime tijd belasting boven hun effectief grondbezit, terwijl een minderheid, die minder aangeeft dan zij bezit, op nauwelijks de helft van haar bezit wordt getaxeerd. Het gaat zelfs zover, dat de perceelsgrenzen van de kleinere geërfden niet gerespecteerd worden; de schepenbank gaat hierbij niet vrijuit. Een meting van alle private gronden door een beëdigd landmeter kan ieders grondbezit aan het licht brengen, en enkel op basis hiervan kan een juiste belastingsrol opgesteld worden. Burgemeester Craeghs is ervan overtuigd dat de plaatselijke schepenbank of althans sommige leden ervan - hij viseert in de eerste plaats griffier Theodoor Esser - de tegenstanders van de meting in bescherming neemt. Hij is tevens op de hoogte van de Luikse reglementen van 26 april en 20 augustus 1762, waarin de prins-bisschop alle gemeenten van het prinsbisdom ordonneert een meting van de belastbare gronden uit te laten voerenGa naar voetnoot(14). De jongste suppliek van burgemeester Peter Joannes Craeghs heeft indruk op landcommandeur von Reischach gemaakt. Zijn resolutie d.d. 1 november 1791 is positief: Gezien deese requeste accordeeren wij deese permissie, ordonneerende aan onze justitie van Gruijtrode ende respectievelijk aan alle onderdaanen van Opsolt, van deese generaele meetinge voor te neemen ende sigh ten dien eijnde te conformeeren naar de ordonnantien existeerende in het Land van Luijck de datis 26den april ende 20 august 1762. Binnen drie maanden moet een rapport over de uitvoering van deze resolutie aan de landcommandeur overgemaakt wordenGa naar voetnoot(15). Al is bovengenoemde resolutie op de jongste suppliek van burgemeester Craeghs d.d. 30 augustus 1791 positief, ze komt evenwel vrij laat, ruim drie maanden na het verzoekschrift. Vermoedelijk had Craeghs nog weinig vertrouwen in de plaatselijke grondheer en richtte zich - einde oktober of begin november 1791 - over het hoofd van de landcommandeur van Aldenbiesen rechtstreeks tot de prins-bisschop in zijn Geheime Raad, de competente rechter inzake belastingenGa naar voetnoot(16). Daar Gruitrode een ondergeschikte heerlijkheid was, kon zulks juridisch ook. Hij zet de bekende argumenten nogmaals op een rij, waarbij het opvalt dat personen en zaken concreter genoemd worden. Burgemeester Vle- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 7]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
melings en zijn aanhangers, tegenstanders van de meermaals gevraagde meting, hebben enkel persoonlijke belangen op het oog. Zij weten immers dat hun contributie tot de grondbelasting niet in verhouding staat tot hun onroerend goed en dat zij na een algemene meting veel meer zouden dienen te betalen. Deze frauduleuze toestand sleept al jaren aan, tot nadeel van de gemeente en van de overbelaste supplianten in wier naam Craeghs spreekt. In Opsolt zijn er 300 à 400 belastbare bunders, met een jaarlijkse heffing van 4 gulden per bunder, een zware last voor de ingezetenen. Veel erger is nog dat één vierde van de belastbare gronden niet aangegeven en derhalve niet belast zijn, zodat de eerlijke belastingbetaler de dupe van dit onrechtvaardig systeem is. Daar hij bij de plaatselijke grondheer, de landcommandeur van Alden Biesen, geen gehoor vindt, hoopt burgemeester Craeghs dat de landsheer aan de onrechtvaardige toestand in Opsolt een einde maakt door een meting van alle schatbare gronden te ordonneren en op basis hiervan een nieuwe repartitie voor de inning van de grondbelasting op te stellen. De aan de meting verbonden kosten zijn miniem, gezien de kleine oppervlakte van het gehucht en het genereus aanbod van pastoor Peeters uit Tongerlo. Als na de meting blijkt dat zijn klachten ongegrond zijn, dan wil burgemeester Craeghs alle gemaakte kosten voor zijn rekening nemen. De prins-bisschop ordonneert burgemeesters en schepenen op 12 november 1791 binnen de 15 dagen over te gaan tot een mondelinge aandracht (denombrement) van de schatbare gronden door de ingezetenen en de landcommandeur van Alden Biesen hiervan in kennis te stellenGa naar voetnoot(17): Sijne Hoogheijd, gesien hebbende het tegenwoordigh oetmoedig requete, het welck gecommuniceert sal worden aen den seigneur ofte heer der plaetse, ordonneert nogmaels ende sereiselijck dat de mandaten van den 26 april en van den 20 augusti 1762, aenbelangende de generaele benoeminge der gronden of erven, instantelijck geexecuteert worden in de gemeijnte van het Opsolt ende selfs in alle andere plaetsen van ons priensdom, ende dat diensvolgens alle eijgenaers ofte besitters van de voorgenoemde gemeijnte sullen hebben te declareren in handen der borgemeesters en justitieren het exact getal van hunne gronden - cijnsale, feodale oft allodiale - binnen de 15 daegen naer de publicatie deses peremloerelijck, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 8]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 9]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
en eijndelijck op pijn gestatueert door de twee voornoemde mandaten, van welck uijt onse cancelarij exemplairs sullen gegeven worden aen de verthoonende borgemeesters, op dat sij sigh promptelijck naer confirmeeren, mede om te produceren in desen Raet eene autentique copie van de geseijde benoemige of metinge, als de selve sal geijndight sijn. Al ordonneert de prins-bisschop een mondelinge aandracht, eigenlijk bedoelt hij een meting (cf. benoemige of metinge). Drossaard en schout J.F.F. de Borman is met de gang van zaken duidelijk verveeld, vooral met het feit dat burgemeester Craeghs zich zonder zijn medeweten en dit van de landcommandeur rechtstreeks tot de prins-bisschop gewend heeft, hoewel de landcommandeur op 1 november 1791 het licht op groen zette voor een meting. Op 16 december 1791 deelt drossaard de Borman landcommandeur von Reischach mee met enkele voorstanders van de meting gesproken te hebben en hen aan het verstand heeft willen brengen, hoe haetelijck sij hun sullen maecken met de meetinge van het solt te beginnen met d'orders die sij becoemen hebben uijt den Conseil Privé, sonder het consent en toestemminge te hebben van Sijne Hooghweerde Excellentie. Hij heeft hen daarom aangeraden hun eerste suppliek van 11 maart 1791 opnieuw aan hun grondheer over te maken. Om alle eventuele moeilijkheden te voorkomen verzoekt de Borman de landcommandeur de meting dadelijk te ordonneren evenals het stellen van grondklassen, en dat hij en twee schepenen de meting bijwonen mits betaling van hun verplaatsingenGa naar voetnoot(18). Op 21 december 1791 maakt drossaard de Borman de prins-bisschoppelijke resolutie van 12 november 1791 die burgemeester Craeghs hem ter hand gesteld heeft, over, alsmede kopies van de twee landelijke reglementen uit 1762 die bij de prins-bisschoppelijke apostille gevoegd warenGa naar voetnoot(19). Burgemeester Peter Joannes Craeghs heeft zijn slag thuisgehaald. De meting kan uitgevoerd worden. Op 4 januari 1792 ordonneert landcommandeur von Reischach dat alle gezinshoofden van Opsolt op vrijdag 13 januari 1792 om 10 uur hun goederen onder eed voor de plaatselijke schepenen aanbrengen, met vermelding van hun grootteGa naar voetnoot(20). Deze optelling of enumeratie, overigens overbodig, is niet bewaard. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 10]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ten huize van Dionijs Vaesen wordt de uit te voeren meting op 18 januari 1792 aan de minstbiedende landmeter uitbesteed, onder de volgende voorwaardenGa naar voetnoot(21):
De meting wordt toegewezen tegen een vergoeding van 15 stuivers per bunder aan Andries opt EijndtGa naar voetnoot(23) uit Maaseik. Hij laat zich assisteren door zijn stadsgenoot J.L. LeclercqGa naar voetnoot(24) eveneens een ‘gezworen’ landmeter. Landmeter opt Eijndt die aanvaardde de cultuurlanden binnen drie maanden te voltooien, heeft er wellicht geen rekening mee gehouden dat het weder hem parten kon spelen. Drossaard J.F.F. de Borman | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 11]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 3
Kwitantie waarin landmeters A. Opt Eijndt en J.L. Leclercq verklaren 75 gulden ontvangen te hebben van burgemeester Peter Jan Craeghs, overeenkomstig het tussen de landmeters en de gemeente Solt gesloten akkoord van 18 januari 1792, 11 februari 1792. (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 60) verzoekt burgemeester Peter UlenersGa naar voetnoot(25) midden april om een verklaring van de landmeters over de stand van zaken, waaruit blijkt dat een deel van de akkerlanden en driesen nog dient gemeten te worden en dat de landmeters de beemden en weilanden wegens de overvloedige regenval nog niet hebben kunnen betreden. Op 27 april attesteren beide landmeters de gemelde meetinge te hebben begonnen, zoo haest wij de zelve ten minstenbiedende hadden aengenoemen, en de zelve tot hiertoe vervolgt, wanneer het saison en lijdelijk weeder zulks heeft toegelaeten, maert ter oorzaeke des winter tijd, onstuijmig weeder en geduerige regen | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 12]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 4
Handtekeningen van een aantal gezinshoofden uit Solt die de besluiten van een gemeentevergadering 11 september 1792 ondertekenen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 13]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
de gemelde meetinge tot hieraen niet te hebben konnen voltrecken, zullende die der ackerlanden en dreezen eerstdaegs voltrocken worden, en die der wijdens en bemdens zoo haest het waeter zal gezonken zijn.Ga naar voetnoot(26) Op 26 april 1792 brengt drossaard J.F.F. de Borman de landcommandeur op de hoogte over de stand van de meting, tevens verwijzend naar het rapport van beide landmetersGa naar voetnoot(27). Het nagelaten register wordt op de titelpagina omschreven als Meedt-boeck ende stockregister voor de gemeente van Opsoldt, jurisdictie der heerlijckheijt Gruijtroede, gedateerd 8 november 1792 en door beide landmeters ondertekendGa naar voetnoot(28). Zoals de titel aangeeft telt het register twee componenten:
De twee bijhorende figuratieve kaarten, vermeld in een inventaris uit 1811Ga naar voetnoot(29), worden weldra gerestaureerd. Beide kaarten in kleur op textiel, met een hoogte van 126 cm en een breedte van 101 cm, zijn gedateerd 26 juni 1792 en ondertekend door landmeter Andries opt Eijndt. Kaart 1 omvat de nummers 1-393, kaart 2, voornamelijk hooien weilanden, de nummers 394-610. Voor de geïnteresseerden geven wij een overzicht van alle boerderijen of erven, met de naam van de eigenaar(s), eventueel met aanvullende gegevens uit de parochieregisters, de naam van het goed (gecursiveerd), de grootte in bunders, roeden en voeten (één bunder = 87, 1884 aren) en de kadastrale nummer(s) van het woonhuis volgens de primitieve legger uit 1844. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 14]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 5
Eerste pagina van het meetboek van het gehucht Solt, 8 november 1792. (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 61) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 15]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 5 bis
Fragment van een inventaris van het gemeentearchief van Gruitrode van 10 november 1829, waarin onder de nummers 9 en 10 melding gemaakt wordt van de registers en kaarten van de meting uit 1793 (lees: 1792, Solt, en 1794, Gruitrode). (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 65) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 16]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 17]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2. Meting van GruitrodeOp het jaargeding van 14 maart 1792 worden Jan JansenGa naar voetnoot(30) en Laurens ParedisGa naar voetnoot(31) tot regerende burgemeesters van Gruitrode aangesteldGa naar voetnoot(32). Op 18 juli 1792 - de meting van het gehucht Solt is dan beëindigd - richten zij zich in naam van de gemeentenaren tot de landcommandeur. Zoals de Opsoltenaren eerder geven de burgemeesters van Gruitrode te kennen hoe bewaerlijk, ongeregtelijk en quaalijk toegepast de algemeijne schatbeuringe (= inning van de schat of grondbelasting) is van de respective vermogens Uwer Hoogwaarde Excellentie trouwe onderdaanen. Daar er nooit een meting door een beëdigd landmeter plaatsgehad heeft, blijkt uit de schatcedule niet hoeveel bunders ieder geërfde bezitGa naar voetnoot(33). Vanwege de landcommandeur komt er evenwel niet de minste reactie, zodat beide burgemeesters het verzoek tot een meting op 10 september 1792 herhalen, maar met nog meer aandrang. Zij beklemtonen dat | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 18]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 6
Fragment van een 17de-eeuwse schatcedule voor Gruitrode, met links de namen van de gezinshoofden met de enkele schat of omslag die in dat jaar eenenzestigmaal werd geïnd (tabel rechts). (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 24) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 19]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 7
Tweede verzoek van de burgemeesters Jan Jansen en Laurens Paredis van Gruitrode tot landcommandeur von Reischach om tot een meting van de belastbare gronden van Gruitrode te mogen overgaan, 10 september 1792. (R.A.H., Fonds Alden Biesen nr. 1180) enkel een meting ieders schattingen en lasten naar evengelijckheijdt der gronden kan bepalen, zodat klachten van ingezetenen die zich al jaren benadeeld voelen achterwege blijven. De heffing van de grondbelasting gebeurt thans niet in verhouding tot het precieze bundergetal der ingezeten, dat onbekend is; de tot dusver gehouden goederenaandrachten bieden geen enkel houvast, omdat de meeste Gruitrodenaren minder gronden aangeven dan zij werkelijk bezittenGa naar voetnoot(34). Deze tweede suppliek vindt wel gehoor bij de landcommandeur. Vooraleer evenwel een beslissing te treffen, verklaart hij op 12 septem- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 20]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ber 1792 het advies van drossaardGa naar voetnoot(35) en schepenen in te winnen; zij dienen eveneens te onderzoeken of beide burgemeesters door de gemeentenaren geconstitueerd zijnGa naar voetnoot(36). Het door de landcommandeur gevraagde advies aan drossaard en schepenen van de vrijheerlijkheid Gruitrode volgt op 18 september 1792Ga naar voetnoot(37). Zij attesteren dat de inhoud van het verzoekschrift van de burgemeesters van 10 september 1792 waar is. Ook hebben zij gehoord dat op het jongste jaargeding van 14 maart 1792 een aantal gemeentenaren geroepen hebben geen grondbelasting meer te zullen betalen, als er geen meting komt (in cas er geene metinge en komt, soo willen wij geene schattingen meer betalen). Drossaard en schepenen zijn er niet van op de hoogte of beide burgemeesters in het bezit van een schriftelijke constitutie of volmacht zijn, wel dat ingezetenen hen mondeling verzocht hebben om zich met een door de gemeenteschrijver opgesteld verzoekschrift naar de landcommandeur te begeven en om een meting van hun gemeente te verzoeken in overeenstemming met de landelijke mandaten. Dit advies is ondertekend door Theodoor Esser, griffier van de bank. Op 9 oktober 1792 om 10 uur heeft de gemeentelijke constitutie plaatsGa naar voetnoot(38). Zevenentwintig ingezetenen die de meerderheid vormen en van wie er tien niet kunnen schrijven, geven tevens in naam van de afwezigen (d'overige medestemmende), aan Jan Jansen en Jan HaelsGa naar voetnoot(39) volmacht, met de belofte alles goed te keuren wat beide geconstitueerden betreffende de meting beslissen, weliswaar steeds onder approbatie van de landcommandeur. De constitutie is ondertekend door gemeentesecretaris P.G. Pendris. Na inzage van het verzoek van de Gruitrodenaren en het daarop gevolgd advies door drossaard en schepenen, vaardigt de landcomman- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 21]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 8
Attest van drossaard en schepenen van Gruitrode in verband met de door de burgemeesters van Gruitrode gevraagde meting, 18 september 1792. (R.A.H., Fonds Alden Biesen nr. 1180) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 22]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
deur op 11 oktober 1792 een ordonnantie uit, weliswaar niet tot een meting, wel tot een optellingGa naar voetnoot(40) of aandracht van de gronden door alle geërfden evenals de afgezetenen of afforainenGa naar voetnoot(41). Deze aandracht onder eed dient, conform aan de landelijke reglementen van 26 april en 20 augustus 1762Ga naar voetnoot(42), voor schepenen en geconstitueerde burgemeesters te gebeuren. De operatie dient binnen drie maanden plaats te hebben, waarvan het uitvoeringsbesluit alsmede een kopie van de aangiften aan de landcommandeur moeten overgemaakt worden. Het is niet bekend of de landcommandeur door deze beslissing de meting op de lange baan wilde schuiven. G.C. BeurskensGa naar voetnoot(43), secretaris van de schepenbank in opvolging van Theodoor EsserGa naar voetnoot(44), maakt het dossier van de denombrering, gedateerd 29 mei 1793, op 19 juni 1793 aan landcommandeur von Reischach overGa naar voetnoot(45). Beurskens vermeldt dat elk gezinshoofd zijn opgave verricht heeft naar vermijninge, soo als ider inwoonder dogt (= dacht) te besitten. De opgave blijft telkens algemeen, bijv.: Eodem compareerde Nicolaes Ulenaers, woonende in het Ophoven, gehugt van Gruijtrode, alwelcken heeft opgegeven omtrent de twintig boender acker bouwlant, ontrent de drij boender wijde en ontrent de twee boenders heij hage. In een begeleidende brief stelt Beurskens voor een gedetailleerdere opgave te laten maken, als de landcommandeur de aangifte niet gespecificeerd genoeg acht. Beurkens relativeert de bruikbaarheid van zulke algemene aandrachten, waarbij het globale bunder- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 23]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
getal in plaats van een perceelsgewijze aanduiding wordt vermeld. Zoals uit de latere meting blijkt, geven de meeste eigenaars aanzienlijk minder aan dan zij bezitten; daarbij kwam de neiging tot frauderen meer bij eigenaars van grote boerderijen voor dan bij keuterboeren. Op 26 februari 1794 zou een nieuwe aandracht van de goederen volgen, waarvan wij de betrouwbaarheid zullen nagaan. Opvallend is wel dat de pachthoven van de commanderij in Gruitrode niet in de denombrementen van 1792 en 1794 voorkomen. Op 12 april 1687 vaardigde landcommandeur Godfried van Bocholtz een ordonnantie uit, waarbij hij alle rentmeesters het bevel gafGa naar voetnoot(46) niet in te gaan op landelijke reglementen in verband met de aangifte van goederen. Wij citeren: Alsoo van wegen de Heeren Staten des Landt van Luijck ende der Graffschape van Loon eene ordonnantie is vuijt gegaen, dat een ijghelijck sijne goederen daerin gelegen soude hebben aen te brengen, met de quantiteijt ende qualiteijt der selver, soo gebieden ende bevelen wij hiermede aen alle ende ijghelijcke rentmeesters van ons landt commanderije tot Alden Biesen, Tongeren ende St. Truijden, gelijck oock aen de rentmeesters van de commanderijen Bernshem, Gruijtrode ende Ordingen, dat sij geenssints en sullen gedoogen, permitteren oft toelaeten aen onse ordens winnen ende pachters van denselven ordens goederen eenige specificatie over te geven aen de justitien alwaer sij sijn gelegen oft aen ijmandt anders, dan dat sij sullen de selve alleenlijck stellen in onse handen om daer mede te konnen doen naer behooren. Dit bevelschrift is gericht tegen het door prins-bisschop Maximiliaan van Beieren op 12 maart 1686 uitgevaardigd landelijk reglement betreffende de fiscaliteit, in casu tegen artikel 11 waarin werd geordonneerd dat alle ingezetenen van het prinsbisdom hun goederen voor de lokale schepenbanken moesten declaren, om daardoor tot een betere schatzetting en -heffing te kunnen overgaan, gezien de vele klachten hieromtrentGa naar voetnoot(47). Al heeft landcommandeur von Reischach nog altijd niet expliciet een meting geordonneerd, obstructie pleegt hij evenmin. Onder de ingezetenen is intussen onenigheid ontstaan: terwijl de meerderheid tegen de invoering van grondklassen is - na de nog uit te voeren meting - zijn zes ingezetenen overtuigd van de noodzaak hiervan. Om uit de impasse | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 24]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 9
Fragment van de goederenaandracht door de gezinshoofden van Gruitrode voor de plaatselijke schepenbank, 29 mei 1793. (R.A.H., Fonds Alden Biesen nr. 1181) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 25]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
te geraken vragen zij hierover advies aan N.A. Vander Borch, advokaat en schepen in Maaseik en eigenaar van het goed het Fluitjens in Opsolt. Op 19 oktover 1792 stelt hij zijn advies op papierGa naar voetnoot(48):
De voorziene gemeentevergadering heeft op 6 november 1792 in de school plaats, in aanwezigheid van notaris L.J. Van der MaesenGa naar voetnoot(49). De meeste geërfden zijn hierbij aanwezigGa naar voetnoot(50). Joannes Haels en Joseph | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 26]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
WeversGa naar voetnoot(51) dienen de landmeters te assisteren en hen de gronden aan te wijzen, waarvoor zij per dag vacatie elk drie schellingen ontvangen. Zij worden tevens geconstitueerd om met een beëdigd landmeter een contract af te sluiten, waarbij de namen genoemd worden van Mathijs op het Eijndt uit Maaseik en Peter Jan Aerts uit Beek. Er verloopt ruim een jaar vooraleer er schot in de zaak komt. Het grote breekpunt onder de Rooienaren blijkt de taxering van de gronden te zijn: het grootste deel van de ingezetenen wenst een egale taxering van de gronden waarbij alleen de grootte van het perceel een invloed op de grondbelasting heeft, een minderheid anderzijds wenst een klassenonderscheid in verhouding tot de rentabiliteit en produktiviteit van de gronden. Op 19 december 1793 heeft, na een voorgaandelijke bekendmaking door gerechtsdienaar Laurens Janssen, in de gemeenteschool een gemeentevergadering plaats waarop de aanwezigen zich moeten uitspreken over het stellen der classen en taxaet der gronden (na de gebeurlijke meting). De regerende burgemeesters Joannes Haels en Joannes Janssen, samen met 28 gezinshoofdenGa naar voetnoot(52), de grote meerderheid binnen de gemeente, verzetten zich tegen een invoering van grondklassen, willende ende begerende als dat alle gronden van Gruijtroede tot profijt des gemeente egael in de schattingen jaarlijckx sullen betaalen. Deze akte is geregistreerd door J.D. Vrancken, commissaris van de stad en het district van BreeGa naar voetnoot(53). Op dezelfde dag stelt commissaris Vrancken, op | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 27]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
verzoek van zes andere GruitrodenarenGa naar voetnoot(54), een tweede notariële akte op. Deze zes ingezetenen staan er wel op, dat de gronden in klassen gesteld worden, zoals ook in Bree, Opitter en Neerglabbeek gebeurd is, dewijl den quaeden grondt niet en kan betaelen en opbrengen gelijck den goedenGa naar voetnoot(55). De zes voorstanders van een klassendifferentiatie waren eigenaar van grote winningen en bezaten in verhouding ook een grote hoeveelheid vage gronden, zodat hun oppositie tegen een mogelijke gelijkstelling van alle gronden in één klasse begrijpelijk is. Ter illustratie volgen hier hun namen (tussen haakjes de naam van het goed) en de grootte van het erf:
Hierbij volgt nog een andere specificering van hun gronden volgens de meting van 1794:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 28]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 29]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
De burgemeesters Joannes Haels en Joseph Vaesen informeren landcommandeur von Reischach op 3 januari 1794 uitvoerig over de stand van zakenGa naar voetnoot(58). In alle onderdanigheid verklaren zij vooreerst dat zij als gedeputeerden van de gemeente zich altijd onderdanig en gehoorzaam ten opzichte van de landcommandeur opgesteld hebben, en dat zij bij de aanvaarding van het burgemeestersambt gezworen hebben het selve te bedienen tot voordeel van alle gemeentenaeren. Ingevolge vele klachten van ingezetenen over de ongelijkheid in het grondbelastingssysteem hebben hun voorgangers, Jan Jansen en Laurens Paredis, op 18 juli 1792 een suppliek tot hun grondheer gericht om alle belastbare gronden in hun heerlijkheid door een beëdigd landmeter te laten meten en bundersgewijs te taxeren, wat rechtvaardiger is dan het tot dusver geldende heffingssysteem in blokvorm. Vervolgens komen beide burgemeesters terug op de jongste gemeentevergadering van 19 december 1793 waarbij over het al dan niet stellen van grondklassen werd gedelibereerd. De visie van de meerderheid, dertig van de zesendertig gezinshoofden, die na de meting een egale heffing per bunder zonder klassenonderscheid wenst, achten zij het best voor de gemeente. De burgemeesters beloven verder het tussen de commanderij en gemeente gesloten akkoord van 1609 na te zullen komen, enckelijck geloovende dat deeze post geacquireerde commenderije goederen oock egalelijck sullen konnen betaelen. De goederen die de commanderij vóór het akkoord van 1609 in Gruitrode bezat, zullen volgens dit akkoord getaxeerd worden; wij komen hierop later nog terug. De burgemeesters verzoeken landcommandeur von Reischach hen een lijst over te maken van alle na 1609 door Alden Biesen in Gruitrode verworven goederen. Uiteindelijk verklaren zij een overeenkomst bereikt te hebben met de landmeters J.L. SchrijversGa naar voetnoot(59) en P.J. Aerts uit BeekGa naar voetnoot(60), die de gron- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 30]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
den tegen een vergoeding van 15 stuivers per bunder zullen meten en daarbij een figuratieve kaart leveren. Zij durven dan ook hopen dat de landcommandeur deze overeenkomst ratificeert. In zijn resolutie van 15 januari 1794Ga naar voetnoot(61) op het voorgaand rekwest van de Gruitroder burgemeesters verzoekt landcommandeur von Reischach hen een akte van constitutie door de gemeente over te maken, ofwel hun verzoek van 3 januari 1794 door de vergaderde gemeente, in aanwezigheid van de plaatselijke schepenen of een notaris, te laten ratificeren. Ook moeten zij aantonen dat de goederenaandracht van 29 mei 1793 in opvolging van de resolutie van 11 oktober 1792 en van de Luikse voorschriften van 26 april en 20 augustus 1762 plaatsgehad heeft. Als aan beide voorwaarden voldaan is, zal von Reischach hun verzoek gunstig adviseren. In antwoord hierop maken Jan Haels en Joseph Vaesen op 21 januari 1794 een kopie van hun constitutie door de vergaderde gemeentenaren de dato 6 november 1792 over. Op de tweede vraag van de landcommandeur stellen zij, dat de jongste goederenaandracht van 29 mei 1793 ten overstaan van griffier G.C. Beurskens plaatsgehad heeft; door een gebrekkige informatie (bij faut van onderwijsinge) evenwel hebben de ingezetenen hun gronden niet onder eed gedeclareerd, zoals de reglementen voorschrijven. Zij verzoeken hun grondheer daarom om vóór het eerstkomende jaargeding een behoorlijke aandracht te organiserenGa naar voetnoot(62). Een delikaat punt betrof de taxering van de goederen van de landcommanderij van Aldenbiesen in Gruitrode. Vooreerst dienen wij in te gaan op een tussen de landcommanderij en de gemeente gesloten overeenkomst van 2 januari 1609Ga naar voetnoot(63), waarvan wij de inhoud eerst in extenso weergeven: Allen den geenen die deese onse opene brieven sullen sien offt hoeren leesen, saluyt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 31]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 32]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gestrengen Heeren Frambach Bock van LeichtenburgGa naar voetnoot(64), landtcommandeur der Balleijen Biesen, loffelijcker memorien, tusschen des Ordens onderdaenen tot Gruytroede ende den commandeur aldaer, Heeren Willem van CortenbachGa naar voetnoot(65), seeckere differentien ende twist gereesen waeren nopende de heuwdienstenGa naar voetnoot(66), schettingenGa naar voetnoot(67) ende boedenschoeftGa naar voetnoot(68), alsoe dat daerom tot Luijck in processen gekoomen sijn ende sommige jaeren geprocedeert hadden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 33]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
als die commanderij deenen offt die bempden wederom sal coemen te gebruijcken, eijnsdeijl offt te mael is selver haldende offt vanden pachters wederom krigende, sullen die onderdaenen tot den heuwdiensten gehalden sijn als voerschreven is. Voerts sullen sich halden die onderdaenen nae alder gewoenten, ende doende dat selven sal der orden hun ouch wij van alders cost offt dranck behoerlick geeven. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 34]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 11
Grondplan van de landcommanderij in Gruitrode, 18de e. (R.A.H., Fonds Alden Biesen nr. 1995) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 35]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tussen de gemeente Gruitrode en de plaatselijke commandeur Willem van Cortenbach (1605-1607) waren moeilijkheden en processen gerezen betreffende de houwdiensten, schattingen en grondbelasting. Bij de plechtige inbezitneming van de heerlijkheid Gruitrode door landcommandeur Emond Huyn van Amstenraedt (1605-1636) op 28 maart 1607 compareerden burgemeesters, gezworenen, H.-Geestmeesters, kerkmeesters en ingezetenen van Gruitrode, biddende om genaede ende opneeminge der processen ende questien:
Hoewel steeds over de overeenkomst van 2 januari 1609 wordt gesproken, werden deze punten aangenomen bij de inhuldiging van de nieuwe commandeur in 1607. Wel werd de overeenkomst eerst op 2 januari 1609 in de registers van de Gruitroder schepenbank ingeschreven. Er is een lijst voorhanden van de vóór 1609 door de commanderie in Gruitrode verworven goederenGa naar voetnoot(72). Vooraf dienen wij op te merken dat | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 36]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
het kasteel of de commanderie van Gruitrode met 189 bunders 376 1/4 roeden aangelegen gronden, vrij van grondbelasting was.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 37]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 38]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 12
Fragment uit het cijnsregister van de landcommanderij Gruitrode, 1549. (R.A.H., Fonds Alden Biesen nr. 303) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 39]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 13
Omschrijving van de goederen Lenenhof in Solt toebehorend aan de landcommandeur, 8 november 1792. (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 61) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 40]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In de tweede plaats zijn er de goederen die de commanderij na 1609 in Gruitrode verwierf en waarvan een lijst d.d. 21 januari 1794 bestaatGa naar voetnoot(76). In het document worden een aantal goederen vermeld die later weer verkocht werden; de landerijen werden veelal in de vóór 1609 verworven winhoven geïncorporeerd:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 41]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 42]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Volgens de steller van dit document is de grootte van deze verworven goederen in de registers niet gespecificeerd, maar hun gezamenlijke oppervlakte bedraagt circa 30 bunders. Vraag is of de overeenkomst uit 1607 (1609) ook correct werd toegepast. Uit een ongedateerde 17de-eeuwse schatcedule blijkt, dat de commanderij voor al haar pachthoven en landerijen in Gruitrode 8 gulden 9 stuivers in een omslag van 100 gulden diende te betalen. Deze cedule werd in dat jaar 100 maal omgeslagen, wat neerkwam op een belasting van 515 gulden 9 stuivers voor de commanderij, zowel betreffende de vóór als na 1609 verworven goederen. In de eerder besproken suppliek van de burgemeesters Jan Haels en Joseph Vaesen tot de landcommandeur d.d. 3 januari 1794 verklaren beide burgemeesters, dat de gemeente zich aan de overeenkomst van 1607 (1609) zal houden. Daar de uitvoering van de meting niet lang meer op zich zal laten wachten, dringt zich volgens de burgemeesters wel een oplossing op voor de taxering van de na 1609 door de commanderij verworven goederen. Hiervoor stellen zij een bundersgewijze schatting voor, die ook voor de goederen van de ingezetenen gelden zal, daar de meerderheid zich tegen een klassentelling verzet.
Lambrecht Lambrechts, van 1790 tot 1792 deservitor van de kerk van Gruitrode en tevens rentmeester van Alden Biesen in Gruitrode, maakt op 8 januari 1794 een commentariërend schrijven op het verzoekschrift van de Gruitroder burgemeesters d.d. 3 januari 1794 aan landcommandeur von Reischach overGa naar voetnoot(83): Dat het waer is, dat de Duijts Ordens Commanderie Gruijtrode anno 1609 eenen gerichtelijcken accoord noopende de schattingen beslooten heeft met de ingeseetenen van de vrije heerlijckheijd Gruijtroede, bij welcken vastgestelt is, dat alle die goederen, erven en landen, soo van de commanderie selve of met haere eijgenen peerden ende beesten gewonnen en bebouwt worden, vrij sullen zijn van alle schattingen, maer wat verpacht ofte verhuert word, sal met de onderdaenen meede geeven 23 stuijvers in iegelijcke hondert guldens, soo veele honderde guldens oock mochten op de gemeijnte koomen, mits conditie soo den Duijtsen Orden eenige meer erven alhier bijkocht, sullen de selve met de onderdaenen goederen in de schattingen op en afgaen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 43]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dat het blijckt uijt de registers van de commanderie Gruijtrode dat de drij pachthoven Obenscheijen, Venne ende Scharre alreeds voor de jaere 1609 aen de voorschreven commanderie in eijgendom toebehoort hebben. Dat alle commanderie goederen, voor den jaere 1609 bij deselve beseeten, volgens inhoud des voorschreven accoord maer moeten betaelen 23 stuivers in ieder hondert gulden schattinge. Dat nogtans bij verloop van jaeren verre afgeweecken is van den inhoud van voorschreven transactie: dat Venne Hof in ieder hondert guldens schattinge moet betaelen 2 gulden 3 stuivers 3 oorden, Scharre Hof 1 gulden 13 stuivers ende Obenscheijen Hof 1 gulden 12 stuivers. Dat also sienelijck is het groot praejudictie, het welck de commanderie leijdt tegens den inhoud van de voorbenoemde transactie, dan de schattinge genoomen ad 1400 guldens op de geheele gemeijnte, gelijck de selve geweest is pro anno 1792, en de commanderie betaelende volgens teneur der transactie in ieder hondert 23 stuivers, soude maer betaelen moeten 16 gulden 2 stuivers, en nu in contrarie moet van haere drij voorschreven pachthoven betaelen 72 guldens 2 3/4 stuivers. Volgens rentmeester Lambrechts is het het beste en voor de commanderij ook het voordeligst, als alle gronden na de meting in een egale klasse gesteld worden; bij een klassenstelling zullen de door de commanderij verworven akkerlanden en beemden ongetwijfeld in de eerste of beste klasse gesteld worden. Hij stelt landcommandeur von Reischach tevens voor dat de ingezetenen van Gruitrode op het eerstvolgend jaargeding voor drossaard en schepenen de aangifte van hun goederen ratificeren, evenals het verzoekschrift van de burgemeesters van 3 januari 1794 en de transactie tussen gemeente en commanderij de dato 2 januari 1609, waarvan de inhoud dient geverifieerd te worden aan de oorspronkelijke overeenkomst van 29 oktober 1607. G.C. Beurskens, de kersverse griffier van de bank van Gruitrode, kan het niet laten geregeld uitvoerige berighten aan landcommandeur von Reischach over te maken, zoals bijv. op 28 februari 1794Ga naar voetnoot(84), | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 44]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 14
Fragment van de goederenaandracht door de gezinshoofden van Gruitrode voor de plaatselijke schepenbank, 26 februari 1794. (R.A.H., Fonds Alden Biesen nr. 1181) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 45]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
uitvoerig ingaand op de commentaar van rentmeester Lambrecht Lambrechts, waaraan hij niets wezenlijks toevoegt. Op een vleiend-kruiperige wijze wil hij alles zo voordelig mogelijk voor de landcommanderij laten uitschijnen. In opvolging van de resolutie van de landcommandeur van 15 januari 1794 verschijnen de gezinshoofden van Gruitrode op 26 februari 1794 een tweede maal voor de schepenbank om hun goederen te declareren, ditmaal onder eed, wat bij de aangifte van 29 mei 1793 over het hoofd gezien was. Tevens ratificeren zij het door hun gedeputeerden Jan Haels en Joseph Vaesen op 3 januari 1794 ingediende verzoekschrift, evenals de in 1607 (1609) gesloten overeenkomst tussen de gemeente en de commanderij. Tijdens een buitengewone zitting van de schepenbank op 26 februari 1794 wordt volgende verklaring opgesteld: Sijn voor ons, schouth en schepenen deser justitie Gruijtroede, alhier persoonelijk in judicio verschenen alle de comparanten, soo als naementlijck in de opgave oft enumeratie aller goederen, gronden en erven binnen de jurisdictie en heerlijckhijt Gruijtrode gelegen, op heden dato voorschreven gepasseert, staen benoemt. En hebben alle en ider int besonder, soo als daer staet geenonceert, de requeste van den 3den januari jongstleden door de gedeputeerden Haels en Vaesen voor en naemens hun aen Sijne Excellentie gepresenteert, wie mede den contract anno 1609 tussen de gemijnte Gruijtrode voormelt ende den Hooghen Duijtschen Orden besloten, bijde in alle puncten en clausulen, naer bevorens door ons der gementioneerde stucken - signanter van den requeste van den 3den anni currentis en van den contract oft accoord anni 1609 - aen geseijde comparanten gedaene lecture en over dessens inhaldt aen hun duijdelijcke en precise gegevene explicatie, geaffirmeert en geratificeert onder behoorlijke daerover in schepenen handen gedaene stipulatieGa naar voetnoot(85). Griffier G.C. Beurskens maakt aan de landcommandeur het volledig dossier van de goederenaandracht van 26 februari 1794Ga naar voetnoot(86) over, evenals zijn commentaar hierop de dato 29 maart 1794Ga naar voetnoot(87). Net zoals de eerste maal op 29 mei 1793 gebeurt de aangifte bundersgewijs - algemeen en niet gespecificeerd -, waarbij de comparanten telkens het verzoek van hun gedeputeerden van 3 januari 1794 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 46]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
evenals de overeenkomst tussen de gemeente en de commanderij uit 1607 (1609) ratificeren. Hierbij één voorbeeld ter illustratie: Comparavit op den 26 februari 1794 ten geregte Gruijtrode Simon Meremans, wonende in t'Ophoven, gehugt van Gruijtrode, alwelcken onder eedt in judicio gepresteert, heeft verclaert en naer sijn beste vermijninge en wetenschap opgegeven te besitten 12 boender acker bouwland, 1 1/2 boender wijde en omtrent de 2 boender hijhaege. Item ratificavit onder eedt in judicio afgelegt de requeste van den 3den anni 1794, aen Sijne Excellentie gepresenteert, wie mede oock den contract anno 1609 tusschen den Hoogen Duijtschen Orden en de gemijnte besloten. Wij hebben er al op gewezen, dat zulke aandrachten, die ook elders geregeld voorkwamen, niet ieders bezit precies weergeven, en dat de neiging om minder aan te geven dan men effectief bezat, zeker aanwezig was. In onderstaand overzicht vermelden wij per erf het bundergetal volgens de aandracht van 26 februari 1794 en dit blijkens de meting die in hetzelfde jaar plaatshad. Vooraf geven wij de erfnaam, die meestal van een persoonsnaam afgeleid is, teruggaand op vroegere bezitters en tussen haakjes de naam van de eigenaar of huurder in 1794. De met een * gemerkte erven waren bezit van de landcommanderij; in de aandracht van 26 februari 1794 is hun bundergetal niet vermeld.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 47]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 48]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 49]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het loont de moeite de bundergetallen uit de twee reeksen met elkaar te vergelijken. Wij laten de comanderijgoederen (nrs. 3, 18, 23, 26, 29, 36, 38, 41, 57) hier buiten beschouwing, omdat de grootte ervan tijdens de aandracht van 26 februari 1794 niet werd aangegeven; ook voor de nrs. 11, 28, 52 beschikken wij enkel over de grootte op grond van de meting. De meeste eigenaars gaven minder aan dan zij effectief bezaten. Het verschil is in een aantal gevallen miniem, maar in andere ook groot (bijv. Belemans, Heelder, Peters, Schepers, Veestraten, Weskens). Wij kunnen moeilijk aannemen dat de eigenaar van het Belemans in de mening verkeerde 17 bunders te bezitten, als hij er in werkelijk 30 in eigendom had. De Gruitrodenaren wisten ten andere dat spoedig na hun aandracht een meting zou volgen. Een aantal eigenaars wisten vrijwel precies wat zij bezaten (Dries, Kaubergs, Kruis, Menten, Trappen), terwijl twee geërfden zelfs iets meer opgaven dan zij werkelijk bezaten (Hoof, Maggen). In de aandracht van 26 februari 1794 werden 702 bunders en 50 roeden schatbare gronden aangegeven, die op basis van de daaropvolgende meting in 1794 evenwel goed waren voor 864 bunders 286 1/4 roeden, m.a.w. een verschil van iets meer dan 162 bunders. Als wij rekenen tegen een taxering van 4 gulden per bunder, betekende dit voor de gemeente een jaarlijks verlies aan inkomsten van 864 gulden! De vraag van de Gruitroder burgemeesters in 1792 om tot een meting te mogen overgaan was dus gegrond. Op 8 april 1794 volgt de slotresolutie van landcommandeur von ReischachGa naar voetnoot(88), die de uitvoering van de meting mogelijk maakt. Na alle voorafgaande supplieken, toelichtingen en aanvullingen, de recnte goederenaandracht van 26 februari 1794, waarbij de Gruitrodenaren tevens het akkoord uit 1607 (1609) bekrachtigden, kan de landcommandeur het sein op groen zetten voor de meting. Zijn resolutie omvat vier punten:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 50]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 15
Titelpagina van het schatboek der gemeente Gruitrode, 1794. (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 23) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 51]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hoewel op de legger en de figuratieve kaarten het jaartal 1794 staat, blijkt uit diverse aantekeningen, in eerste instantie uit de gemeenterekeningen, dat de hele metingoperatie tot 1796 aansleepte, te wijten aan geschillen in verband met de meting van de commanderijgoederen die eerst in 1795 en begin 1796 gekarteerd konden worden; in 1794, toen de gronden van de Gruitroder ingezetenen werden gemeten, was hiertegen nog verzet, vermoedelijk van rentmeester Lambrechts. Ter illustratie enkele gegevens uit de gemeenterekening van 1795Ga naar voetnoot(94):
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 52]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 53]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 54]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 18
Verklaring van landmeter J.L. Schrijvers, waarbij hij er zich toe verplicht tot hermeting van percelen over te gaan, mochten er fouten blijken, met uitzondering van fouten veroorzaakt door onnauwkeurige aanwijzing door ingezetenen, 1 mei 1796. (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 17) Landmeter J.L. Schrijvers ontvangt op 1 mei 1796 van de burgemeesters Jan Haels en Jan Jansen 800 1/2 gulden voor de meting en het tekenen van de figuratieve kaarten. Hij ondertekent hierbij een verklaring, waarbij hij zich ertoe verplicht op eigen kosten tot hermeting van percelen over te gaan, mochten er fouten voorkomen, met uitzondering van die welke aan onvoldoende aanwijzing of bekendmaking door de ingezetenen-assistenten te wijten zijnGa naar voetnoot(95). Het meetboek van Gruitrode is niet bewaard gebleven, wel het schatboekGa naar voetnoot(96), ondertekend door de ‘gezworen’ landmeters P.J. Aerts en J.L. Schrijvers. De goederen zijn hierin per eigenaar samengebracht. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 55]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ill. 19
Titelbladzijde van de cedule of omslag van de grondbelasting voor 1798. De belasting is vastgesteld op 1 1/2 gulden per bunder. (R.A.H., gemeentearchief Gruitrode nr. 25) Aan de hand van dit stokboek kan het meetboek wel gereconstueerd worden, omdat in de marge bij elk perceel het nummer vermeld is, dat verwijst naar meetboek en figuratieve kaarten. De twee originele kaarten, gedateerd 1794 en ondertekend door landmeter J.L. Schrijvers, worden bewaard op het gemeentehuis van Meeuwen-Gruitrode; kaart 1 omvat de nummers 1-296, kaart 2 de nummers 297-482.
Hasselt
J. Molemans |
|